زیباکلام: روحانی فراموش نکند...

هفته نامه صدا: صادق زیباکلام بی نیاز از توضیح است. چه قبل از انتخابات 24 خرداد 1392 و چه پس از آن، این استاد دانشگاه از فعال ترین چهره ها در قبال حسن روحانی و دولت او بوده است. به همین جهت زیباکلام می تواند قاضی عادل و بی طرفی در موضوع «مطالبات دوجانبه دولت و اصلاح طلبان» باشد. او در قبال گلایه های اخیر معاون اول رئیس جمهور،هم حق را به اسحاق جهانگیری می دهد و هم در مواردی به اصلاح طلبان.

اخیرا آقای جهانگیری در همایش فرمانداران از صلاح طلبان گلایه کرده و گفته اند: «آنها که ما را شویق به اصلاحات بزرگ می کردند؛ وقتی ما در دل مشکلات رفتیم، آنها که خوب بودند سکوت کردند و بقیه با استفاده از رسانه هایشان علیه دولت اقدام کردند». ارزیابی شما از این اظهارات چیست؟ آیا همچون معاون اول رئیس جمهور معتقدید موضع اصلاح طلبان در قبال دولت «سکوت و انتقاد» بوده است؟

من تا حدودی گفته های آقای جهانگیری را قبول دارم. البته باید توجه داشته باشیم وقتی ما درباره اصلاح طلبان صحبت می کنیم، از یک حزب یا گروه یا مجموعه مشخص از افراد صحبت نمی کنیم. بلکه منظور یک طیف از نیروها و فعالان سیاسی است که امکان دارد در مجموعه این طیف، مواضع افراد در قبال دولت آقای روحانی متفاوت باشد. چنان که چندی پیش دعوایی مطبوعاتی بین آقایان عباس عبدی و سعید حجاریان پیش آمد و اساس دعوا هم همین بحث بود که نحوه تعامل ما در قبال دولت چگونه باید باشد.


شماری از اصلاح طلبان همچون عباس عبدی و یا حزب کارگزاران (به ویژه چهره هایی نظیر محمد عطریانفر) معتقدند باید به طور کامل از دولت روحانی حمایت کنیم؛ چون حمایت از این دولت در جهت اصلاحات است. در مقابل، افرادی نظیر آقای حجاریان اعتقاد دارند اصلاح طلبان هیچ دینی به دولت روحانی ندارند. درست است که اصلاح طلبان دولت روحانی را بر سر کار آورده اند و باید از آن حمایت کنند؛ اما اگر این دولت خوب کار نکند، ارتباطی به اصلاح طلبان پیدا نمی کند.

موضع شما در میانه این دو طیف به کدام سمت است؟

من نظر افرادی نظیر دکتر سعید حجاریان را اشتباه می دانم و معتقدم اصلاح طلبان نسبت به دولت روحانی هم تعهد سیاسی و هم تعهد اخلاقی دارند. تعهد اخلاقی اصلاح طلبان به دولت از این جهت است که دو سال قبل در انتخابات ۲۴ خرداد، ما اصلاح طلبان بودیم که مردم را دعوت کردیم تا پای صندوق ها بیایند و به آقای حسن روحانی رای دهند. نه تنها آقایان هاشمی و خاتمی و نیروهای اصلاح طلب، بلکه حتی زندانیان سیاسی هم اعلامیه دادند و از نامزدی آقای روحانی حمایت کردند. ما نمی توانیم امروز که دولت مورد حمایت ما حاکم شده، آن حمایت ها را فراموش کنیم و بگوییم عملکرد دولت به ما ربطی ندارد.

مردم بازیچه ما نیستند که در انتخاباتی مثل ریاست جمهوری یازدهم بیاییم و به مردم بگوییم به آقای روحانی رای دهید و شش ماه یا یکسال و دوسال بعد بگوییم عملکرد دولت روحانی به ما ربطی ندارد. به هرحال، اعتبار اصلاح طلبان بود که باعث شد خیلی ها در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم پای صندوق بیایند و به آقای روحانی رای دهند. اما از نظر سیاسی هم ما متعهدیم که از روحانی و دولت او حمایت کنیم. چرا که اگر روحانی شکست بخورد، بدون تردید همان داستان سوم تیر سل ۱۳۸۴ تکرار خواهدشد و در این صورت اصلاح طلبان هم شکست خواهندخورد.

کسانی که می گویند عملکرد آقای روحانی ربطی به اصلاح طلبان ندارد. باید بدانند بدیل آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۶ نلسون ماندلا، مهاتما گاندی و یا حتی سید محمد خاتمی نیست؛ بلکه چهره ای در شکل و شمایل محمود احمدی نژاد خواهدبود. بنابراین، از شکست روحانی جریانات راست نهایت بهره را خواهندبرد. به همین جهت اصلاح طلبان باید شکست روحانی را شکست خود و یک گام به پس رفتن اصلاح طلبان بداند. بنابراین، دلیل حمایت اصلاح طلبان مساله اخلاقی نیست؛ بلکه محاسبات سیاسی هم این حمایت را ایجاب می کند.

البته حمایت با تمام توان از دولت به این معنا نیست که ضعف ها و نابسامانی های دولت و حتی خود آقای روحانی را نادیده بگیریم؛ بلکه باید صریحا به دولت درباره اشکالات و ایراها تذکر بدهیم و به رئیس جمهور و مسئولان دول نامه سرگشاده بنویسیم. اما درعین حال، باید مثل مردمک چشممان از دولت روحانی دفافع کنیم تا موفق و پیروز باشد. در این صورت یقینا شرایط سیاسی هم در دولت دوم روحانی بهتر خواهدشد. اما اگر روحانی شکست بخورد، اصلاح طلبان هم به سختی شکست خواهند خورد.


با توجه به اینکه آقای جهانگیری از شاخص ترین چهره های اصلاح طلب در دولت یازدهم محسوب می شود؛ دلیل طرح چنین انتقادها و گلایه هایی از سوی ایشان را چه می دانید؟

شاید ایشان انتظار داشت که اصلاح طلبان صریح تر و علنی تر از دولت یازدهم حمایت کنند و به ویژه چهره های شاخص اصلاح طلب محکم تر و قرص تر پشت دولت می ایستادند. من از این جهت حق را کاملا به آقای جهانگیری می دهم. چون همان طور که توضیح دادم ما نمی توانیم به عنوان یک نیروی سیاسی با دولت کاسبکارانه و تاجر مابانه برخوردکنیم و بگوییم عملکرد و سرنوشت این دولت به ما ارتباطی ندارد.

به همین جهت من به آقای جهانگیری حق می دهم و معتقدم به خصوص در مسائل مهمی چون افزایش قیمت بنزین، پرونده هسته ای و موارد دیگری که دولت احتیاج به حمایت بیشتری داشت، این امر از سوی اصلاح طلبان صورت نگرفت. نباید فراموش کنیم که جریان میانه رو جناح اصولگرا هم در دو سال گذشته چندان از دولت حمایت نکرد و به همین جهت، پایگاه حامیان روحانی و دولت او عملا تبدیل به پایگاهی محدودشد. از این جهت است که چهره ای چون آقای جهانگیری لازم دانسته گلایه خود را از اصلاح طلبان و دیگر نیروهایی که در روی کار آمدن دولت روحانی نقش داشتند، ابراز کند.

در همین سخنرانی، آقای جهانگیری به شکل مفصلی به بحث یارانه ها پرداخت و از آن به عنوان غده ای سرطانی یاد کرد. آیا یکی از دلایل طرح گلایه معاون اول رئیس جمهور از اصلاح طلبان در این سخنرانی نمی تواند این باشد که اصلاح طلبان در موضوع یارانه ها نقش کانال ارتباطی دولت با جامعه را به خوبی ایفا نکردند و درنتیجه اکثریت قریب به اتفاق جامعه در مورد یارانه ها، رویکردی مغایر خواست دولت را پپش گرفت؟ آیا اصولا اصلاح طلبان می توانستند چنین نقشی را ایفا کنند؟

به نظر من، اصلاح طلبان می بایستی خیلی جدی تر و علنی تر در بحث یارانه های می ایستادند. یارانه ها که آقا که آقای جهانگیری از آن به عنوان یک غده سرطانی یاد کرد، سنگ بزرگی بود که از ابتدای تشکیل دولت روحانی به پای دولت بسته شده بود، اما نکته مهم این است که این فقط اصلاح طلبان نبودند که به یاری دولت نشتافتند و این پیام را به آحاد مردم منتقل نکردند که کار احمدی نژاد در موضوع یارانه ها اقدامی اسفناک برای کشور بوده و در تاریخ سابقه نداشته که یک دولت مبلغ معنی را ماهانه به همه پرداخت کند.

نکته مهم این است که به همان اندازه که اصلاح طلبان در منتقل نکردن این پیام به مردم تقصیر داشتند، خود دولت هم شاید بسیار بیشتر مقصر است. دولت روحانی باید از همان ابتدای کار خود یارانه ها را به کل قطع می کرد و سپس با برنامه ریزی دقیق، اقشار آسیب پذیر را شناسایی و یارانه و کمک های خود را به آن ها اختصاص می داد. اما اتفاقی که افتاد آن بود که آقای روحانی با رویکردی پوپولیستی پرداخت یارانه ها را ادامه داد و از آن بدتر، این توجیه ظاهرا اخلاقی را مطرح کرد که نمی تواند برای راست آزمایی ثبت نام کنندگان یارانه ها و شناسایی و حذف پردرآمدها به بررسی حساب های مالی و اموال مردم اقدام کند! این حرف از عجایب روزگار است.

برای من از همان زمان این سوال به وجود آمد که چطور ما نظامی داریم که اگر یک ایرانی حتی به کره ماه هم برود، از افکار و عقاید سیسی و موافقت و مخالفت او با نظام سیاسی مطلع می شود، اما نمی تواند دریابد که میزان درآمد و اموال و دارایی های او چقدر است؟! متاسفانه آقای روحانی در بحث یارانه ها تا حدی زیادی تعلل و تذبذب از خود نشان داد و مدت دو سال بودجه و امکانات محدود دولت را هزینه یارانه ها کرد.

حال با این عملکرد، درست نیست که آقای جهانگیری همه کاسه کوزه ها را سر اصلاح طلبان بشکند. درست است که اصلاح طلبان می توانستند در بحث یارانه ها به شکل جدی تری از دولت حمایت کنند، اما دولت هم باید آستین بالا می زد و همت لازم را از خود نشان می داد؛ نه اینکه در جامعه ای که دولت در خصوصی ترین حوزه های زیست شهروندان هم وارد می شود، ژست اخلاقی بگیرد و از بررسی درآمدها و دارایی های آن ها خودداری کند.


بحثی که وجود دارد و در واکنش به اظهارات آقای جهانگیری هم از سوی برخی فعالان سیاسی اصلاح طلب عنوان شده، این است که دولت در این دو سال برای اصلاح طلبان چه کرده است؟ آیا با توجه به وضعیت احزاب، مطبوعات، تجمعات و... عملا اصلاح طلبان از امکان لازم برای حمایت از دولت برخوردار بوده اند؟

تصویری که از توقعات متقابل اصلاح طلبان و آقای روحانی و دولت ایشان می توان ارائه کرد، مشابه ازدواج های ناموفق است. ازدواج هایی که هر دو طرف از هم گلایه دارند و هرکدام هم در دفاع از خود، حرف هایی برای گفتن دارند. به همین جهت، من همان طور که به آقای جهانگیری حق دادم و گلایه ها و انتقادهای او را قابل دفاع دانستم؛ معتقدم اصلاح طلبان هم حرف ها و گلایه های بحقی از دولت دارند. البته اصلاح طلبان انتظار زیاد و دور از دسترسی هم نداشتند.

اصلاح طلبان از آقای روحانی توقع آزادی زندانیان سیاسی و رفع حصر در کوتاه مدت را نداشتند. اما این انتظار وجود داشت که آقای روانی در قبال محدودشدن فضای سیاسی، توقیف مطبوعات، احضار روزنامه نگاران و... طوری عمل کند که اصلاح طلبان و افکار عمومی دریابد این مسائل برای رئیس جمهور و دولت اهمیت دارد. ما نمی دانیم اگر آقای روحانی در قبال مسائل سیاست داخلی جدی تر عمل می کرد، می توانست کاری بیش از آن چه انجام شده، انجام دهد یا خیر؟ اما در مورد این که به این مسائل توجه و حساسیت نشان دهد، اتفاقی بود که قطعا می توانست بیفتد و در این جا دیگر، توانستن و نتوانستن رئیس جمهور و بحث اختیارات و ابزارهای او مطرح نیست.

متاسفانه دولت یازدهم تقریبا هیچ واکنشی در قبال محدودیت های عرصه سیاست داخلی نداشته است. در حالی که آقای روحانی حداقل می توانست در سخنرانی های خود به این اقدامات اعتراض کند و همراهی و همسویی خود را با انتظارات رای دهندگان ۲۴ خرداد و نیروهای سیاسی اصلاح طلب و حامیان و همفکران اصلاحات نشان دهد.

یکی از اتفاقات عجیب ماه های اخیر که عملا دولت هم واکنشی در قبال آن نداشته، بحث ممنوعیت انتشار تصاویر و اخبار مربوط به آقای خاتمی در مطبوعات است. فکر می کنید این رخداد چه تاثیری بر روند تعامل و همراهی اصلاح طلبان با دولت داشت؟

مسلما تاثیر منفی داشته است. وقتی اصلاح طلبان می بینند همه نوع اجحافی در حق آقای خاتمی می شود و آن وقت فردی مثل علی مطهری چندین برابر آقای روحانی در قبال این مسائل ایستادگی و موضع گیری می کند؛ در قبال دولت دچار تردید می شوند و طبعا در بسیاری موارد دیگر با استحکام و قدرت لازم از دولت حمایت نمی کنند. همه می دانند که آقای خاتمی سمبل اصلاحات و اصلاح طلبی است.

وقتی دولت هیچ واکنش مشخصی در قبال محدودیت ها علیه آقای خاتمی نشان نمی دهد، تاثیر منفی جدی در نگاه اصلاح طلبان به دولت خواهدداشت. اما با این وجود، همان طور که گفتم رابطه اصلاح طلبان با دولت همچون ازدواج های ناموفقی است که هر دو طرف گلایه ها و ایرادهایی از هم دارند؛ اما در نهایت هر دو طرف باید رضایت دهند و به خاطر طفل خود (که در این جا همان اصلاحات و اهداف و شعارهای انتخابات ۲۴ خرداد است)، با وجود همه اختلافات به زندگی با هم ادامه بدهند و تمام تلاش خود را برای سعادت و خوشبختی آن کودک مصروف سازند.


به عنوان نتیجه گیری، آیا می توان گفت که اصلاح طلبان و دولت برای ادامه این زندگی مشترک و همکاری و تعامل خود فاقد یک برنامه راهبردی مشترک بوده و هستند؟

قطعا، از همان روز اول پیروزی آقای روحانی و تشکیل دولت یازدهم هم این خلاء وجود داشت. از همان زمان، حتی یک بار نشد که سران جریان اصلاحات و دولت آقای روحانی با هم بنشینند و تصمیمات و برنامه روشنی را برای همکاری تعریف کنند. مثلا اینکه اصولا باید چهره های اصلاح طلب درون دولت حضور داشته باشند یا نه، یک بحث جدی بود که اصلا به آن پرداخته نشد.

این ناهماهنگی تبعات منفی زیادی برای دولت درپی داشته است. در سفرهای متعددی که تقریبا همه نقاط ایران در دو سال گذشته داشته ام، بیشترین گلایه ها از دولت از سوی فعالان اصلاح طلب و حتی مسوولان ستادهای انتخاباتی آقای روحانی متوجه دولت بود که بخش زیادی از آن هم به عزل و نصب استانداران و فرمانداران و سایر مسوولان تحت مسوولیت وزارت کشور باز می گشت. بنابراین، هیچ نقشه راهی بین دولت و اصلاح طلبان برای همکاری و تعامل وجود نداشت.

نماد بارز این مساله، نوعی مواجهه آقای روحانی با دکتر عارف بود. بعد از انتخابات ریاست جمهوری و نقش مهمی که دکتر عارف در آن ایفا کردند، انواع بحث ها درباره سمت و جایگاه ایشان مطرح شد. ابتدا گفته می شد دکتر عارف معاون اول رئیس جمهور خواهدشد. پس از آن سمت های دیگری همچون رئیس مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری، وزیر علوم، رئیس دانشگاه تهران و... هم مطرح شد و در آخر هم، ایشان علی رغم ظرفیت و جایگاهی که داشتند؛ هیچ مسوولیتی را عهده دار نشدند.

این موضوع، به روشنی نشان می دهد که حتی درخصوص مساله بسیار بارزی مانند اینکه «بالاخره» باید با دکتر عارف چه کنیم؟» نقشه راه و برنامه ای نه نزد اصلاح طلبان وجود داشت و نه آقای روحانی و دولت یازدهم.