یوگا؛ آرامش بخشِ خریدنی؟!

هفته نامه چلچراغ - نسیم بنایی: هند کشور شلوغ و پرازدحامی است؛ صدای بوق ریکشاها (ماشین های سه چرخه) از یک طرف و شلوغی هفتاد و دو ملت از طرف دیگر آرامش را از آدم می رباید. اما مردم این کشور در دل همین ازدحام و التهاب تنها با یک ورزش، «آرامشی» قابل خرید و فروش را خلق کرده اند.

داستان از هند باستان شروع شد؛ از «یوگی ها». حالا یوگی ها شکل مدرنی به خود گرفته اند. یک یوگی چهارزانو روی یک تکه پارچه یا تشک نرمی می نشیند، دو دستش را روی زانوهایش می گذارد و انگشتان شست و اشاره اش را به هم می چسباند، چشمانش را می بندد، به موسیقی ملایم طبیعت که احتمالا در کلاس در حال پخش است، گوش می سپارد و آرام آرام نفس می کشد تابه آرامش روحی دست پیدا کند.

البته این یکی از صدها وضعیتی است که یوگی ها در سبک های مختلف یوگا انجام می دهند. یوگا در هند شکل گرفت، اما اسیر مرزهای این کشور نشد و پای خود را به همه کشورهای دنیا باز کرد. همه تشنه آرامش هستند و طبیعی است که موسسه های آموزش یوگا بری القای آرامش به روح و روان آدم ها مثل قارچ همه جا سبز شوند. اما بودجه این موسسات و شیوه تامین مالی آن ها جای تامل دارد.

در دنیایی که همه چیز حتی فرهنگ به کالایی برای خرید و فروش تبدیل شده است، چیز عجیبی نیست که آرامش نیز مانند کفش و لباس قابلیت خرید و فروش پیدا کند. به هرحال انسانی که در هر لحظه از زندگی در جست و جوی آرامش است، از هر چیزی برای رسیدن به آرامش استقبال می کند؛ خواه هدف باطنی آن همان آرامش باشد یا چیز دیگری. انسان ها امروز پول های کلانی صرف کسب آرامش می کنند، در حالی که می توانند همین پول را صرف بخشیدن آرامش و خوشبختی با دیگران کنند و از این طریق خودشان نیز به آرامش روحی دست پیدا کنند. اما خیلی ها ترجیح می دهند به فعالیتی که شکل یک صنعت پرسود را به خود گرفته است، کمک کنند؛ «صنعت یوگا».

برای عشق نه، برای پول!

بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، در سال 2014 تاریخ 21 ژوئن را به عنوان روز بین المللی یوگا معرفی کرد. گرامیداشت این روز در حقیقت پیشنهادی بود که از سوی نارندرا مودی، نخست وزیر هند، صورت گرفت و با موافقت سازمان ملل همراه شد. بان کی مون در سخنرانی خود ورزش یوگا را نوعی هارمونی بین بشر و طبیعت نامید و آن را رویکردی آرامش بخش برای دست یافتن به سلامتی و تناسب اندام دانست.

چنین صحبت هایی از سوی مقامات یکی از مهم ترین نهادهای بین المللی، اهمیت «یوگا» را در مناسبات جهانی به خوبی نشان می دهد. اگر فوتبال ورزشی سیاسی است که در تمامی مناسبات قدرت در جهان خودش را نشان می دهد، یوگا نیز جزو مهم ترین ورزش های روح و ذهن است و جایگاه آن در میان ورزش های غیرفیزیکی در جهان آن قدر مهم است که دبیر کل سازمان ملل یک روز را به آن اختصاص می دهد.

اما ریشه این توجه جهانی به یوگا چیست؟، آیا واقعا میل بشر به آرامش و دوستی با طبیعت باعث شده یوگا تا این اندازه محبوب و همه گیر شود، یا واقعا دستی پشت پرده به موسسه های یوگا کمک کرده است کلاس های مختلف بگذارند و مردم را در گوشه و کنار دنیا با خود سرگرم کنند؟ بسیاری از کسانی که در جهان در حوزه یوگا فعالیت می کنند، ادعا دارند تنها از سر عشق در این حرفه کار می کنند و هدف آن ها پول نیست.اکثر آن ها هر چند وقت یکبار دوره های رایگان برگزار می کند. اما می توان اینطور برداشت کرد که این دوره های رایگان تنها یکی از ترفندها تبلیغاتی برای جلب مشتری باشد.

«65 هزار دلار»؛ این درآمد سالانه یک مربی حرفه ای یوگا در آمریکاست. طبق بررسی های سی ان ان، شغل مربی یوگا جزو پردرآمدترین شغل های جهان است که همیشه فرصت بهبود و ارتقا نیز دارد. البته 65 هزار دلار یک رقم متوسط برای مربی های حرفه ای است. برخی از این مربی ها سالانه بیش از 100 هزار دلار درآمد دارند. البته کسی ادعا نمی کند این رقم خیلی کلان است، اما برای یک یوگی که کار خود را نوع لطف و عمل خیر برای مردم می داند و حتی حکم مرتاض های هندی را دارد، این پول نسبتا زیاد است.

در مقابل مربی هایی که از این طریق پول زیادی به دست می آورند، عده زیادی نیز وجود دارند که پول زیادی برای این ورزش خرج می کنند. بررسی ها نشان می دهد در سال 2012 افراد بیش از 10 میلیارد و 300 میلیون دلار هزینه یوگا کرده اند. این صنعت از سال 2008 تا 2012 بیش از 80 درصد رشد داشته است.

این رقم های کلان و جذاب قابل تامل هستند. بسیاری از افراد می توانستند هزینه کمتری بابت خرید آرامش بپردازند و در مقابل به ایجاد آرامش واقعی کمک کنند.

3 هزار دلارِ ناقابل

«به نغمه پرنده ها و چکه چکه دل نشین برخورد آب با صخره گوش کنید و در مناظر نفس گیر جنگلی که ما در موسسه یوگای بالی برایتان مهیا کرده ایم، غرق شوید. این جا سرزمین خدایگان است، تنها کافی است کمی از زمان خود را به ما بدهید و به یک مربی بزرگ یوگا تبدیل شوید.»

این بخشی از معرفی نامه یکی از سایت های آموزش یوگاست که سعی دارد با این تبلیغات مشتری هایی را به سوی خود جلب کند. این سایت در حقیقت به دنبال کسانی است که می خواهند مهارت هایی را به عنوان مربی یاد بگیرند. دوره های آموزش مربی گری یوگا در این موسسه 200 ساعته است و در 26 روز برگزار می شود. شهریه هر دوره نیز 2500 دلار است. اما در کنار آن 1690 دلار نیز بابت امکانات رفاهی و غذا دریافت می شود. به این ترتیب هزینه ای بیش از 3000 دلار دریافت می شود. موسسه بالی برای اجرایی کردن هر دوره خود 100 متقاضی می پذیرد. یعنی روی هم رفته 300 هزار دلار برای برگزاری این دوره ها دریافت می کند.

همه کسانی که برای این دوره ها بیش از ۳ هزار دلار پول پرداخت می کنند، بر این باورند که قرار است از طریق یوگا به دنبال کمک کنند و آن را به جای بهتری برای انسان ها تبدیل کنند. آن ها از این طریق، مهارت آرامش داشتن را می خرند و آن را به بقیه افراد به قیمتی پایین می فروشند. این در حالی است که در دنیایی که خط فقر آن ۱ دلار و ۹۰ سنت تعریف شده، با ۳ هزار دلار می توان افراد بسیار بیشتری را به آرامش و خوشبختی رساند.

در نیویورک موسسه ای برای ریشه کنی فقر فعالیت می کند که سالانه ۸ هزار و ۷۰۰ دلار به خانواده های فقیر می دهد و از آن ها می خواهد از آن در جهت هدفی خاص استفاده کنند تا بتوانند در نهایت پس از سه سال خود را از فقر نجات بدهند. این روش موفقیت آمیز بوده و تاکنون افراد بسیاری در آمریکا به همین شیوه موفق شده اند شرایط خود را به بالای خط فقر برسانند. اما به هر حال عده بسیاری از افراد هستند که به جای این روش ها، ترجیح می دهند به کمک بوگا، آرامش و خوشبختی را به افراد بفروشند. آن ها به کلاس های موسسه بالی می روند و بیش از ۳ هزار دلار برای تبدیل شدن به یک مربی و بیش از ۳ هزار دلار برای تبدیل شدن به یک مربی حرفه ای یوگا هزینه می کنند.

کسب و کاری از جنس سلوک

«بیکرام» چیست؟ نام یک مکان است؟ یا شاید هم اسم یک فیلم است! نه هیچ کدام، بیکرام یکی از سبک های متنوع یوگاست، اما جزو پرخرج ترین سبک ها به شمار می آید. چرا؟ اولین چیزی که برای انجام یوگا به سبک بیکرام لازم است، اتاقی با دمای 104 درجه فارنهایت (40 درجه سانتی گراد) و سطح رطوبت 40 درصد است. البته این شرایط کنترل شده تنها بخشی از امکانات مورد نیاز برای انجام این سبک از یوگاست. هنرجویان در این کلاس به مدت 90 دقیقه و 26 وضعیت مختلف را انجام می دهند.

حمام و دوش بخش دیگری از امکانات مورد نیاز آن هاست. با وجود همه این شرایط سخت و هزینه ای که این سبک به دنبال دارد، باز هم از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است؛ محبوبیت آن نیز نه تنها در میان هنرجویان است، بلکه مربی ها نیز به آموزش آن علاقه دارند. در حقیقت یکی از سبک هایی که در این کسب و کار زیاد مورد توجه مربی های یوگا قرار می گیرد، همین سبک بیکرام است. البته بسیاری از دیگر انواع یوگا نیز وجود دارد که افراد می توانند به عنوان مربی در آن مشغول به کار شوند، اما این یکی تا حدودی منحصر به فرد است.

کسانی که می خواهند به عنوان مربی یوگا آغاز به کار کنند و وارد این صنعت ۵ میلیارد و ۷۰۰ دلاری شوند، ابتدا باید مجوز مربی گری یوگا را به دست بیاورند. پس از آن باید سبک مورد نظر خود را انتخاب کنند و کارشان را شروع کنند. بررسی ها نشان می دهد مربی های معمولی یوگا سالانه بین ۲۰ هزار تا ۴۵۰ هزار دلار درآمد دارند. یکی از مهم ترین فنون جلب مشتری در یوگا برگزاری کلاس های رایگان است.

اکثر مربی ها هر از چند گاهی کلاس ها و دوره های کوتاهی را به صورت رایگان برگزار می کنند که هدف از آن جلب مشتری است. هرچند اغلب این دوره ها با عنوان «خیریه» صورت می گیرد، اما در حقیقت این یکی از فنون کسب و کار است که برای جلب مشتری از آن استفاده می شود. افراد با شرکت در چند دوره جذاب و رایگان شیفته این حرکات ورزشی می شوند و در نهایت تصمیم می گیرند در دوره های شهریه ای شرکت کنند.

مالیات بر یوگا

در کشورهای غربی حتی به آب خوردن هم مالیات تعلق می گیرد، یوگا که جای خود دارد. دو سال پیش بحث مالیات بر یوگا جزو موضوعات جنجالی واشنگتن پست بود. طبق قانون ایالات متحده آمریکا در زمینه کلوپ های ورزشی و مراکز تناسب اندام «هر نوع مرکز یا ورزشگاه یا کلوپ تناسب اندام که هدف آن تمرین ورزشی فیزیکی باشد، باید مالیات پرداخت کند».

طبق همین قانون قرار بود به یوگا نیز مانند هر کسب و کار ورزشی دیگری «مالیات» تعلق بگیرد. اما این مسئله با واکنش های شدید مراکز آموزش یوگا و مربی های یوگا مواجه شد. ریچارد کارپل، رییس موسسه های آموزش یوگا در ایالات متحده آمریکا در گفت و گو با واشنگتن پست گفته است: «هدف از یوگا تمرین یا ورزش نیست. یوگا در حقیقت راهی برای ایجاد وحدت و اتحاد میان ذهن، بدن و روح است.» به این ترتیب این مربی ها ادعا می کردند هیچ مالیاتی به یوگا تعلق نمی گیرد، چرا که هدف آن کاملا متفاوت از هدف کسب و کارهای ورزشی است که در قانون آمده است. اما دلایل آن ها به این یک مورد ختم نمی شد.

بسیاری از مربی ها ادعا می کنند موسسه های یوگا در حقیقت شبیه به موسسه های خیریه هستند. اکثر آن ها برای موسسه آموزش یوگای خود از عنوان «Charity» استفاده می کنند. به همین خاطر است که بسیاری از آن ها در آن زمان شعار «مالیات بر نیکی قرار ندهید» را سر می دادند. این مربی ها می گویند هنوز درک درستی از یوگا به دست نیامده است. یکی از این مربی ها در گفت و گو با نیویورک تایمز در همان گفته بود: «آن ها با این کار قانون را زیر پا می گذارند؛ در حقیقت چیزی را اعمال می کنند که اصلا به کلمه «یوگا» تعلق نمی گیرد.»

در نهایت شورا برای رسیدگی به این مسئله تشکیل شد و سرانجام قانون مالیات برای یوگا حذف شد. به این ترتیب در حال حاضر مردمی که در غرب حتی برای یک خودکار مالیات پرداخت می کنند، در پیشه مربی یوگا، به عنوان نهاد خیریه ای کار می کنند، پول به دست می آورند و مالیاتی پرداخت نمی کنند.