چرا فسنقری ها در ایران محبوب می شوند؟

همشهری جوان: کلیپ «چرا رفتی» باران کوثری و کلیپ های کوتاه اجرای دی جی «حسین فسنقری»، تا اینجا دو پدیده اینترنتی سال 93 بودند. دو اتفاق معمولی که به سرعت به یک تب تبدیل شده و بیشتر آمار جستجوهای اینترنتی و بازنشر در شبکه های اجتماعی را به خودشان اختصاص داده اند اما چرا یک کلیپ ساده از یک دی جی گمنام چنین موجی در شبکه های مجازی به راه می اندازد؟ این سهل الوصول بودن امکان بازنشر هر کلیپ و متن و لینکی در شبکه های اجتماعی چه امکاناتی در اختیار ما می گذارد؟ با دکتر ابوالفضل ذوالفقاری - دکترای جامعه شناسی سیاسی و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد - در این باره گفتگو کردیم.

این روزها آمار جستجوی دی جی فسنقری در شبکه های اجتماعی بالا رفته و صفحه هایی که عکس و کلیپ های جدید استاد را منتشر کرده اند، مثل قارچ در همه جای فضای مجازی بالا آمده اند. دکتر ذوالفقاری معتقد است هر پدیده دیگری که خلاف جهت عرف حرکت کند، همینطور زیرزمینی دیده می شود.»

دکتر ذوالفقاری معتقد است به طور کلی حرکت خلاف جهت باعث می شود مردم نسبت به آن حرکت واکنش نشان بدهند، ضمن اینکه فضای غیرجدی باعث تشدید این واکنش ها می شود «مثلا جوک. خیلی وقت ها جوک هایی که بین مردم رد و بدل می شوند، بازتاب اتفاقاتی است که در برخی لایه های اجتماعی وجود دارد.» علاوه بر این، دکتر ذوالفقاری علاقه مردم به هجو هر پدیده را هم یکی دیگر از دلایل فراگیر شدن این تب می داند.

از این فرصت استفاده نمی کنیم

«اینترنت، فضای مجازی و به خصوص شبکه های اجتماعی مثل یک شمشیر دولبه اند.» دکتر ذوالفقاری می گوید بازنشر سریع این کلیپ و موارد مشابه نشان می دهد که باید در کنار معایب، به مزایای این شبکه ها هم توجه ویژه ای نشان داد. «در همین یک ماه اخیر چند بار دیدیم که حضور مردم در همین شبکه ها باعث شکل گیری موج های مردمی برای بخشش مجازات قصاص چند زندانی شد. خب این جزو جنبه های مثبت این موضوع است که می توان از آن در بخش های مختلف استفاده کرد.»


عضو هیات علمی دانشگاه شاهد می گوید مثال شبکه های اجتماعی، همان مثال شبکه های تلویزیونی است. «از هر موضوعی می توان استفاده خوب و بد کرد. همانطور که از یک شبکه تلویزیونی می توان آثار فاخر و آثار بی ارزش را به صورت همزمان پخش کرد، شبکه های اجتماعی هم می توانند کاربرد مفید و غیرمفید داشته باشند. بگذارید یک مثال دیگر بزنم. حضور آقای ظریف در فیس بوک به چه اتفاقی منجر شد؟ جز این بود که سیاست خارجه با یک زبان ساده وارد خانه همه اقشار اجتماعی شد؟ خب این بد است؟»

اینجا همه چیز مینی مال است

اما طرف بُرنده شمشیر این شبکه های اجتماعی چیست؟ «در این شبکه ها ارتباطات مینی مال هستند. دیالوگی که عمقی باشد صورت نمی گیرد و کامنت ها بیشتر جنبه احساسی دارند. نتیجه این ماجرا هم این است که از دل این بحث ها یک فکر منطقی و پخته شکل نمی گیرد. همه چیز در حد اظهارنظرهای کوتاه است.»

با اینحال دکتر ذوالفقاری اعتقاد دارد باز هم می شود به کمک این شبکه ها موضوعاتی که لازم است در عرصه های عمومی بُلد بشوند را بین مردم جامعه و به خصوص جوان هایی که در این شبکه ها عضویت دارند گسترش داد. «با اینحال مسوولان معمولا توجه شان بیشتر به همان لبه برنده ماجراست و به ابزاری که به آسانی در اختیارشان قرار گرفته توجهی ندارند.»

فسنقر کجاست؟

خیلی ها وقتی اولین بار نام دی جی فسنقری را دیدند به شدت روی فامیلی اش کنجکاو شده بود که اصلا این اسم مستعار است یا واقعی؟ اگر واقعی است تلفظش چگونه است؟ اصلا فسنقری یعنی چه؟ و از این دست سوالات عزیزم ببخشید فرزند لطفاطور! فسنقر شهر کوچکی است در ۱۸ کیلومتری سبزوار در خراسان رضوی. نام قدیمی این شهر «پاسنگر Posangar» بوده که بعد از جنگ با اعراب به فسنقر تبدیل شد. در سرشماری ۱۳۸۵ جمعیت این شهر ۱۱۱۹ نفر و ۳۱۹ خانواده بوده است.

فسنقر منطقه ای قدیمی است و دهخدا در لغتنامه هم در مورد آن چنین نوشته است: «فسنقر. [فَ سِ قَ] (اِخِ) ده از بخش حومه شهرستان سبزوار که دارای ۱۲۸۴ تن سکنه است. آب آن از قنات و محصول عمده اش غله، پنبه و زیره است. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج ۹)»

تا قبل از معروف شدن استاد، نامی ترین شخصیت این منطقه تاریخ نویس مشهور، «ابوالفضل بیهقی» بوده.

موج دی جی فسنقری از کجا شروع شد و چطور ادامه پیدا کرد؟

از لایک تا بازی

«کلیپ جدید دی جی فسنقری رسید.» همین جمله این روزها بیشترین کلیک را در فضای مجازی به خود اختصاص داده است. بعد از رستوران های مکُش مرگ ما و تیم فوتبال، حالا پدیده جدیدی رو شده «دی جی حسین فسنقری». پدیده ای که طبق روال معمول پیدایش شان در چند وقت اخیر، ابتدا سروکله اش در شبکه های اجتماعی پیدا شد و بعد از دست به دست چرخیدن، شهرت پیدا کرد. لینک کلیپ هایش یکی پس از دیگری منتشر می شد. صفحه طرفدارانش در عرض یک هفته لایک زیادی گرفت، انیمیشن و حتی بازی اندرویدش را ساختند.

ارادت بالای دوستان اینترنت باز به هشتگ سازی! در مورد چیزهای کوچک و بزرگ باعث شد #فسنقری ساخته و پرداخته شود و هر کس به طریقی خودش را به این حرکت جدید برساند. موج سواران اینترنتی بعد از چند روز بازی اندروید دی جی فسنقری را نیز ساختند تا نشان دهند برای هر موج جدید یک سورپرایز ویژه دارند، یک بازی ساده با قیمت ۸۵۰ تومان!

اگر نام دی جی فسنقری را در اینترنت سرچ کنید، چندین صفحه به نام استاد باز می شود، صفحاتی که همه در آن بانگ طرفداری سر می دهند و یکی پس از دیگری کلیپ های دی جی را آپلود می کنند و هر از چندگاهی با فتوشاپ دست و پا شکسته ای عکسش را در کنار خوانندگان یا موزیسین های ایرانی و خارجی می گذارند.

سایت طرفداران هم موجود می باشد

در موارد قبلی که یک کلیپ، شخص یا اتفاق به موج تبدیل می شد، معمولا دوران اوج و فرود آن اتفاق در همان شبکه های اجتماعی و در یکی دو صفحه به وقوع می پیوست و بعد از چند وقت اسم صفحه ها عوض می شد و تغییر کاربری می دادند اما مورد عجیب دی جی فسنقری، با راه اندازی سایت هواداران و بازی و انیمیشن برگ جدیدی در موج سواری رو کرد!

توهین به استاد = توهین به شاد بودن؟

همیشه با همان سرعتی که یک موج ایجاد می شود، سر و کله یک موج شکن هم پیدا می شود. براساس همین قانون بلافاصله بعد از بالا رفتن «هیت» کلیپ های فسنقری عده ای با راه اندازی چندین صفحه با هشتگ های مخصوص خود، انزجارشان را از این موج جدید فیس بوکی نشان دادند.

تقابل دوستان موافق و قشنگان مخالف! در صفحات مختلف یکی از مواردی بود که باز هم دی جی فسنقری را از مابقی امواج ساطعه از شبکه های مجازی جدا می کرد. دی جی طرفداران پروپا قرصی دارد که معتقدند او قصدش سرگرم کردن افراد است و توهین او به توهین به شاد بودن است.

چه اتفاقی می افتد که دوشواری، فسنقری و نمونه های مشابهش یک شبه اینقدر معروف می شوند؟

لایک می کوبم پس هستم!

«جوک جدید رو شنیدی؟» زمانی این جمله شروع بحث های داغ مهمانی های خانوادگی بود. وقتی که هر کسی شروع می کرد تازه ترین شنیده های خودش را به نمایش گذاشتن: «یه روز یه آقاهه می ره ساندویچ فروشی...» نقل تازه ترین جوک های دریافتی، در کنار اعتماد به نفس، استعداد هم می خواست. یعنی اینطوری نبود که شما هر چیز خنده داری را که تعریف می کنی، ملت به آن بخندند. نحوه اجرا واقعا روی مخاطب تاثیر داشت.

«اس ام اس جدید چی داری؟» چند سال بعد، مهمان ها با این جمله خودمانی می شدند و چند لحظه بعد، هر کدام از حاضرین در جمع، همینطور که خیار پوست می کند، یک دست هم به گوشی داشت و داشت جدیدترین پیامک های رسیده را برای فامیل می خواند. میزان واکنش به پیامک در آن روزگار هم تا حد زیادی به اجرای دارنده پیامک ربط داشت.

«بلوتوث بامزه داری رو گوشیت؟» بلوتوث، آدم ها را در اجرای ژانگولر هنگام تعریف کردن چیزهای بامزه راحت کرد. «تپ» دکمه را فشار می دادی و کلیپ پلی می شد و تمام، بدون نیاز به توضیح اضافی. و شاید به خاطر همین قابلیت جادویی «تپ» باشد که کلیپ ها به سرعت دست به دست شدند و به جایی رسیدند که یک ویدئوی ۳۰ ثانیه ای از دی جی فسنقری در فضای مجازی این همه لایک گرفت.

اما به غیر از دسترسی آسان، چه عوامل دیگری باعث می شوند فسنقری و دوستان ناگهان اینقدر دیده شوند؟ برای پیدا کردن این سوال، با سید احسان عمادی و امیر جلال شوکتی، دور هم نشستیم و یک ساعتی گپ زدیم. دست آخر ۷ دلیل پیدا کردیم که احتمالا می تواند به وجود آمدن موج های اینچنینی را توجیه کند.

۱- حرف جدی نمی زند/ همه چیز را مسخره می کند

مخاطب این روزها حوصله حرف جدی ندارد. تازه نسل چهارمی ها اغلب یک واکنش اعتراض غیرجدی به اتفاقات جدی دور و برشان دارند. آنها دوست دارند به تمام موضوعات جدی که دور و برشان پیدا می کنند، نگاه «فان» داشته باشند. برای همین هم مثلا جملات دکتر شریعتی را تبدیل می کنند به موضوعی برای ساختن شوخی.

در چنین فضایی وقتی ویدئویی با مشخصات ویدئوی فسنقری شِیر می شود، قطعا با واکنش مثبت بیننده ها مواجه خواهد شد. ویدئوی فسنقری کاملا قالب جدی را می شکند و همین باعث می شود آدم ها از دیدن آن لذت ببرند. او برای اجرای موسیقی در مراسم عروسی کاملا خودش را رها می کند و برای جذاب تر کردن فضای کارش تقریبا دست به هر رفتاری می زند از گرد کردن چشم ها موقع خواندن تا یک دستی کیبورد زدن).

تماشای این «رهاشدگی» جذاب است، حتی برای جدی ترین مخاطب، ضمن اینکه برخلاف بسیاری از برنامه های طنزی که این روزها می بینیم، او پیام اخلاقی نمی دهد. اصولا پیامی نمی دهد! بنابراین حسین فسنقری می شود سلبریتی جمعی که اعصاب حرف های جدی را ندارند؛ آدم هایی که گرچه هیچ وقت به این فکر نمی کنند که ای کاش جای او بودند (چون او را مثل سلبریتی های ورزشی و سینمایی و علمی، آدم «موفق»ی نمی دانند)، اما از تماشا کردن کارهایش هیجان زده می شوند. نتیجه؟ کلیپ او ظرف یک هفته روی بیشتر گوشی ها هست.

۲- به بیننده لذت کشف می دهد

«DJHF رو می شناسی؟» وقتی کسی کلیپ کوتاه اجراهای فسنقری را شِیر می کند، از اینکه توانسته زودتر از بقیه به یک ویدئوی خنده دار جدید دست یابد که همه را درگیر خودش می کند، لذت می برد. کشف و به اشتراک گذاشتن یک پدیده جدید، چیزی است که کاربران شبکه های اجتماعی را سرمست می کند. برای همین اگر صفحات دوستانتان در این شبکه ها را طی یکی دو هفته گذشته بگردید، حتما ردی از ویدئوهای فسنقری در آنها پیدا خواهید کرد. اینجور وقت ها هر کسی سعی می کند با اضافه کردن یک توضیح جدید موقع شِیر کردن ویدئو، کشف آن را به نام خودش سند بزند. مثلا وقتی کسی زیر پستش می نویسد «جدیدترین کلیپ DJHF» عده بیشتری ترغیب می شوند آن پست را ببینند تا پستی با مضمون «کلیپ جدید دی جی حسین فسنقری».


۳- آگاهانه نیست/ مستند است

حسین فسنقری در بخشی از مصاحبه اش با روزنامه اعتماد گفته: «من خوشحالم از اینکه مردم از کارهایم شاد می شوند.» قطعا او وقتی توی یک مراسم برنامه اجرا می کرده، هرگز به این مسئله فکر نکرده که اجرایش باید «همه» را غافلگیر کند. مخاطب او صرفا مهمانان عروسی یا جشن بوده اند. در واقع او در آن لحظه اصلا نمی دانسته که تماشای کارهایش جمعیت زیادی را خواهد خنداند. همین آگاهانه نبودن، در خنده دارتر شدن و جذاب تر شدن فضا بسیار موثر است (چیزی شبیه کلیپ عروسی ارسطو که در پایتخت ۳ دیدیم). این نوع لذت بردن از ویدئوهای فسنقری و ویژگی خاصش آن را کاملا از ویدئوهای چهره هایی مثل حمید ماهی صفت و ... ریوندی متمایز می کند.

شما وقتی به شوهای ماهی صفت نگاه می کنید، انتظار دارید او با حرف هایش شما را بخنداند ولی وقتی کلیپ دی جی FH را نگاه می کنید، غافلگیر می شوید.

۴- به آدم احساس به روز بودن می دهد

وقتی شما هر روز چرخی در شبکه های اجتماعی می زنید و در جریان اتفاقات جدیدش قرار می گیرید، خیلی طبیعی است که بخواهید اتفاقات تازه اش را با دیگران به اشتراک بگذارید. در واقع شما خیلی زود به چرخه «من هم در جریانم» می پیوندید و با این کار، احساس «به روز بودن» را در خود زنده نگه می دارید. این احساس دقیقا شبیه وقتی است که در یک مهمانی خانوادگی، برادر کوچیکه اس ام اس خنده دار جدیدی را برای جمع می خواند و شما نسخه جدیدتر همان جوک را از توی این باکستان می کشید بیرون و ضمن ضایع کردن نامبرده، به همه نشان می دهید که هیچ جوک جدیدی از زیر دستتان درنمی رود.

۵- یک تجربه مشترک است

وقتی شما در جریان اتفاقات جدید قرار می گیرید، وقتی جدیدترین ویدئوی فسنقری را نگاه می کنید، آن وقت می توانید با گروه قابل توجهی که مثل شما این کار را دیده اند حرف بزنید. در واقع تب هایی از جنس کلیپ های استاد، موضوع مشترکی هستند که آدم ها در فضای مجازی دوست دارند درباره شان بحث کنند، نظریه بدهند و کل کل راه بیندازند.

شبکه های اجتماعی، قوی ترین رسانه این روزها هستند، تا این حد که برخلاف گذشته، حالا گاهی رسانه های رسمی را هم به دنبال خود می کشانند و آنها را وادار می کنند لااقل در پیدا کردن سوژه ها دنباله روی شان باشند. وقتی موضوعی توی این فضا تا این حد داغ می شود، همه ناخودآگاه درگیر بحث کردن درباره آن می شوند.

۶- طنز پیچیده ندارد

ویدئوی فسنقری را به هر کسی نشان بدهی، می خندد. فرقی نمی کند طرف بچه مدرسه ای باشد یا پدر خانواده یا استاد دانشگاه یا قصاب سر کوچه. طنز موجود در ویدئوی استاد، اینقدر پاپ است که همه را تحت تاثیر قرار می دهد. این ویدئو برعکس مجموعه های مثلا خنده داری که این روزها مدام منتشر می شوند، طنز پیچیده ندارد و برای خندیدن به آن احتیاجی به فکر کردن و ربط دادن نشانه ها نیست. برای همین همه درگیرش می شوند.

ویدئویی که این روزها دست به دست می چرخد، نه حرف نامربوطی دارد، نه صحنه های غیرقابل پخش منشوری دارد و نه کسی را مسخره می کند. بنابراین می شود همه جا نشانش داد. هم توی یک جمع دور همی فامیلی و هم سرِ کار! خیلی از کارهایی که توی این مدت «هیت» شدند، این ویژگی را نداشتند؛ یعنی حتما تویشان صحنه غیرقابل پخشی وجود داشت که نمی گذاشت آدم با خیال راحت آن را به هر کسی نشان بدهد و به این ترتیب، دایره مخاطبانشان محدودتر می شد.

۷- تکرارپذیر نیست

شما قطعا برای مدت کوتاهی به ویدئویی با ویژگی کارهای دی جی فسنقری خواهید خندید. این جور موج ها تاریخ مصرف دارند. دلیلش هم این است که در یک فضای ناآگاهانه تولید شده اند و حتی اگر خود طرف هم بخواهد، قابل تکرار نیستند. یا حتی اگر باشند، دیگر به اندازه آن اولی به دل بیننده نمی چسبد. دقیقا شبیه ویدئوی پیاز خوردن یک بچه یکساله، یا حتی نقیضه هایی که بر کلیپ «چرا رفتی» باران کوثری ساخته شد. هیچ کدام به اندازه «اصل جنس» فراگیر نمی شوند. ویژگی چنین موجی این است که نمی شود از آن تقلید کرد. معمولا وقتی اتفاقی تا این حد دیده می شود، همه تلاش می کنند مشابهش را بسازند اما انصافا چطور می شود یک دی جی فسنقری جدید رو خلق کرد؟

خود فیس بوک هم در بالا بردن ناگهانی لایک بی تاثیر نیست

و با تشکر از

فیس بوک در کنار تمام ویژگی های منحصر به فردی که دارد و باعث شده این سال ها تبدیل به شبکه اول دنیای مجازی شود، یک خاصیت جالبی دارد که کمتر توسط خیلی ها مورد توجه واقع می شود. عاملی که در فراگیر شدن خیلی از تب های مقطعی فیس بوک کاملا موثر است. اینکه مثلا می گویند صفحه فلانی در عرض چندین ساعت ده هزارتا لایک گرفت، بدین معنا نیست که صرفا در بازه این چند ساعت ۱۰ هزار نفر به صورت مجزا از صفحه مذکور دیدن کردند و پسندیدند و لایک را کوبیدند.

افراد در دنیای مجازی خیلی به بیشتر دیده شدن موضوع ها به همدیگر کمک می کنند. یک جورهایی معنی شبکه اجتماعی هم اساسا همین است که فلان دوست کسی، وقتی صفحه ای را لایک می کند، دوستان دیگرش هم ببینند و اگر پسندیدند آنها هم صفحه را لایک کنند.

علاوه بر این خاصیت که مجموعه علایق کسانی که شما در فیس بوک دنبالش می کنید به عنوان مجموعه ای منسجم در تایم لاین شما پیش چشم است، خود زاکربرگ و دوستان هم برای پا گرفتن پیج های نوپا تلاش هایی می کنند. طبق خیلی از قاعده های پشت پرده فیس بوک، صفحه هایی که روند افزایش لایکشان در مدت کمی یکهو شیب صعودی زیادی می گیرد، خود به خود برای صاحبان این شبکه اجتماعی هم مهم می شوند.

آنها نیز با ساجست دادن این پیچ های نوظهور در کنار تایم لاین کاربرهایشان به بیشتر دیده شدن آنها کمک می کند که هی هشدار می دهند فلانی! خبر داری دوستت پیج دی جی حسین فسنقری را لایک کرده؟ تو نمی خواهی لایک کنی؟ مطمئنی؟ ببین. ۱۰ نفر از دوستانت پیجش را لایک کردن ها! خلاصه که اینکه «فسنقری»ها یک هفته ای اینقدر پرلایک می شوند، «صرف» جمع شدن لایک های افراد مجزا نیست و همیشه چیزهایی هست که ما نمی دانیم!