هجرت «ناصر چشم آذر»؛ خالق نت‌های ماندگار

برترین ها: صبح دیروز ناصر چشم‌آذر، خالق آهنگ‌های ماندگار ایران در ۶۸ سالگی درگذشت. بسیاری از کارهای او به خاطره جمعی جامعه ایرانی بدل شده است. از آلبوم خاطره‌انگیز «باران عشق» گرفته تا موسیقی فیلم‌های محبوبی همچون «هامون»، «خواهران غریب» و موسیقی سریال نوستالژیک «قصه‌های مجید» یادگاری‌های ارزشمند این موزیسین به‌شمار می‌آیند. او دو بار در سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۸۰ به‌خاطر ساخت موسیقی فیلم «چشم شیطان» و «قارچ سمی» برنده سیمرغ جشنواره فیلم فجر شد.

شهریور ماه سال گذشته قلب موزیسین خاطره‌ساز ایران هنگام اجرای زنده آهنگ نوستالژیک «باران عشق» در تالار وحدت گرفت و او مجبور شد صحنه را ترک کند.آن روز هیچ‌کس نمی‌دانست ناصر چشم‌آذر آخرین نت‌هایش را در یک کنسرت می‌نوازد و قرار است حدود ۸ ماه دیگر برای همیشه با زندگی خداحافظی کند. صبح دیروز اما این اتفاق افتاد و مرگ خالق نت‌های بی تکرار را برای همیشه در آغوش گرفت و به سال‌ها حضور تاثیرگذارش در موسیقی پایان داد. انگار او در دوسال گذشته حضور مرگ را خیلی نزدیک احساس کرده بود و به همین خاطر بود که پس از سکوتی ۳۰ ساله ناگهان تصمیم گرفت به صحنه بازگردد و آثار نوستالژیکش را رودررو برای مردم اجرا کند. قبل از بازگشت در مصاحبه‌ای با یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود من کلا از زندگی سیرم. خسته‌ام. از سوال و جواب خسته‌ام.

دلم می‌خواهد که فقط مهلتی ایجاد شود که بنشینم و ساز بزنم، آهنگ بسازم و ضبط کنم و بگذارم گوش کنید. بعد بروم جایی که دستتان به من نرسد که بپرسید «چطور شد که اینها را زدید؟» این بدترین سوالی است که می‌شود پرسید. همین اتفاق هم افتاد. او بعد از سی سال سکوت ۱۹ مهرماه سال ۱۳۹۴ در تالار وحدت به صحنه بازگشت و کنسرت «باران» عشق را اجرا کرد. عنوان این کنسرت از آلبوم مشهور او انتخاب شده بود و تکرار همین عنوان در شبکه‌های مجازی می‌توانست علاقه‌مندان بسیاری را ترغیب کند تا پای اجرای او بنشینند. شب دیدار فرا رسید و ناصر چشم‌آذر با جسمی خسته روی صحنه آمد و با لبخند از طرفدارانش پذیرایی کرد و پا به پای آنها اشکی هم در گوشه چشم‌هایش نشست. او در آن شب رویایی بخش‌هایی از موسیقی فیلم‌هایش را اجرا کرد و خاطره‌ها پشت سر هم تکرار می‌شدند. از موسیقی فیلم «هامون» ساخته داریوش مهرجویی گرفته تا «خواهران غریب»‌ و «قصه‌های مجید» کیومرث پوراحمد.

آن شب یکی از تماشاچی‌ها از وسط جمعیت بلند شد و با صدای بلند از چشم‌آذر درخواست کرد تا یکبار دیگر «خواهران غریب» را اجرا کند. او مکثی کرد و از گروهش درخواست کرد تا با مردم تنهایش بگذارند. بعد پشت پیانو ایستاد و آهنگ آن فیلم دوست داشتنی را نواخت و به جای خسرو شکیبایی آرام آرام زمزمه کرد: «مادر من مادر من تو یاری و یاور من» انگار سالن می‌خواست منفجر شود. بعد از آن برای آخرین بار در شهریور ماه سال گذشته در تالار وحدت روی صحنه رفت و در وسط کنسرت اتفاق عجیبی افتاد. آن روز هیچ‌کس نمی‌دانست تالار وحدت دیگر هرگز او را روی صحنه نخواهد دید. هیچ‌کس نمی‌دانست ناصر چشم‌آذر آخرین اجرای زنده‌اش را در تاریخ موسیقی این سرزمین ثبت می‌کند.

وقتی در حال نواختن آکاردئون بود احساس کرد توان ادامه اجرا را ندارد و خیلی سخت آن قطعه را به پایان رساند و از حال رفت.۲۰ دقیقه‌ای طول کشید تا حال جسمی‌اش کمی بهتر شود و نزدیکانش از او خواستند استراحت را ادامه بدهد؛ اما قبول نکرد و گفت این آدم‌ها به احترام من در این سالن جمع شده‌اند و دلم نمی‌آید تنهایشان بگذارم. او با تشویق مردم به صحنه بازگشت و گفت مرا باید ببخشید. من قرص‌هایم را باید می‌خوردم و نخورده بودم و الان با محبت‌های شما روی صحنه هستم. حالا که قرص‌هایم را خوردم و زبانم باز شده از دوستانم تشکر می‌کنم که برای این کنسرت خیلی زحمت کشیدند. از همه بچه‌های ارکستر ایستگاه هم ممنونم که تنهایشان گذاشتم. اگر زبانم دوباره گرفت به قول کیارستمی: زندگی و دیگر هیچ...

آن شب اشکان خطیبی خواننده مهمان برنامه بود و در بخش دوم روی صحنه آمد و گفت: من با تک تک ملودی‌ها و آثار استاد چشم‌آذر خاطره دارم و و تک تک این نت‌ها با همه سلول‌های من منگنه شده‌اند. وقتی در بخش قبلی حال ایشان بد شد تمام بدن من رعشه گرفت. پنج ثانیه چشم‌هایمان را ببندیم و دعا کنیم سایه ایشان برای همیشه روی سر موسیقی ایران باشد. صبح دیروز اما ثانیه‌های پایانی زندگی موزیسین خاطره‌ساز فرا رسید و او مردم را با نت‌های ماندگارش تنها گذاشت.

مرور یک زندگی

ناصر چشم‌آذر متولد سال 1329 در اردبیل بود و در کودکی ساز آکاردئون را برگزید و همراه آن تئوری موسیقی را نیز فراگرفت. او تا 16 سالگی در اداره کل هنرهای زیبای کشور از طریق‌موسیقی‌های فولکلوریک- ارمنی- آشوری و ایرانی به فعالیت پرداخت و در 17 سالگی به عراق رفت و کنسرتی را برای سفارت ایران در عراق رهبری کرد و دوره‌های موسیقی جاز را در سن ۲۰ سالگی در آمریکا گذراند. پدر چشم‌آذر که دیپلمه هنرستان موسیقی بادکوبه بود نقش زیادی در پرورش یکی از آهنگسازان برجسته ایران داشت. پدرش کمانچه، پیانو، تار، آکاردئون و دف می‌زد و در صنعت سازسازی هم فعال بود و کمانچه، دف و تار می‌ساخت. او به جز پدرش، اساتیدی چون مرتضی حنانه و امانوئل ملیک اصلانیان داشت و موسیقی بسیاری از فیلم‎های سینمایی شناخته شده و پرمخاطب ایران را نیز ساخت. او این کار را با ساختن موسیقی فیلم تاراج به کارگردانی ایرج قادری آغاز کرد. آقای چشم‌آذر در برنامه خندوانه در پاسخ به این سوال که ملودی‌ها چگونه در ذهنش شکل می‌گیرند گفت "۱۳ ساله بودم که عمویم فوت شد از بهشت‌زهرا که برمی‌گشتیم اولین ملودی را برای او ساختم و خواندم عمو میرزا کجا رفتی؟" او در ادامه گفت که شاه‌بیت و ترجیع‌بند اکثر آهنگ‌هایی که گل کرده و معروف شده مال خودش است.

ناصر چشم‌آذر که از پیش‌کسوتان موسیقی الکترونیک در ایران محسوب می‌شود، آهنگساز یکی از محبوب‌ترین فیلم‎های تاریخ سینمای ایران یعنی "هامون" به کارگردانی داریوش مهرجویی است. او به خاطر این اثر کاندیدای سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر هم شد. او سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره دوازدهم را به خاطر فیلم بلندی‌های صفر به کارگردانی حسینعلی لیالستانی و چشم شیطان به کارگردانی حسن هدایت از آن خود کرد. او همچنین در سال ۱۳۸۰ با ساخت موسیقی متن فیلم قارچ سمی به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور سیمرغ بلورین گرفت.

او در سال ۶۳ به ایران بازگشت و پیشگام ورود و رواج سازهای الکترونیکی در کشور شد. چشم‌آذر پس از بازگشتش به ایران حوزه فعالیت‌هایش را به ساخت موسیقی فیلم متمرکز کرد و آثارماندگاری برای فیلم‌های سینمایی آفرید. تاراج، ‌هامون، قصه‌های مجید، می‌خواهم زنده بمانم، سارای، دختران انتظار، قارچ سمی، خواهران غریب و... از جمله فیلم‌هایی هستند که چشم‌آذر در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ موسیقی آنها را ساخت و دوبار هم جایزه بهترین موسیقی متن را از جشنواره فیلم فجر در آن سال‌ها گرفت. او در اوایل دهه ۷۰ یکی از مهم‌ترین آثار زندگی‌اش یعنی «باران عشق» را ساخت. اثری که تقریبا برای همه ایرانیان آشناست. این آلبوم با تم ملایم و رمانتیک در ۸ قطعه تنظیم شده و ساختار آن پیوسته است. آلبومی که شاید موفق‌ترین اثر این آهنگ‌ساز باشد.

درگذشت ناصر چشم‌آذر؛ سینماگران چه می‌گویند

کمتر از دو سال پیش ناصر چشم‌آذر که مهمان برنامه خندوانه بود، حرف آخر را اول برنامه زد؛ گفت: "خداحافظ غم‌انگیزترین کلام است." حالا خودش در صبح جمعه چهاردهم اردیبهشت ماه سال ۹۷ در سن ۶۷ سالگی، شد تجسم عینی این کلام. ناصر چشم آذر که سال انقلاب به آمریکا رفته بود در سال ۱۳۶۳ شمسی در حالی به ایران بازگشت که مهاجرت و دوری از ایران و مادر و خواهرش فصل سخت و غمگینی از زندگی او را رقم زد. ناصر چشم‌آذر فرزند چهارم خانواده بود و معتقد بود برادر اولش که درگذشته به بهشت رفته تا برایش جا بگیرد.

چشم‌آذر و هامون برای تمام فصول

داریوش مهرجویی کارگردان "هامون" که ناصر چشم‌آذر برای چند فیلم سینمایی مهم او از جمله "بانو"، "میکس"، "اجاره‌نشین‌ها" و "دختردایی گمشده" موسیقی ساخته، درباره این آهنگساز به خبرگزاری ایلنا گفته است: "آقای چشم‌آذر موسیقی‌دان برجسته‌ای بود. به نظر من در زمینه موسیقی پاپ و فیلم خیلی موفق بود. کارهایی که با من انجام داد، عالی بود."

داریوش مهرجویی گفته است: "وقتی به ناصر چشم‌آذر گفتم بیاید در فیلم میکس بازی کند، خیلی دوست داشت و قبول کرد و آمد جلوی دوربین اما کار سخت بود؛ چون مدام می‌رفت و می‌آمد یعنی با توجه به روحیه‌اش کار کردن با او کمی سخت بود. چشم‌آذر در زمینه بازیگری حرفه‌ای نبود اما چه بازی قشنگی در این فیلم ارائه داد وقتی آهنگ می‌زد، می‌خواند و می‌رفت پشت شمع‌ها."

ناصر چشم‌آذر در همکاری‌اش با کیومرث پوراحمد برای فیلم‌ "خواهران غریب" و مجموعه "قصه‌های مجید" که در حافظه جمعی بسیاری از ایرانیان ماندگار شده‌اند هم موسیقی متن ساخت. کیومرث پوراحمد در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی ضمن اظهار تاسف بسیار گفت: "آقای چشم‌آذر فردی بود در مرز جنون و نبوغ و هنگامی که کار می‌کرد با هرج و مرج زیاد کار می‌کرد."

آقای پوراحمد که همکاری‌اش را با آقای چشم‌آذر با فیلم لنگرگاه آغاز کرده گفت: "وقتی صحنه‌ای که باید برای آن موسیقی می‌ساخت را برایش می‌گذاشتم تا ببیند، دستش را که روی کی‌بورد می‌گذاشت، اولین چیزی که می‌نواخت همان بود که باید. ممکن بود طول بکشد؛ برود، بیاید اما تا دست به ساز می‌برد همانی می‌شد که باید می‌شد."

آقای پور احمد با تاکید بر اینکه با آهنگسازان زیادی کار کرده گفت همکاری‌های بسیاری با او داشته و معتقد است آقای چشم‌آذر در کارش یگانه بوده و هیچکس نخواهد توانست جای او را در سینمای ایران بگیرد.

به گفته آقای پوراحمد، "آقای چشم‌آذر کودک ۶۷ ساله‌ای بود که همکاری با او بسیار دلپذیر بود، اگرچه روی خشمگین دیگری هم داشت". کیومرث پوراحمد گفت: "کودک درون این آهنگساز فوق‌العاده همواره حضوری بسیار پررنگ داشت."

خالق قصه‌های مجید و خواهران غریب می‌گوید: "ما خیلی با هم خندیدیم، خیلی با هم گریه کردیم؛ یادم هست در ساختمان سه طبقه‌ای که در خیابان سهروردی واقع بود هم زندگی می کرد هم کار. در آن خانه وقتی زمان غذا خوردن فرا می‌رسید همیشه اول سهم گربه‌هایی که پشت پنجره اتاقش می‌آمدند را می‌داد بعد به خوردن مشغول می‌شدیم. یکبار خواستم در حضورش آوازی بخوانم که گریه‌ام گرفت و نتوانستم اما سالها بعد باز مقدماتش را فراهم کرد از من خواست بخوانم، ضبط کردیم و من آن را برای دخترم که دور از من بیرون از ایران زندگی می‌کرد فرستادم."

"باران عشق را یک عاشق ساخته"

تهمینه میلانی کارگردان سینما ایران هم در چند فیلم از جمله "آتش‌بس"، "دیگه چه خبر" و "سوپر استار" با ناصر چشم‌آذر همکاری کرده و معتقد است "او در کاری که انجام می‌داد منحصر به‌فرد بود اما تعصب ویژه‌ای داشت و تاکید داشت که آثارش را خودش اجرا کند و من در مواردی این تاکید را نمی‌پسندیدم. او بسیار احساساتی بود و به نظر من با اینکه کار کردن با او کمی دشوار شده بود، خلاق‌ترین آهنگساز در زمینه کاری ما بود."

از آقای چشم‌آذر ۱۰ آلبوم موسیقی به جا مانده که معروفترین آن "باران عشق" است. حسن جوهرچی، بازیگر ایرانی که در بهمن ماه ۹۵ درگذشت، می‌گفت "آقای چشم‌آذر حتما خودش عاشق بوده که توانسته اثری مانند باران عشق را خلق کند.

ناصر چشم‌آذر با خاطراتی که برای بسیاری از ما ساخت در تاریخ موسیقی پاپ و الکترونیک ایران ماندگار شده است. واکنش‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی دیده شد گواه این توجه است.

نام او به هشتگ تبدیل شد و کاربران علاوه بر مرور کلامی آثار او نمونه‌هایی از کارهایش را به اشتراک گذاشتند؛ همه هم متاسف از اینکه او در سن ۶۷ سالگی از دنیا رفت.