پولِ خون، پولِ اسلحه

هفته نامه کرگدن - امید توشه: تولیدکنندگان اسلحه در جهان، سالانه میلیاردها دلار از بازار تسلیحات درآمد دارند و این گردش مالی جدا از نقل و انتقال پول های سیاهی است که در بخش فروش سلاح به دست قاچاقچیان صورت می گیرد.

در عصری که مدعی فرستادن انسان به کرات دیگر هستیم و رشد دانش و علم بشر هر چند سال یک بار دو برابر می شود، یکی از بزرگ ترین تجارت های جهان را وسایل کشتن سایر انسان ها تشکیل می دهد. فروش کشنده ترین ابزار بشری که در کوتاه ترین زمان بیشترین انسان را بکشد، واقعیتی است که دولت ها آن را پشت بهانه قدرت سلاح های دیگران پنهان می کنند.

مبادلات ده ها میلیارد دلاری میان دولت ها با وجود اعتراض مدافعان صلح در جهان، رویه مثبت تری از بازار سیاه سلاح دارد. آن جا که اسلحه های مرگبار دور از چشم ناظران به گروه های تروریستی و خلافکاران فروخته می شود و در پی آن هزاران انسان بی گناه و غیرنظامی کشته می شوند. در این تجارت پرسود شلیک هر گلوله، حساب اسلحه فروش ها و قاچاقچیان تسلیحات را پُرتر از پیش می کند.

از سنگ و چوب تا بمب اتم

ابزار طبیعی، مانند سنگ و چوب، اولین سلاح در دسترس انسان بود. بشر با آن ها حیوانات را شکار می کرد تا غذایش را به دست بیاورد. هر چند اساطیر می گوید انسان ها از زمان خلقت بشر در حال کشتن یکدیگر بوده اند. علاوه بر آن، تاریخ چندهزار ساله مکتوب و یافته های باستان شناسی نشان می دهد انسان ها خیلی زود یاد گرفتند که اشیای طبیعی را به بازارهای کشنده تبدیل کنند. با ورود به عصر فلز و ساخت تیر و کمان و نیزه، توان آدمی برای کشتن دیگران افزایش یافت. از طرفی با ورود باروت به نبردها، تعداد انسان های کشته شده در نبردها به سرعت بالا رفت. پس از آن که به کارگیری سلاح هایی با برد شلیک بالا، چنان که مدافع فرد مهاجم را نمی دید، بر آمار تلفات انسانی بیش از پیش افزود.

اولین باری که بشر با نوع پیشرفته این سلاح ها مواجه شد، یک قرن پیش و هنگام جنگ جهانی اول بود. توپخانه های قوی و هواپیماها باعث شده بودند تا بیشتر از هر زمان دیگری در تاریخ، انسان ها در میدان جنگ کشته شوند. این تجربه نه تنها باعث نشد بشر به فکر صلح بیفتد، بلکه به جای آن سلاح های قوی تری ساخت. سلاح هایی که تجلی تخریب و کشتار عظیمشان را در دو بمب اتمی فرود آمده بر سر هیروشیما و ناکازاکی می توان دید.
این اتفاق تلخ باعث شد توافقی صورت بگیرد که سلاح های هسته ای و شیمیایی کنار گذاشته شوند. این در حالی است که سال به سال بر قدرت تخریب دیگر سلاح ها از جمله هواپیماها و موشک های دوربرد افزوده شد تا جایی که امروز تکنولوژی های پیشرفته به کم سازندگان تسلیحات آمده اند تا ابزارهای مرگ آورتری تولید کنند.

تجارت پرسود کشورهای بزرگ از تولید تسلیحات

بسیاری از کارشناسان معتقدند مهم ترین دلیل متوقف نشدن تولید سلاح های مرگبار در جهان، سود بالایی است که کشورهای بزرگ از محل تولید و صادرات این سلاح ها به دست می آورند. بیش از 50 درصد صادرات سلاح در جهان متعلق به امریکا و روسیه به عنوان دو کشور بزرگ در شرق و غرب جهان است و سه کشور بعدی انگلستان، فرانسه و چین هستند. درواقع پنج کشور تشکیل دهنده شورای امنیت سازمان ملل متحد، بزرگ ترین تولیدکنندگان و فروشندگان سلاح در جهان به شمار می روند و از این راه صدها میلیارد دلار عایدی در سال دارند.

پنج کشور بزرگ جهان به ۵۹ کشور سلاح می فروشند که نام بسیاری از این کشورها در فهرست ناقضان حقوق بشر قرار دارد. علاوه بر این از سال ۲۰۱۲ تا سال ۲۰۱۶ بیشترین صادرات سلاح از سوی امریکا، روسیه، چین، فرانسه و انگلیس انجام شده است.

مطالعات نشان می دهد که در این پنج سال بیشترین میزان جا به جایی سلاح در جهان صورت گرفته و بیشترین واردکنندگان سلاح در آسیا بوده اند. در گزارش انستیتوت بین المللی مطالعات صلح استکهلم آمده که با توجه به سال های 2012 تا 2016، هیچ پنج سال دیگری از دهه نود تاکنون این میزان خرید و فروش سلاح و مهمات را ندیده است. این در حالی است که بزرگ ترین مشتری سلاح امریکا در منطقه عربستان است و در سال 2016 حدود 47 درصد سلاح امریکا به عربستان ارسال شده. در این شرایط فروش اسلحه به منطقه خاورمیانه 86 درصد افزایش داشته و در چهار سال اخیر عربستان 214 درصد خرید سلاح خود را افزایش داده است و به تازگی امریکا قرارداد صد میلیارد دلاری فروش اسلحه با سعودی ها را منعقد کرده و قرار است طی پنج سال آینده این رقم 500 درصد افزایش یابد.

تنها امریکا نیست که به دنبال فروش سلاح های خود به دیگر کشورهاست. انگلیس هم به ۳۹ کشور ناقض حقوق بشر سلاح فروخته است. در روزهای اخیر مایکل فالون، وزیر دفاع این کشور، از نمایندگان پارلمان خواست که انتقادها به وضعیت حقوق بشر در عربستان سعودی را متوقف کنند تا قرارداد فروش سلاح به این کشور منعقد شود.

عربستان سعودی رد سال های 2012 تا 2016 در قیاس با پنج سال قبل از آن، 212 درصد بر میزان خرید سلاح خود افزوده و در مجموع 8.2 درصد مجموع کل واردات سلاح جهان را انجام داده است. عربستان سعودی در سال 2016، چهارمین بودجه بزرگ دفاعی جهان را داشته و امریکا، چین و هند در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. رده پنجم هم از آنِ انگلیس شده است. از 2012 تا 2016 هند 12 درصد واردات سلاح در جهان را به خود اختصاص داده و عربستان سعودی، امارات عربی متحده، چین و الجزایر در رتبه های بعدی قرار دارند.

بازار سیاه اسلحه

قرارداد مبادله اسلحه میان دولت ها زیر نظر رسانه ها و مجامع بین المللی انجام می شود؛ با این حال بازار سیاه اسلحه به بزرگ ترین معضل جهان بدل شده است. براساس گزارش ارزیابی ریسک مجمع تجارت جهانی سال 2016، ریسک «تجارت غیرقانونی» یکی از ریسک های مهمی است که جهان را تهدید می کند.

مولفه های این ریسک، قاچاق موادمخدر، قاچاق انسان، قاچاق اسلحه و انواع دیگر جرایم سازمان یافته است؛ در این میان قاچاق اسلحه یکی از تجارت های پردرآمد غیرقانونی به شمار می رود. همچنان که گروه های مسلح در آفریقا، آسیا و امریکای لاتین سال ها با استفاده از این سلاح ها نظم و قانون را زیر سوال برده اند و باعث ده ها جنگ ویرانگر شده اند.

این سلاح ها به باندهای خلافکار و قاچاقچی مواد مخدر و انسان فرصت می دهند با ایجاد رعب و افزایش قدرت خود به تجارت های سیاه خود ادامه دهند. سویه تاریک تر تجارت سیاه اسلحه، قدرت گیری گروه های تروریستی در خاورمیانه است.

براساس گزارش ارزیابی ریسک مجمع تجارت جهانی، داعش به عنوان مهمترین گروه تروریستی چند سال اخیر در جهان، به منظور تقویت بنیه مالی خود با گروه های جرائم سازمان یافته، شبکه های قاچاق و سندیکاهای مجرمانه منطقه پیوند خورده و با قاچاق اسلحه، عتیقه و انسان در طول مرزها می پردازد. این در حالی است که بنا به گزارش رسانه های مستقل، کشورهای منطقه بخشی از سلاح های خریداری شده را به گروه های تروریستی- نظیر داعش- تزریق کرده اند. همچنان که شورای مقابله با تجارت غیرقانونی مجمع جهانی اقتصاد اعلام کرد ارزش اقتصاد تاریک در سال ۲۰۱۱ حدود دو میلیارد دلار است که سهم درآمد حاصل از تجارت غیرقانونی اسلحه نیمی از آن را تشکیل می دهد.

جالب این جاست که هرچه میزان دسترسی به اسلحه غیرقانونی در یک کشور یا منطقه بالاتر برود، میزان شاخص های توسعه انسانی در آن محدوده کاهش می یابد. درواقع میان قدرت گرفتن گروه های مسلح شورشی و تروریست با فقر و توسعه نیافتگی ارتباط مشخصی وجود دارد؛ کشور یمن به عنوان بهشت اربابان جنگ، برهان روشنی است بر این مسئله. هر چند جنگ ویرانگر سعودی علیه یمن باعث تشدید مشکلات مردم فقیرترین کشور عرب جنان شده است، اما پیش از آن هم این کشور به علت قرارگیری در نزدیکی آفریقا و وجود مناطق قبایلی- که دور از دسترس حکومت های مرکزی بوده است- به مهم ترین بارانداز صدور اسلحه غیرقانونی جهان تبدیل شده بود.

همه گروه های ستیزه جو هم طی چند دهه اخیر تسلیحات خود را از یمن تامین می کردند. از القاعده در افغانستان و عراق و سوریه گرفته تا گروه های مختلف در آفریقا و شرق آسیا تا حتی اروپا تسلیحات خود را از بازار سیاه یمن تهیه کرده اند.

یمن براساس سرانه حمل سلاح دومین رتبه را در میان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. این کشور در جنگی داخلی، نیابتی و خانمان سوز به سر می برد و همیشه میان قاچاقچیان اسلحه معروف بوده است. اگر پولش را داشته باشید، هر نوع سلاحی را که بخواهید؛ می توانید از یمن تهیه کنید.

سلاح های کوچک و آمارهای بزرگ

در فاصله سال های 2011 تا 2012 بازار سلاح های گرم غیرقانونی از نظر قیمت سه برابر رشد را تجربه کرد. هم چنین میزان تجارت تسلیحات میان کشورها به میلیاردها دلار می رسد، اما بخش دیگری از تجارت غیرقانونی اسلحه، تجارت سلاح های کوچک است که عملا جان شهروندان در کشورهای گوناگون را تهدید می کند. این امر اکنون به معضلی برای جامعه جهانی تبدیل شده است. هر بار که تیراندازی کوری در امریکا صورت می گیرد، بار دیگر بحث های مربوط به فروش اسلحه در این کشور بالا می گیرد. امریکا حدود پنج درصد جمعیت جهان را در خود دارد، در حالی که تخمین زده می شود یک سوم تا نیمی از سلاح های سبک جهان در اختیار شهروندان این کشور است و رتبه نخست سلاح های غیرنظامی جهان را به خود اختصاص داده است.

همچنین در میان کشورهای توسعه یافته جهان بالاترین میزان قتل به وسیله اسلحه در این کشور رخ می دهد. امریکایی ها بیشترین سلاح را براساس سرانه جمعیت در تمام دنیا در اختیار دارند و براساس مطالعه یک مرکز تحقیقاتی از هر ده نفر چهار نفر گفته اند اسلحه دارند یا در خانه آن ها دست کم یک نفر اسلحه دارد. ۴۸ درصد از مردم امریکا در خانه هایی بزرگ می شوند که در آن اسلحه وجود داشته است.

براساس این مطالعه 66 درصد از کسانی که سلاح حمل می کنند یا در خانه اسلحه دارند گفته اند بیش از یک سلاح در خانه نگهداری می کنند و سه چهارم آن ها نیز گفته اند زندگی بدون داشتن سلاح برایشان قابل تصور نیست.

رویکرد امریکا در رابطه با نگهداری از اسلحه با روح این کشور تنیده شده، اما از دید جهانی قوانین مربوط به آزادی حمل سلاح در این کشور یک موضوع غیرقابل قبول و طردشده به نظر می رسد. امریکا بالاترین رتبه مرگ بر اثر تیراندازی در میان کشورهای توسعه یافته را دارد و مطالعات سال گذشته نیز نشان می دهد احتمال این که یک امریکایی با اسلحه به قتل برسد ۵۱ برابر بیشتر از احتمال وقوع آن برای یک انگلیسی است و بیش از دوسوم دارندگان اسلحه در امریکا گفته اند انگیزه آن ها برای حمل سلاح تنها محافظت از خودشان در برابر تهدیدات است.

با وجود این، اکثر مرگ های ناشی از شلیک اسلحه به خودکشی یا خودزنی مربوط می شود و خودکشی با شلیک اسلحه در ایلات متحده هشت برابر بیشتر از دیگر کشورهای ثروتمند جهان است.

تعداد سلاح هایی که در این کشور در دست غیرنظامیان است ۳۱۰ میلیون قبضه برآورد شده است. البته این آمار متعلق به سال ۲۰۰۹ است؛ بسیاری از آمارها یمن را دومین کشور دارای سرانه اسلحه نشان می دهد، اما به شکل رسمی هند با ۴۶ میلیون سلاح، رتبه دوم را در میان کشورهایی که بیشترین سلاح در دست غیرنظامیانشان است، به خود اختصاص داده.

در این میان ایران با وجود ممنوعیت در اختیار داشتن سلاح گرم، آمار بهتری از دیگر کشورها دارد. با این داشتن مرزهای طولانی با کشورهای ناامن همسایه باعث شده تا در چند سال گذشته بازار سیاه اسلحه در کشورمان شکل بگیرد و خبرهای مرگ با سلاح گرم دیگر اتفاقی شگفت انگیز محسوب نشود.

سراب صلح؟

برای داشتن جهانی عاری از اسلحه- که برای کشتن دیگر انسان ها به کار می رود- راه درازی در پیش است. چرخه بزرگ تولیدکنندگان اسلحه، واسطه ها و قاچاقچیان تسلیحات از منافع چشمگیر مالی برخوردارند. برخی معتقدند پشت پرده وقوع هر جنگی در جهان، این عده قرار دارند تا برای فروش کالاهای خود همیشه مشتریان تازه ای داشته باشند. این در حالی است که با وجود قدرتمندتر شدن رسانه ها و افزایش صدای اعتراض حامیان صلح، همچنان اربابان جنگ دست بالاتر را دارند و سلاح های پیشرفته تر و قوی تر می شوند و خبرها پر است از سلاح های مخرب تری که هدف از تولید آن ها کشتار وسیع تر در زمان کمتری است.

به باور بسیاری مادامی که بودجه عمومی کشورها به سمت تولید و صادرات سلاح می رود، صلح جهانی بی معنا خواهدبود. فروش سلاح در جهان با گردش مالی میلیارد دلاری منافع افراد، شرکت ها و دولت های قدرتمند و صاحب تصمیم را تامین می کند و به این ترتیب حصول به صلحی جامع و پایدار در جهان فعلی امکان ناپذیر است. به بیان دیگر تا زمانی که تفکر «پول در جنگ است و نه در صلح» بر جهان حاکم باشد، جهانیان روی آرامش و صلح پایدار را نخواهنددید.