در ذهن رای دهندگان به روحانی چه می‌گذرد؟

فرارو: تقریبا ۹ ماه است که از انتخابات ریاست جمهوری و شورا‌ها می‌گذرد. چند روز دیگر هم هفتم اسفند است که در سال ۹۴ روز خاصی بود. هفت اسفند ۹۴ مردم پای صندوق‌های رای رفتند تا ترکیب پارلمان دهم را مشخص کنند. در هر سه این انتخابات اصلاح‌طلبان توانستند بسیاری از کرسی‌ها را به دست آوردند. ریاست جمهوری از آن کاندیدای مورد حمایت این جریان سیاسی شد.

در مجلس تعداد اصلاح‌طلبان به اندازه‌ای بود که حداقل بتوانند اقلیت پررنگ را تشکیل دهند. بعد از این انتخابات، تهرانی‌ها برای انتخاب اعضای شورای شهر خود لیستی رای دادند. اما بد نیست بعد از گذشت چند ماه که هیجان انتخابات فروکش کرده است نگاهی به انتظارات افرادی بیندازیم که به روحانی و لیست‌های امید مجلس و شورا رای دادند. اکثر کسانی که به روحانی و لیست امید رای داده اند می‌گویند انتظارات شخصی‌شان برآورده نشده است.

رای ایجابی در ۹۶ بیشتر از دیگر انتخابات‌ها بود

فرارو برای بررسی انتظارات کسانی که به روحانی و لیست‌های امید رای داده اند با چندین نفر به گفت و گو نشسته است. در میان آنها، بعضی می‌گویند رای‌شان به روحانی سلبی بوده است. یعنی از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی نگران بودند. می‌گویند نمی‌خواستند بار دیگر کسی رئیس جمهور شود که کارنامه سیاسی مشخصی ندارد، چرا که همین می‌توانست ثبات کشور را دگرگون کند. بعضی افراد، اما می‌گویند رای آن‌ها در ۹۲ سلبی بوده، اما در ۹۶ به خاطر اقداماتی که در چهار سال گذشته دیده اند ایجابی رای داده اند.

البته کسانی که می‌گویند به روحانی رای داده اند که رئیسی انتخاب نشود تعدادشان کم نیست. با این حال از گفته‌های رای دهندگان پیداست که درصد رای ایجابی آن‌ها در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ بیشتر از ۹۲ یا حتی ۹۴ بوده است. آن‌ها عملکرد چهار ساله اول روحانی را نسبتا قابل قبول می‌دانند. اما در بعضی حوزه‌ها هم معتقدند دولت ضعیف عمل کرده است. در گوشه و کنار افرادی هم هستند که دلایل دیگری برای رای به روحانی داشتند که در دسته رای ایجابی یا سلبی نمی‌گنجد.

مثلا می‌گفتند در ۹۲ به فرد دیگری رای داده اند، اما چون معتقدند رئیس جمهور باید هشت سال کار کند به روحانی رای داده‌اند. درباره انتخابات مجلس دهم، اما باز هم رای خیلی افراد سلبی بوده است. یعنی آن‌ها نگران ورود دوباره افرادی به صحن مجلس بودند که به زعم رای دهندگان عملکرد درستی نداشته اند. برای این رفع این نگرانی بود که حتی حاضر شدند به کسانی رای بدهند که نمی‌شناختند. در رای به لیست امید شورای شهر هم تقریبا همین وضع وجود دارد. آن‌ها از روی کار آمدن دوباره تیم چمران نگرانی داشتند.

بهبود وضع اقتصادی؛ اولین انگیزه رای به نامزد‌های اصلا‌ح‌طلب

البته انتظارات هر کدام از رای دهندگان نسبت به منتخبین متفاوت است. مطالبات اقتصادی تقریبا برای همه رای دهندگان اولویت دارد. اما در مراحل بعدی نمی‌توان گفت که مطالبات دیگری مثل مطالبات سیاسی یا فرهنگی برای عموم رای دهندگان در اولویت یکسان قرار دارد. اصلاح قوانین و حساسیت بالا در رای به وزرا هم انتظاری است که رای دهندگان به لیست امید مجلس از نامزد‌ها داشته‌اند. با این وجود رای دهندگان می‌گویند نسبت به انتظارات شخصی‌شان آنقدر که باید جامه عمل پوشانده نشده است.

توقعم رونق اقتصادی بود

فرشاد، یکی از کسانی است که فرارو با او گفت و گو کرده است. او انتظارات خود اینگونه روایت می‌کند: سال ۹۲ کشور بحران‌های اقتصادی سیاسی و بین المللی داشت؛ بنابراین اراده‌ای لازم بود که بتواند این بحران‌ها را حل کند. او معتقد است دولت اول روحانی نسبتا موفق بوده است، اما از دولت اصلاحات فاصله دارد. این رای دهنده به روحانی از زاویه سیاسی به انتظارات خود نگاه می‌کند و می‌گوید: نمی‌گویم دولت انتظاراتم را برآورده کرده است، اما باید دولت را با توجه به مقتضیات زمان تحلیل کرد. درباره گشایش سیاسی دولت آقای روحانی نتوانسته به خوبی دولت آقای خاتمی عمل کند. البته مقتضیات فضای سیاسی کشور را هم باید در نظر بگیریم. آیا می‌شد و آقای روحانی نتوانست عمل کند؟ به نظرم نمی‌شد. شاید اگر کس دیگری به جای آقای روحانی بود می‌توانست ۳۰ درصد بهتر عمل کند. اما آقای روحانی توانش در همین حد بود و خوب عمل کرد. آقای روحانی در دولت اول خود کاری کرد که ما در ۹۶ هم به او رای دهیم. در ۹۶ سلبی رای ندادم. خیلی از مردم هم در ۹۶ ایجابی رای دادند.

این رای دهنده درباره انتظارات اقتصادی خود و عملکرد دولت هم می‌گوید: در بحث اقتصادی گشایش اقتصادی به آن اندازه که آقای روحانی وعده داده بود محقق نشد. در هر دو دولت وضع همین است. گشایش اقتصادی یعنی اینکه ما بتوانیم به رونق برسیم. رونق تولید به این راحتی نیست. آقای روحانی در ۹۶ هم دولتمردانی را انتخاب کرد که از دولت قبلی اش محافظه کارترند. ساختار اقتصادی کشور ما در ۹۶ به جایی رسیده است که شما بدون جسارت بزرگ نمی‌توانید اقتصاد کشور را متحول کنید. باید از یک سری آرمان‌های اقتصادی چشم پوشی کرد تا بتوان به یک سری مسئولیت‌های دیگر رسید. ما وقتی رونق تولید می‌خواهیم باید از خیر کاهش تورم بگذریم. اما دولت آقای روحانی این جسارت را ندارد.

مردم قبلا بیکاری بیشتر و تورم کمتر را بیشتر می‌پسندیدند که در دولت اول آقای روحانی این اتفاق افتاد. اما دولت دوم آقای روحانی یک نارضایتی ایجاد کرده است. در همین یک ماه و نیم گذشته قیمت ارز هزار تومان افزایش پیدا کرده است که نارضایتی ایجاد می‌کند. ما توقع مان از دولت این بوده که رونق ایجاد کند، اما در ارتباط با تولید آنقدر جسور نبوده است. دولت روحانی در زمینه کاهش بیکاری هم خیلی موفق نبوده است.

مجلس دهم جسارت لازم را ندارد

فرشاد با بیان اینکه در بحث بین‌المللی کارنامه دولت را مثبت می‌دانم از انتظارات خود از لیست امید مجلس سخن می‌گوید. او معتقد است مجلس کنونی محافظه کار است و در بسیاری از زمینه‌ها جسارت لازم را ندارد. به گفته او: در انتخابات مجلس بسیاری از مردم سلبی رای دادند. مردم حاضر شدند برای اینکه افراد خاصی به مجلس نروند به کسانی رای دهند که آن‌ها را نمی‌شناختند. از لیست امید کمتر از یک سوم شناخته شده بودند و بر اساس اعتبار دیگران رای دادند. با وجود اینکه مجلس کنونی از مجلس قبلی بهتر است، اما مجلس الان محافظه کار شده است. با وجود اینکه ما نسبت به گذشته مجلس بهتری داریم، اما فرد متخصص خیلی در آن نیست. منظورم از محافظه کار این است که خیلی جسارت لازم را ندارد. مجلس در انتخاب وزرا محافظه کار عمل کرد. می‌شد بهتر عمل کند. همان جسارتی که از نظر اقتصادی در دولت وجود ندارد را در مجلس هم نمی‌بینم. البته مجلس در انتخابات شورا‌ها خوب عمل کرد. تایید صلاحیت‌ها بر عهده کمیسیون شورا‌های مجلس بود. به همین خاطر مجلس را در این بحث موفق می‌دانم. با این حال فکر می‌کردم مجلس دهم ۲۰ درصد بهتر از این مجلس باشد. انتظار ورود افراد رادیکال اقتصادی و سیاسی را ندارم، بلکه می‌گویم استاد دانشگاه و متخصص کمتری به مجلس رفته اند.

شهرداری شفاف می‌خواستم

فرشاد که به لیست امید شورای شهر نیز رای داده است می‌گوید: کارنامه شورا‌های قبلی در مدیریت شهری آنقدر ضعیف بود که چاره‌ای جز تحول نبود. لیستی هم که به نظر می‌رسید می‌تواند تحول ایجاد کند لیست امید بود. اما کارنامه شورای فعلی، اما آشفته به نظر می‌رسد. بعید می‌دانم که شورای شهر و شهرداری فعلی بتوانند اتفاق بزرگی را در تهران رقم بزنند. انتظارم، شهرداری شفاف بود که به نظرم از شهرداری قبلی شفاف‌تر است. او از شهرداری جدید تهران هم انتقاد می‌کند و می‌گوید: کاستی‌های شهرداری را در تیم مدیریت شهری می‌دانم. قالیباف مدیران نزدیک به خودش را انتخاب می‌کرد. اما تیم نجفی یک آشفتگی دارد. بعضی از آن‌ها اصولگرا و بعضی اصلاح‌طلبند. در بین‌شان هم کسانی هستند که جسارت کافی را ندارند. حتی کسانی هستند که از یک پست در دولت جا ماندند و به شهرداری آمده اند. ما در شهرداری مدیری نمی‌بینیم که در خود شهرداری تولید شده باشد.

نمره دولت در حوزه فرهنگی نزدیک به صفر است

مسعود، یکی دیگر از کسانی است که در سه انتخابات اخیر به کاندیدا‌های مورد حمایت اصلاح‌طلبان رای داده است. او نیز به فرارو می‌گوید: شرایطی که مردم در ۹۲ و ۹۶ به آقای روحانی رای دادند فرق می‌کند. در ۹۲ کشور در لبه پرتگاه بود و خیلی‌ها مثل من برای بدتر نشدن اوضاع به روحانی رای دادم. اما در ۹۶ انتظار این بود که شرایط بهبود پیدا کند. چون چهار سال بین ۹۲ تا ۹۶ زمان کافی بوده که کشور را از لبه پرتگاه دور کنیم. در ۹۶ انتظارمان رونق اقتصادی بدون تورم بود. چون رونق اقتصادی با وجود تورم را احمدی نژاد هم توانسته بود ایجاد کند. در حوزه سیاسی آزادی فضای سیاسی مد نظرم بود. در حوزه فرهنگی هم انتظار این بود که با مدارای بیشتری برخورد شود. ولی من در حوزه فرهنگی اتفاق خاصی نمی‌بینم و در این حوزه تفاوتی بین دولت احمدی نژاد و روحانی نمی‌بینم. همان فیلم‌هایی که در دولت احمدی نژاد توقیف بودند در دولت روحانی هم توقیف هستند.

همان وضعیتی که برای موسیقی و برگزاری کنسرت در دولت احمدی نژاد وجود داشت در دولت روحانی هم دیده می‌شود. در زمان انتخابات وعده‌هایی داده می‌شد که من نمی‌بینم به هیچ کدام از آن‌ها جامه عمل پوشانده شود. اگر بخواهم از صفر تا صد به عملکرد فرهنگی دولت نمره بدهم نمره دولت نزدیک به صفر است. در حوزه سیاسی هم تا الان اتفاق خاصی ندیده‌ام. هرچند که ۵ سال برای دیدن یک سری نشانه‌ها کافی است، اما اگر بگوییم پیگیری بعضی مسائل سیاسی مثل رفع حصر رسانه‌ای نمی‌شود در فضای دانشگاهی هم گشایش زیادی اتفاق نیفتاده است. وزیر علوم مورد قبول جامعه دانشگاهی نبوده است. با اینکه به نظرم نسبت به فضای فرهنگی نمره بهتری در این حوزه دارد و از دولت احمدی نژاد نشانه‌های مثبت تری می‌بینیم، اما باز هم قابل قبول نیست. در حوزه اقتصاد هم اصلا چیز امیدوار کننده‌ای نمی‌بینم. درست است که تورم پایین نگه داشته شده است، اما این هم به خاطر این است که سپرده‌ها در بانک مسدود شده و جلوی نقدینگی گرفته شده است. کمااینکه با کم شدن سپرده بانکی نقدینگی به سمت بازار طلا و ارز رفت و باعث افزایش نرخ ارز شد. ما مهار تورم را در کنار رونق می‌خواستیم. اما فقط تورم مهار شده است. در این حوزه ۲۵ تا ۳۵ درصد انتظاراتم برآورده شده است.

فقط محمود صادقی و چند نماینده دیگر خوب عمل کرده اند

این رای دهنده به لیست امید درباره انگیزه خود به رای نامزد‌های اصلاح‌طلب در انتخابات مجلس می‌گوید: انتظاری که از مجلس دارم به ماهیت مجلس برمی گردد که می‌گویند رشد اصلی دموکراسی در پارلمان است. چون در مجلس است که قوانین تعیین می‌شوند. اما در مجلس غیر از چند نماینده خاص مثل محمود صادقی یا بعضی نمایندگان زن لیست امید عملکرد خوبی از بقیه ندیده‌ام. او می‌گوید: من در انتخابات این مجلس رای ایجابی دادم. از رای دادن به لیست امید مجلس این انتظار را داشتم که خیلی از قوانین اشتباه را اصلاح کند که فقط شامل حوزه سیاسی نمی‌شود. مثلا این انتظار وجود دارد که به حوزه فرهنگی که در یک سری نهاد‌ها فشار وارد می‌شود ورود پیدا کند و بپرسد چرا جلوی اکران فلان فیلم گرفته شده است.

مجلس دهم به رای ۹۸ ترغیبم نمی‌کند

مسعود ادامه می‌دهد: من نماینده ام را به مجلس فرستاده ام که مطالباتم را پیگیری کند. دموکراسی همین است. اما در بین همه نماینده‌ها فقط محمود صادقی را می‌بینم که دغدغه داشته باشد که آن هم فکر نمی‌کنم دغدغه مطالبات فرهنگی داشته باشد. در مطالبات فرهنگی شاید باید از آقای حضرتی انتظار داشته باشیم که ایشان کلا سکوت کرده اند. یک بار درباره حصر توئیت کرده که مشخص شده اطلاعاتش اشتباه بود. غیر از این موارد، جا‌هایی از قانون هم هست که باید مورد بررسی قرار بگیرد که خیلی نمی‌بینیم روی آن‌ها مانور بدهند. این مجلس را از مجلس‌های هفتم تا نهم بهتر می‌دانم، اما نه آنقدری که من را به رای دادن دوباره ترغیب کند.

او که در انتخابات شورا‌ها نیز به لیست امید رای داده است معتقد است حالا برای ارزیابی عملکرد شورای شهر و شهرداری زود است. به اعتقاد او هنوز شش ماه نشده است که سر کار آمده اند. فعلا فقط شهردار انتخاب شده و برای همین باید صبر کنیم ببینیم برای وعده‌هایی که درباره شهر هوشمند، تغییر فضای شهری، رسیدگی به وضعیت آلودگی هوا داده شده چقدر عمل می‌کنند.

چرا انتظارات رای دهندگان برآورده نشده است؟

صادق زیباکلام، استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل سیاسی درباره برآورده نشدن مطالبات رای دهندگان به روحانی و لیست‌های امید به فرارو می‌گوید: این برآورده نشدن انتظارات مقدار زیادی روحی و روانی است. دلیل این موضوع وضع نامطلوب اقتصادی است که در کشور وجود دارد. قیمت دلار به مرز پنج هزار تومان رسیده است. خبری از خروج اقتصاد از رکود و کاهش بیکاران نیست. این‌ها باعث می‌شود که خیلی از مردم به طور طبیعی، دولت و مجلس را مقصر بدانند و بگویند اشتباه کردیم که رای دادیم. نمی‌گویند ما اشتباه کردیم که به لیست امید یا روحانی رای دادیم. حرف آن‌ها اساسی‌تر است. می‌گویند اساسا نباید در انتخابات شرکت می‌کردیم، فکر می‌کنند شرکت در انتخابات فایده‌ای ندارد و چیزی را عوض نمی‌کند. این پدیده خطرناکی است که رای دهندگان را نسبت به مشارکت سیاسی بی اعتقاد می‌کند. این دقیقا وضعیتی روحی و روانی است که مخالفین نظام به دنبال آن هستند.

زیباکلام که یکی در انتخابات‌های اخیر برای تشویق کننده حضور مردم در انتخابات بوده است می‌گوید: بخش عمده‌ای از حملاتی که به من می‌شود این است که «آقای زیباکلام ما دست تو را خوانده ایم. تو سوپاپ اطمینان نظام هستی. تو می‌خواهی کاری کنی که مردم در انتخابات شرکت کنند.» دلیل این حملات واضخ است؛ همان سرخوردگی است. کسانی که به دنبال ساقط شدن نظام جمهوری اسلامی هستند، با هر حرکتی که در جهت تثبیت نظام باشد به شدت دشمنی می‌ورزند. انقدری که مخالفان نظام با صادق زیباکلام دشمنند با عناصر حزب اللهی دشمنی ندارند، چون می‌گویند تکلیف حزب اللهی‌ها مشخص است. این زیباکلام است که باعث می‌شود خیلی‌ها پای صندوق رای بیایند.

اگر روحانی واقعیات اقتصادی را نگوید ضرغامی رئیس جمهور بعدی می‌شود

این استاد دانشگاه می‌گوید: بخشی از این سرخوردگی‌ها به حق است. به این برمی گردد که سیاست‌های دولت آقای روحانی، مجلس دهم یا فراکسیون امید خیلی نتوانسته اند چرخ اقتصاد را به حرکت درآورند. اشکال اساسی این است که آقای روحانی به جای اینکه شعار رفراندوم بدهد باید واقعیات اقتصادی کشور را تشریح کند. بار‌ها گفته‌ام آقای روحانی وقتی به تلویزیون می‌روی واقعیات کشور را بیان کن. بگو که از ۱۰۰ درصد در آمد کشور چقدر در دست قوه مجریه است و چقدر خارج از کنترل شماست. نه فقط حسن روحانی بلکه هرکس دیگری که رئیس جمهور باشد باید بگوید همه درآمد کشور در کجا هزینه می‌شود. وقتی مردم متوجه شوند اقتصاد کشور چقدر در بحران به سر می‌برد، آن موقع توجه به این سمت می‌شود که برای اقتصاد باید تصمیماتی بنیادی گرفته شود که همه دستگاه‌ها و مسئولین ارکان نظام باید در آن سهیم باشند. وضع اقتصادی ما به گونه‌ای خراب است که دولت و مجلس به تنهایی نمی‌توانند کاری کنند. بلکه همه نظام باید عزم خود را جمع کنند تا کشور را از این باتلاق اقتصادی خارج کنند. متاسفانه وضعیت به گونه‌ای است که انگشتان اتهام متوجه دولت است.

زیباکلام ادامه می دهد: اگر آقای روحانی واقعیات را بیان کند باعث می‌شود مردم کمی از این سرخوردگی بیرون بیایند و گرنه اگر ما بر همین منوال جلو بریم، همانطور که در چند سال گذشته در رکود اقتصادی هیچ بهبودی حاصل نشده وضعیت ادامه پیدا خواهد کرد. حاصلش هم این خواهد بود که به جای اینکه ۴۰ میلیون در انتخابات شرکت کنند مثلا ۲۰ میلیون پای صندوق بیایند. این ۱۸ یا ۲۰ میلیون نفر می‌آیند فرد اصولگرایی مثل آقای ضرغامی یا رئیسی را انتخاب می‌کنند و دوباره داستان سال ۸۴ اتفاق می‌افتد.