پیچیده‌ترین شنبه تاریخ؛ شانس توافق ایران و ترامپ چقدر است؟

عصر ایران: دونالد ترامپ در تحولی قابل توجه و غیرمنتظره، روز سه شنبه از "مذاکرات" با ایران خبر داد که قرار است روز شنبه آینده انجام شود. 

وبگاه "آمریکن کنسرواتیو" در مطلبی به قلم "الدار ممداف" تحلیگر سیاست خارجی مقیم بروکسل، شانس دستیابی به یک توافق در برنامه هسته ای ایران را مورد ارزیابی قرار داده و نوشت:

ترامپ خبر غیرمنتظره مذاکره روز شنبه با ایران را در حالی که در کنار بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در اتاق بیضی کاخ سفید شکل نشسته بود، اعلام کرد. نتانیاهو مدت‌هاست که برای جنگ ایالات متحده با ایران - دشمن اصلی اسرائیل در منطقه – تلاش می کند و برخی ناظران هنگام صحبت ترامپ، ظاهری شوکه شده را در چهره نخست وزیر اسرائیل مشاهده کردند.

از برخی جهات، این خبر ترامپ نباید برای نتانیاهو یا برای هر کس دیگری غافلگیرکننده باشد. ترامپ ماه‌هاست که تمایل شدیدی به تعامل دیپلماتیک با ایران درباره برنامه هسته‌ای این کشور دارد. او در ماه مارس نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران ارسال کرد و در آن بار دیگر علاقه‌مندی خود را برای دستیابی به توافق هسته‌ای اعلام کرد.

اما اقدامات دیپلماتیک ترامپ با لفاظی های تند از جمله تهدید به جنگ همراه بوده است. هدف محتمل فشار بر تهران برای دستیابی به توافق است، اما برخی تحلیلگران نگران هستند که اظهارات خصمانه غیرضروری ترامپ با از بین بردن شانس های یک توافق، می تواند منجر به یک درگیری ویرانگر شود.

بنابراین، اخبار دیپلماسی با وجود اینکه باعث ایجاد ابهام عجیبی شده است، آرامش زیادی به همراه دارد. عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران تایید کرد که مذاکرات در سطح عالی با آمریکا در عمان انجام خواهد شد، اما برخلاف اظهارات ترامپ، گفت که این مذاکرات "غیر مستقیم" خواهد بود. 

این که آیا نمایندگان آمریکا و ایران رو در رو ملاقات می کنند یا از طریق میانجی ها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند، چندان اهمیتی ندارد، آنچه واقعا مهم است آغاز گفت وگو بین دولت ترامپ و تهران است. 

با توجه به نوسانات خطرناک وضعیت موجود، که اسرائیل از آن برای تحت فشار قرار دادن ایالات متحده برای حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران استفاده می‌کند، اعلام مذاکرات ترامپ به خودی خود یک اقدام مهم کاهش تنش است، به ویژه به این دلیل که به نظر می‌رسید تا حدی به عنوان یک نمایش قدرت در مقابل نتانیاهو باشد.

با این حال، ماهیت مذاکرات، مجموعه سوالات پیچیده تری را مطرح می کند. "پارامترهای" اصلی چنین مذاکره ای چه خواهد بود؟ آیا همانطور که ترامپ و فرستاده ویژه "استیو ویتکاف" گفته اند، ایالات متحده قصد دارد برنامه هسته ای ایران را در جعبه ای با یک رژیم راستی آزمایی قرار دهد که تضمین می کند تهران به سلاح دست نمی یابد؟ اگر چنین است، مذاکرات شانس موفقیت را دارد. 

یا اینکه کاخ سفید به دنبال "برچیدن کامل" برنامه انرژی هسته‌ای غیرنظامی ایران است؟ این همان چیزی است که "مایکل والتز" مشاور امنیت ملی اخیرا گفته است و نتانیاهو با صحبت های خود در مورد "الگوی لیبی" برای ایران خواستار آن است. اگر چنین است، همانطور که "تریتا پارسی" معاون اجرایی موسسه "کوئینسی"هشدار می دهد، روند دیپلماسی در همان آغاز خواهد مُرد، زیرا تهران قرار نیست از کل برنامه هسته ای خود دست بکشد.

حتی با فرض سناریوی اول، مذاکره برای یک معامله یک کار فوق العاده سخت و پیچیده خواهد بود. تنها چارچوب واقع بینانه موجود برای تحقق چنین خواسته ای، به شدت شبیه توافق هسته ای ایران در دوره اوباما (برجام) است که ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد. 

زمانی که این توافق اجرا شد، ایران تنها دارای ذخایر اورانیوم غنی شده تا 3.67 درصد بود. اکنون این کشور دارای ذخایر اورانیوم غنی شده تا 60 درصد است که تنها یک جهش کوتاه با درجه تسلیحاتی(90 درصد) فاصله دارد.

 در این میان، ایران سانتریفیوژهای پیشرفته تری نصب کرده و سطح همکاری خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی - ناظر هسته ای سازمان ملل که وظیفه راستی آزمایی را بر عهده دارد - کاهش داده است.

هرگونه توافقی با ایران شامل محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها می‌شود، اما تهران نسبت به سال‌های اوباما اعتماد کمتری به آمریکا دارد و کمتر تمایلی به عقب‌نشینی از پیشرفت‌های هسته‌ای خود دارد، که آن را اهرم مهمی برای حفظ توان بازدارندگی خود در میان تهدیدات آمریکا و اسرائیل می‌داند. تهران با کاهش غنی‌سازی موافقت نخواهد کرد، مگر اینکه تضمین‌های قطعی هم در مورد لغو تحریم‌ها و هم پایبندی دائم واشنگتن به توافق جدید بگیرد.

در بهترین حالت، اگر توافقی حاصل شود، سنای ایالات متحده آن را تصویب می‌کند و مانع از پاره شدن آن توسط رئیس‌جمهوری آینده آمریکا تنها با یک حرکت خودکار (امضاء) می‌شود. با این فرض که دموکرات‌ها در آینده نخواهند توافق حاصل شده در دوره جمهوریخواهان را به هم بزنند، تصویب توافق از سوی مجلس سنا تحت کنترل جمهوری‌خواهان، آن را بسیار معتبرتر می‌کند.

اما با توجه به پیچیدگی های دیپلماتیک و فنی موضوعات مورد بحث، دستیابی به یک توافق جامع ممکن است حتی در بهترین سناریو سال ها طول بکشد. این خطر وجود دارد که ترامپ، که معمولا انتظار معاملات سریع را دارد، به طور فزاینده ای از فقدان یک پیشرفت دیپلماتیک ناامید شود و به تهدیدها و تشدید فشارها برگردد یا به سادگی علاقه خود را از دست بدهد. در هر صورت، نومحافظه کاران در دولت او، مانند والتز، ممکن است رهبری سیاست ایران را بر عهده بگیرند.

در حال حاضر، ویتکاف یکی از مقامات کاخ سفید است که آماده رهبری مذاکرات با ایران است. ویتکاف که معامله گری غیرایدئولوژیک و دوست دیرینه ترامپ است، مذاکره کننده انعطاف پذیری است که ترامپ می تواند به او اعتماد کند. این واقعیت که ترامپ به جای شاهین هایی مانند والتز یا مارکو روبیو - وزیر امور خارجه - او را برای مذاکره با ایران انتخاب کرد، نشان می دهد که او واقعا خواهان توافق است.

با این حال، ویتکاف در مسیر دیپلماسی بحران های اسرائیل-فلسطین و روسیه-اوکراین نیز درگیر است و حتی اخیرا با ولادیمیر پوتین، رئیس فدراسیون روسیه ملاقات کرده است.

 ویتکاف هر چقدر هم که با استعداد باشد، جنگ اوکراین و غزه و بن بست هسته ای با ایران همگی پرونده های پیچیده ای جهنمی هستند. مذاکره موثر مستلزم تجربه دیپلماتیک گسترده و دانش تخصصی است که ویتکاف فاقد هر دوی آنهاست. مانند روسیه، او با یک تیم دیپلماتیک کارکشته در تهران به رهبری "مجید تخت روانچی"، یکی از تواناترین دیپلمات های ایران، روبرو خواهد شد. تخت روانچی به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل در نیویورک فعالیت می کرد و همزمان در مذاکرات بر سر توافق هسته ای ایران (برجام) شرکت داشت و اشراف کاملی بر پرونده هسته ای ایران دارد.

پس از آن، پتانسیل تخریبی اسرائیل وجود دارد. "الگوی لیبی" نتانیاهو آشکارا یک قرص سمی است که برای نابودی مذاکرات طراحی شده است. نخست‌وزیر اسرائیل در واقع نمی‌خواهد واشنگتن و تهران به توافق برسند. 

جنگ مشترک ایالات متحده و اسرائیل با ایران با محاسبات سیاسی نتانیاهو همسو می شود، زیرا دشمن را از بین می برد و به بی بی اجازه می دهد در راس ائتلاف افراطی خود به قدرت بچسبد. 

خوشبختانه، تصمیم ترامپ برای اعلام روند دیپلماسی با ایران در حضور نتانیاهو نشان می‌دهد که او با هر خواسته اسرائیل همراهی نخواهد کرد. واشنگتن باید به اورشلیم هشدار دهد که نه تنها در جنگ با ایران به تنهایی خواهد بود، بلکه هرگونه تلاشی برای کشاندن ایالات متحده به آن جنگ پیامدهای منفی و شاید غیرقابل برگشتی برای روابط ایالات متحده و اسرائیل خواهد داشت. با کنار گذاشتن نتانیاهو، ترامپ می‌تواند بر روی مذاکره با ایران تمرکز کند که به تنهایی یک چالش بزرگ است.

یکی از راه‌هایی که می‌توان انتظار ترامپ از یک توافق سریع را با نیاز احتمالی به مذاکرات طولانی مدت پیوند داد، ابتدا توافق بر سر یک "توافق موقت" است. چنین توافقی مسائل فنی پیچیده مربوط به برنامه هسته‌ای ایران را حل نمی‌کند، اما کاهش محدود تحریم‌ها را با توقف غنی‌سازی فزاینده ایران مبادله می‌کند و در نتیجه حسن‌نیت متقابل را تقویت می‌کند و برای ادامه مذاکرات زمان می خرد. 

برخی از ناظران ایران از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات سال گذشته این مسیر را هم برای واشنگتن و هم برای تهران پیشنهاد کرده‌اند. به نظر می رسد این هفته زمان آن فرا رسیده است.