بحران های جاری و افق های جدید سوریه

روزنامه ابتکار: استفان دی‌میستورا نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه روز گذشته ضمن سفر به تهران با محمدجواد ظریف وزیر خارجه و حسین جابری انصاری معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه کشورمان دیدار و گفت و گو کرد.

از نشانه‌های بارز این تقویت می‌توان به عقب نشینی عربستان از مواضع خود در خصوص بشار اسد یاد کرد. چندی پیش عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی‌ها طی نشستی با معارضان دولت سوریه عنوان کرده بود که ساقط کردن بشار اسد از اولویت خارج شده است. دو روز قبل نیز وزیر خارجه فرانسه که به عراق سفر کرده گفته است که اولویت کشورش در سوریه مبارزه با تروریسم است و بحث رفتن بشار اسد فعلاً در این راهبرد جایی ندارد.

شکست نتانیاهو در روسیه

این امر هنگامی که با صحبت‌های نتانیاهو در خصوص مواضع ایران در سوریه و همچنین پیروزی‌های اخیر حزب الله لبنان در مبارزه با داعش پیوند می‌خورد، حاکی از تقویت چندجانبه راهبردهای محور ایران و روسیه در تحولات سوریه است. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل چند روز قبل در دیدار خود با ولادمیر پوتین در سوریه ضمن انتقاد از آزادی عمل ایران در تحولات سوریه گفته بود که در هر نقطه‌ای که در خاک سوریه خلاء ایجاد می‌شود، ایران به سرعت جای آن را گرفته و نفوذ خود را در این کشور تقویت می‌کند. او همچنین به پوتین تاکید کرده بود که سپاه پاسداران و حزب الله لبنان با استفاده از سوریه به عنوان میدان عملیات استراتژیکی، خود را برای حمله علیه اسرائیل آماده می کنند. در همین راستا روزنامه پرودا روسیه طی گزارشی در این خصوص آورده است که مذاکرات دو طرف تقریباً دو ساعت و نیم طول کشید و به رغم وضعیت حساس نتانیاهو، پوتین آرامش خود را حفظ کرده بود. رئیس جمهوری روسیه گفته بود که ایران متحد راهبردی روسیه در خاور نزدیک است. اما، اسرائیل نیز برای روسیه یار مهمی در منطقه به شمار می رود. برای مسکو منافع امنیتی دولت یهودی اهمیت دارد. بدین ترتیب، به گفته کارشناسان، کاخ کرملین ضمن برقراری موازنه میان تهران و تل آویو، بازی پیچیده ژئو سیاسی را در پیش گرفته است.

به طور کلی کارشناسان روسیه معتقدند که نتانیاهو در اهداف خود از سفر به روسیه شکست خورده است. آنها تاکید دارند که هر چند اسرائیل برای روسیه به عنوان یک دوست مطرح است، اما تل آویو نمی تواند به کاخ کرملین بگوید که چگونه باید در سیاست روسیه در خاورمیانه عمل کند.

راهبرد جدید روس‌ها در سوریه

در همین رابطه به نظر می‌رسد روس‌ها با التزام به یک اصل چند برداری، مجرای تعامل با همه طرف‌های درگیر در سوریه را باز گذاشته‌اند. از سوی دیگر، مسکو بر اساس اصل تعامل گزینشی، تعامل با امریکا در یک حوزه را به‌رغم تنش در حوزه دیگر منتفی نکرده و نمی‌کند. به عنوان مثال تنش در موضوع تحریم‌ها یا اوکراین در جای خود پرونده بازی است، اما این تنش باعث بسته شدن باب تعامل در سایر حوزه‌ها از جمله در سوریه نبوده است. کرملین هم‌زمان با تعامل با ایران و ترکیه در مذاکرات آستانه و همچنین در قالب گسترده‌تر ژنو، مذاکره با امریکا، نمایندگان کشورهای عربی از جمله اردن و اسرائیل را نیز در دستور داشته است.

آزادسازی رقه حیاتی است

در رابطه با تقویت موضع ایران و روسیه در طول ماه‌های اخیر، استفان دی‌میستورا نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه، روز گذشته پس از مذاکرات خود با حسین جابری انصاری معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه کشورمان به خبرنگاران گفت: تغییرات مهمی در صحنه سیاسی- نظامی مبارزه با داعش در سوریه رخ داده است. یکی از موارد مهم مذاکرات من با آقای جابری انصاری گفت و گو در خصوص نشست آتی آستانه بود، زیرا مهمترین موضوع از جانب مردم سوریه و کاهش خشونت‌ها در این کشور است.

وی همچنین در پاسخ به سوالی درباره سناریوی جدید آمریکا در سوریه برای حمایت از نیروهای دموکراتیک سوری و آینده نقش آمریکا در سوریه در دوران پسا داعش اظهار داشت: من درباره هیچ کشوری به طور خاص که در سوریه دخالت دارد اظهار نظر نمی کنم. اما آنچه شما درباره آن بحث می کنید مساله آزادسازی رقه (پایتخت خود خوانده داعش که با توجه به حجم حملات صورت گرفته به این شهر، اکنون در حال انتقال به شهر دیرالزور است) است. آزادسازی رقه مساله حیاتی است و همچنین مساله آزاد سازی دیر الزور که هر دوی اینها توسط دو ائتلاف در حال پیگیری است ولی مذاکرات سیاسی در این باره اهمیت بالاتری دارد. از سوی دیگر باید تاکید کنم که ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی سوریه، دارای نفوذ فراوانی است که امیدواریم این ملاقات برای آینده سوریه مفید باشد.

راهبردی ایران در خصوص تحولات جدید سوریه

در خصوص تحولات میدانی اخیر در سوریه می‌توان به این نکته اشاره کرد. 1- توقف پیشروی نیروهای تحت حمایت آمریکا و اردن از جنوب سوریه به سمت دیرالزور و رسیدن ارتش سوریه به مرز این کشور با عراق. 2- آغاز پیشروی آرام ارتش سوریه از تدمر به سوی شرق دیرالزور و آزادسازی مناطق مهمی در مسیر حرکت، از جمله شهر استراتژیک سخنه. 3- ایجاد مناطق کاهش تنش توافق شده در مذاکرات آستانه در چهار منطقه. 4- نزدیک شدن مواضع ایران و ترکیه در برابر تک‌روی‌های روسیه در ایجاد مناطق امن ایجاد شده. در این خصوص گفته می‌شود که مناطق امن درعا، غوطه دمشق و حمص در نتیجه توافق نهایی روس‌ها با اپوزیسیون سوریه بدون اثرگذاری ایران و ترکیه صورت گرفته است.

در همین راستا و با توجه به فضای نوین ایجاد شده که آمریکایی‌ها در حال تخلیه مناطق جنوبی هستند، این امر به معنای پذیرش بازگشت ارتش سوریه به مناطق محسوب می‌شود. مرکز تحقیقات استراتژیک طی گزارشی در این خصوص و راهبردهای ایران گزارش می‌دهد: ایران باید در این شرایط تعامل با تمامی طرف‌ها را برای تقویت جایگاه خود در آینده سوریه آغاز کند. گسترش تعامل با ترکیه در این مرحله بسیار حائز اهمیت است. ترک‌ها امروز بیش از هر زمانی آماده همکاری با ایران برای ایفای نقش در سوریه و به ویژه مهار کردها در شمال سوریه هستند. این مرکز در ادامه گزارش خود می‌افزاید: امروز آمریکا و روسیه به سوی کاهش تنش در سوریه حرکت می‌کنند و ایران باید دقت داشته باشد به عنوان کشور برهم زننده ثبات و ایجاد کننده تنش مطرح نشود. از سوی دیگر ایران باید به جای رسیدن به توافقی کلان با کشورهایی از جمله روسیه و ترکیه به سوی تعریف پروژه‌های خرد و عملیاتی کردن آنها در تعامل با تمامی بازیگران موجود در صحنه سوریه پیش برود.

ایران به دنبال گرفتن جای کسی در سوریه نیست

در همین رابطه حسین جابری انصاری معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه و سرپرست هیات ایرانی حاضر در مذاکرات آستانه، روز گذشته پس از ملاقات خود با استفان دی‌میستورا به خبرنگاران توضیح داد: براساس نتایج و جمع بندی هایی که در آنکارا با شرکای ضامن امنیت در سوریه به علاوه مجموعه رایزنی ها با سازمان ملل و هیات کارشناسی در تهران داشتیم، تلاش کردیم از طریق رایزنی با طرف های بین المللی، نقشی اساسی طبق میثاق سازمان ملل در ایجاد صلح و ثبات در سوریه ایفا کنیم. جابری انصاری درباره آینده حضور ایران در سوریه نیز تصریح کرد: سیاست ثابت ایران از ابتدای بحران سوریه کنترل و پایان دادن هرچه سریعتر به این بحران و جنبه های نظامی آن با توجه به ابعاد انسانی بوده است. در همین راستا، برای مقابله با رواج تروریست و افراط گرایی گسترده در منطقه به دنبال گشودن افق سیاسی برای طرف های درگیر هستیم تا بتوانند از این وضعیت خارج و مراحل جدیدی از ثبات و امنیت را در سوریه و منطقه تجربه کنند. ما به دنبال گرفتن جای کسی نیستیم،

ملت های منطقه صاحبان سرزمین‌هایشان هستند و اداره کشور‌هایشان را به عهده خواهند داشت و اصل اساسی برای حل بحران در سوریه، رجوع به مردم، جهت تعیین آینده کشورشان است. آنچه ما در تلاش جدی با شرکای دیگر به ویژه در روند آستانه، سازمان ملل و در گفت وگوهای فشرده انجام می دهیم این است که مقدمات توافق و اعاده امنیت، ثبات، کنترل و مهار جدی جریان های افراط گرا و تروریست فراهم شود.