بزرگ ترین سوپراستار قبل از انقلاب چطور رفت؟

سالنامه اعتماد - فریدون جیرانی: در یکی از خیابان های فرعی نیاوران جلوی یک پیتزافروشی داخل ماشین نشسته بودم که نور آماده شود تا صحنه نهایی علی مشرقی در (آب و آتش) را داخل پیتزافروشی کوچکی بگیرم که خبر دادند (فردین) مرد. نمی دانم کی گفت ولی دقیقا یادم هست که لحظه ای اصلا نتوانستم حرف بزنم.

انتظار داشتم چنین خبری را بشنوم، واقعا غمگین شدم. فردین خاطرات نوجوانی ما بود. خاطرات لذت بخش نوجوانی. خاطرات عشق واقعی ما به سینما زمانی که هنوز نه سیاسی شده بودیم و نه رفته بودیم تو تیم روشنفکرا که پیف پیف کنیم و فیلمفارسی نبینیم. خاطرات زمانی که آزاد و رها از قید و بندهای فکری برای سرگرم شدن فیلم می دیدیم که فیلم های فردین سال های دهه ۴۰ واقعا ما را سرگرم می کرد.

بعد از آن سکوت، خبر بین گروه فیلم چرخید و همه و بیشتر از همه محمود کلاری و پرویز پرستویی غمگین شدند. بعدازظهر پنجشنبه ۱۸ فروردین ۷۹ بود؛ بعدازظهری که برای من تلخ ترین بعدازظهر بود. خیلی زود فهمیدیم فردین در خواب به دلیل ایست قلبی مرده است. شب آن روز همه اهالی سینما با هم تا فنی از فردین می گفتند و همه ناراحت بودند. فردین در ۶۹ سالگی مرده بود. با آرزوی شنیدن صدای دوربین.

او از آخر سال 60 با این آرزو زندگی کرده بود و 19 سال عده ای نگذاشته بودند او به این آرزو برسد؛ آرزویی که حق طبیعی او بود. همان شب شایع شد فردین صبح شنبه 20 فروردین با وزیر ارشاد وقت قرار ملاقات داشته است برای گرفتن اجازه بازیگری و کارگردانی. روز بیستم این قرار انجام نشد چون همه با او قرار داشتند که در امجدیه با جسدش خداحافظی کنند.

دو ماه قبل از مرگش من در خانه ضیا دری، فردین را دیدم. آنهم بعدازظهری بود که ضیا زنگ زد و از من خواست که به خانه اش بروم که فردین مهمانش بود و می خواست درباره بازیگری مجدد فردین صحبت کند. رفتم، سه سالی بود که فردین را ندیده بودم. بالای اتاق نشسته بود. با صورت تکیده تر از سه سال پیش. انگار در این سه سال از 75 تا 78ده سال پیر شده بود. ضیا از دعوت یک کارگردان تلویزیونی از فردین برای بازی در سریال گفت و قرار شده بود با من مشورت کند.

اسم کارگردان را تا آن لحظه نشنیده بودم و با توجه به شرایط سخت تر تلویزیون نسبت به سینما، این دعوت با توجه به اسم کارگردان، از نظر من شوخی بود و سریع نظرم را گفتم. فردین ناراحت شد. معادلات جدید را نمی دانست و اصلا با فضای جدید آشنا نبود. همانجا گفتم اگر در این سریال بازی کنید، تمام خاطرات نسلی را که با فیلم های شما زندگی می کنند، پاک خواهید کرد. فردین آن قدر دلش برای صدای دوربین تنگ شده بود که معنی حرف مرا نفهمید و ناراحت تر شد. دری آمد وسط حرف و حرف مرا تصحیح کرد.

من در آن لحظه حال فردین را نفهمیدم. در تصورات ذهنی و ایده آلی خودم بودم که فردین نباید خودش و خاطرات ما را خراب کند. فهمیدم آدمی که از سال 60 صدای دوربین را نشنیده و در حالی که محبوب همان مردم انقلابی بوده مانع بازی کردن و فیلم ساختنش شدند. من در آن روز حال این بازیگر را نفهمیدم و زدم به جاده خاکی و ناراحتش کردم. در آن روز فکر می کردم چقدر درست گفتم و چرا فردین حرف مرا نفهمیده است و امروز حال او را می فهمم.

سال 75 که سردبیر مجله فیلم و سینما بودم و می خواستم شماره بازیگری دربیاورم یک دفعه شجاع شدم و بدون مشورت با صاحب امتیاز تصمیم گرفتم با فردین مصاحبه کنم. از سال 61 بعد از پایین کشیدن فیلم برزخی ها از اکران، فردین ممنوع الچهره و ممنوع المصاحبه بود. مسلم منصوری با فردین تماس گرفت و او فردای آن روز قرار گذاشت در شرکتی در خیابان ونک. از وسط سال 57 دیگر فردین را ندیده بودم.

آن زمان 48 ساله بود و حالا 66 ساله بود. برای من خیلی پیرتر از سنش به نظر رسید. شادابی سال 57 را نداشت. غمگین بود اما سعی می کرد بروز ندهد. نخستین مصاحبه بود و دو ساعتی با هم حرف زدیم. بیشتر از گذشته پرسیدم. با این که سوالات زیادی داشتم که از سال 61 به بعد و ممنوع الکاری بپرسم و از ورود به حریم شخصی اش ولی ترسی که در آن شرایط وجود داشت مانع آن شد که به این سال ها ورود کنم.

عکاس ما عکس خوبی نگرفت. نخستین عکسی بود که قرار بود از فردین بعد از سال ها چاپ شود که چاپ شد و اشک فردین را درآورد. رضا بانکی مدت ها بعد از چاپ مجله و مصاحبه از اشک ریختن فردین بعد از دیدن عکس، گفت. آن مصاحبه با مقدمه ای چاپ شد که همان ترس جهان سومی در آن دیده می شد.

هر چند در آن شرایط هیچ کس چنین ریسکی نکرده بود و من نخستین نفر بودم و آقای نقی زاده سهی، صاحب امتیاز هم در این ریسک شریک بود ولی ما شجاعان ترسوی جهان سومی هستیم. جلو می رویم ولی آخر چند قدم به عقب بر می گردیم. من خودم را هیچ وقت برای نوشتن چند جمله انتهای مقدمه نمی بخشم. چند سال بعد وقتی مجله فیلم و سینما این مصاحبه را بازنشر کرد و از من مقدمه دیگری خواست، من به این چند جمله شجاعت جهان سومی اشاره کردم که البته در آن زمان دیگر اصلاحات شده بود و همه شجاع شده بودند. بعد از چاپ مصاحبه اصلا با فردین حرف نزدم تا سال ۷۸ خانه ضیا دری.

انجمن سینماداران از ابتدای سال ۵۷ اعتراضاتش را نسبت به قیمت پایین بلیت و شرایط بد اقتصادی سینماهای درجه یک و دو علنی کرد. فضا از نظر سیاسی برای شنیدن اعتراضات کمی باز شده بود. سال ۵۶ در همایش حزب رستاخیز همه سینماگران از فیلمساز روشنفکر گرفته تا فیلمنامه نویس فیلمفارسی و سینمادار و تهیه کننده تند و تیز حرف زده بودند و حالا در آغاز سال ۵۷ انجمن سینماداران با علنی کردن اعتراضات شان می خواستند از فرهنگ و هنر امتیاز بگیرند.

آنها تا جایی پیش رفتند که سینماها را به عنوان اعتراض تعطیل کردند. فردین که آن زمان سهامدار سینما نیاگارا (جمهوری) بود، در انجمن فعال بود. اعتراضات سینمادارها بقیه صنوف را وارد میدان کرد. قبل از این که انجمن سینمادارها در اعتراضات شان به نتیجه برسند سینما رکس آبادان در آتش هنگام نمایش نسخه سانسور شده گوزن ها با کلی تماشاچی سوخت. با روی کار آمدن شریف امامی و باز شدن بیشتر فضا و آزادی بیشتر، روزنامه ها، نوشته ها و حرف های محافل سیاسی به داخل روزنامه ها آمد؛ محافلی که سال ها بود روزنامه ها اجازه بردن اسم شان را هم نداشتند.

در چنین شرایطی من میزگردی در روزنامه اطلاعات گذاشتم. فردین یکی از افراد این میزگرد بود. ظهر بعد از میزگرد وقتی جمعی رفتیم به رستوران روزنامه که ناهار بخوریم، فردین در صف سلف سرویس در صحبتی که با من داشت از رشد اعتراضات خوشحال بود و معتقد بود جبهه ملی سر کار می آید و به او و همکارانش احتیاج خواهند داشت. برای من و همکارم سعید ویس زاده این پیش بینی عجیب بود. پارامترهای سیاسی نشان نمی داد که این جبهه قدرت سیاسی را به دست گیرد. حتی در آن تاریخ که تازه فضای سیاسی کاملا تغییر کرده بود. هنوز خوشحالی فردین؛ این جمله اش در خاطرم مانده است. بعد از این میزگرد من دیگر فردین را تا سال ۷۵ ندیدم.

وقتی فیلم گنج قارون در پاییز سال ۴۴ در تهران و شهرستان ها به نمایش عمومی درآمد و آوازه اش به شهرستان تربت حیدریه رسید؛ شهرستان کوچکی که با اتوبوس دو ساعت با مشهد فاصله داشت، من از پدرم خواستم که برای دیدن فیلم به مشهد برویم. پدرم سرانجام راضی شد و یک پنجشنبه ای با میهن تور عازم مشهد شدیم. اتوبوس ساعت دو راه می افتاد و ساعت چهار به مشهد می رسید.

از گاراژ به خانه عمق آفاق می رسیدیم. نیم ساعتی طول می کشید. عمه آفاق اهل دیدن فیلم بود و با شوهرش آقا رضا همه فیلم ها را می دید و گنج قارون را دیده بود، دو بار هم دیده بود. ما وقتی به مشهد رسیده بودیم که دو ماه از نمایش فیلم در دو سینمای متروپل و کریستال می گذشت. در آن تاریخ متروپل فیلم را برداشته بود و فقط کریستال نمایش می داد. تا پدرم آماده رفتن به سینما شد، ساعت هفت و نیم شده بود و ما برای سئانس آخر ساعت هشت شب بلیت گرفتیم. در سالن انتظار کوچک نشستیم تا سئانس قبلی تمام شود. بعد از دو ماه نمایش سئانسی فیلم نمایش دادن در سینما کریستال نشانه استقبال عجیب از فیلم بود. وقتی درهای سالن باز شد ما تقریبا نزدیک پرده نشستیم؛ سالن پر بود.

برای من که 14 سال داشتم، شروع فیلم به معنای ورود به دنیایی بود که من مدت ها بود انتظارش را می کشیدم؛ دنیایی که با بازی فردین، جوانمردی که خوب می خندید و خوب آواز می خواند، لذت بخش بود.آن شب درهای این دنیا به روی من باز شده بود و هنوز با خاطره لذت آن شب زندگی می کنم.