داعش، چگونه این همه ثروت دارد؟

مجله همشهری دیپلماتیک - امیرحسین نعیمی: درست است که نابودی کامل گروه تروریستی داعش در آینده ای نزدیک سخت به نظر می رسد ولی می توان گفت درگیری داعش در نبرد با نیروهای مخالف و قطع منابع مالی از گسترش بیشتر این گروه تروریستی جلوگیری خواهد کرد.

به عبارتی ریشه کن کردن گروه تروریستی فقط با عملیات نظامی امکان پذیر نیست بلکه نیازمند قطع شریان های مالی آن نیز هست. البته باید یادآور شد که درآمد این گروه صرفا مبتنی بر منابع مالی خارجی نیست که به راحتی بتوان آن را مسدود کرد بلکه بیشتر مبتنی بر قلمرو سرزمینی آن است که قطع راه های دسترسی داعش به این منابع می تواند کمک زیادی به حل معضل داعش کند.

در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) و قبل از شروع حملات هوایی علیه داعش، درآمد نفتی با بیش از ۵۰۰ میلیون دلار در سال، مهم ترین بخش درآمدی داعش بود. مدر رده دوم، باج گیری و پول حاصل از آدم ربایی با ۴۵ میلیون دلار قرار داشت و کمک های خارجی با پنج میلیون دلار در رده سوم قرار داشت.

یکی از منابع درآمدی کمتر ذکر شده داعش، کنترل زمین های کشاورزی حاصل خیز سوریه و عراق بود که سالانه ۲۰۰ میلیون دلار درآمد را از قبل مالیات زمین و اجاره بهای املاک و زمین ها نصیب داعش می کرد. منابع مالی داعش خیلی متنوع تر از مواردی است که در بالا اشاره شد ولی چون منبع موثقی در این زمینه اطلاع رسانی نمی کند در زیر به مواردی که از منابع رسمی و غیررسمی جمع آوری شده است اشاره خواهد شد.

نفت؛ ۱۵۰ میلیون دلار

اکثریت میدان های نفتی و پالایشگاه های سوریه و بخشی از میدان های نفتی عراق تحت کنترل داعش است ولی حملات هوایی علیه سیستم حمل و نقل نفتی داعش باعث افت صادرات نفت شد. بعد از می ۲۰۱۵ اقدام علیه فروش نفت و گاز داعش شدت گرفت و باعث فلج شدن فروش نفت سوریه و عراق شد. هواپیماهای روسیه و ائتلاف علیه داعش، تانکرهای نفت کش و میدان های نفتی و پالایشگاه ها را هدف قرار دادند تا درآمد داعش به ۱۵۰ میلیون دلار در سال کاهش یابد و همچنین کاهش قیمت جهانی نفت نیز باعث کاهش درآمد نفتی داعش شده است.

ترکیه با توجه به مرز مشترک با سوریه و نیاز به نفت کم بها مهم ترین خریدار نفت داعش بود. قاچاقچیان و تاجران ترکیه ای که زمانی به صدام برای فروش نفت کمک می کردند این بار در فروش نفت داعش و انتقال نقدینگی آن نقش اصلی را بازی می کنند. بعد از اقدامات تروریستی داعش در فرانسه و بلژیک و خود ترکیه، فشار به این کشور برای نظارت بیشتر بر مرزهایش با سوریه افزایش یافته است.

مالیات؛ ۳۶۰ میلیون دلار

با توجه به کاهش فروش نفت، به مانند اقتصاد مدرن، گروه داعش راه مالیات گیری را به عنوان راه جایگزین انتخاب کرد. مالیات در کنار نفت به خاطر کنترل سرزمینی، مهم ترین منبع کسب درآمد داعش است. زمین های کشاورزی حاصل خیز تحت تسلط داعش قرار دارد و حدود نیمی از گندم تولیدی عراق در دست داعش است.

گمرک، اجاره بهای املاک و زمین های کشاورزی و جزیه از مسیحیان و خارجیان از دیگر منابع مالیاتی است. از راه های افزایش مالیات، افزایش قیمت های اجناس و کالاها و همچنین افزایش جریمه هاست. طبق گزارش خزانه داری آمریکا در می ۲۰۱۶ منبع اصلی درآمد داعش از مالیات و چپاول مردم محلی است. داعش از محل مالیات ۳۶۰ میلیون دلار درآمد دارد و این مسئله داعش را سرپا نگه می دارد. پس باید در مرحله بعد این درآمد قطع شود. پس علاوه بر عملیات علیه نفت و بانک ها باید روند کنترل داعش بر اقتصاد و کشور از بین برود.

چپاول و غارت؛ ۵۲۰ میلیون دلار

این گروه در بدو شکل گیری و تصرف شهرها به بانک ها و خزانه های شهر دستبرد می زد. از جمله فقط از بانک موصل در زمان تصرف ۴۳۰ میلیون دلار و در اقدام دیگری از بانک های فلوجه ۹۰ میلیارد دینار را به سرقت بردند. با حملات هواپیماهای آمریکایی به ۴ بانک داعش که در آن دلارهای آمریکایی و دینارهای عراقی نگهداری می شد، ضربه محکمی به منابع مالی و نقدینگی داعش زده شد تا پرداخت پول به اعضای داعش به نصف برسد.

باج و آدم ربایی؛ ۳۵ تا ۴۵ میلیون دلار

اکثریت این پول توسط کشورهای اروپایی و به خصوص فرانسه و انگلیس برای آزادی شهروندانش اعطا می شود. به گزارش نیویورک تایمز کشورهای اروپایی برای برملا نشدن باج دهی شان این پول ها را تحت عنوان «فرهنگ و توسعه» پرداخت می کنند.

بسیاری از کشورها از جمله آمریکا به مخالفت با پرداخت باج می کنند ولی حجم سنگین باج های پرداختی نشان می دهد که آن کشورها نیز باج پرداخت کرده اند. به گفته کارشناسان، به علت مبارزه روسیه و کشورهای غربی با منابع مالی داعش و فشار بر ترکیه و دیگر کشورها برای نظارت بر مرزها با داعش، سیاست گروگانگیری و آدم ربایی داعش تشدید خواهد شد.

فروش اشیای عتیقه؛ یک میلیارد دلار

بسیاری از مکان های تاریخی عراق و سوریه تحت سلطه داعش است. داعش شهر نمرود عراق را که مربوط به نه قرن قبل از میلاد است، تاراج و آثار آن را به صدها هزار دلار فروخت. رییس «کمیسیون فرهنگی پارلمان عراق» گفته است که داعش تاکنون طی مزایده های مختلف حدود یک میلیارد دلار از آثار تاریخی عراق را به فروش رسانده است. این آثار بعدها سر از لندن و استانبول درآوردند.

کمک مالی؛ ۴۰ میلیون دلار

این بخش شامل افراد سرمایه دار و صاحبان کارگاه ها و کارخانجات کشورهای حوزه خلیج فارس می شود. به علل مختلف کمک کشورهای عربی به داعش، در منابع خارجی اشاره نشده است. نخست به خاطر اینکه پنهانی است، دوم اینکه اکثر رسانه های غربی حامی عربستان در برابر دولت بشار اسد هستند. از آنجا که کمک کشورهای عربی مخفیانه است، آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد ولی به نظر می رسد بعد از گسترش حملات تروریستی به اروپا کشورهای حامی داعش تحت فشار هستند تا دست از حمایت مالی این گروه بردارندت و این مسئله داعش را در مضیقه قرار داده است. طبق آخرین آمار وزارت خزانه داری آمریکا، داعش در سال ۱۳۹۳ و ۱۳۹۲ حدود ۴۰ میلیون دلار از طریق همین منابع درآمد داشت.

قاچاق مواد مخدر؛ ۵۰۰ میلیون دلار

ترانزیت هروئین از پرسودترین تجارت هاست. ویکتور ایوانوف رییس سرویس کنترل مواد مخدر روسیه اعلام کرد اعضای گروه «داعش» از ترانزیت هروئین افغانستان، سالانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار درآمد دارند. تقریبا حدود نیمی از هروئین مصرفی اروپا حاصل تجارت و ترانزیت داعش است ولی همه این آمار در حد یک ادعاست و آمار مستند و موثقی در این زمینه وجود ندارد.