آنچه در «حاشیه» یک مذاکره می‌گذرد
عکس‌هایی که قرار است از روند یک مذاکره حکایت کند، باید ظرف چند دقیقه لحظات حساس دیدار را ثبت کرده و در عین حال نور و زاویه مناسبی هم داشته باشد؛ با تلاش محافظ ها و اعضای تشریفات که وظیفه حفظ جان مسئولان و رعایت ضوابط را دارند، گاهی همه این وقایع در کمتر از پنج دقیقه باید صورت گیرد تا در روند مذاکرات خللی ایجاد نشود.
خبرگزاری ایسنا: عکس‌هایی که قرار است از روند یک مذاکره حکایت کند، باید ظرف چند دقیقه لحظات حساس دیدار را ثبت کرده و در عین حال نور و زاویه مناسبی هم داشته باشد؛ با تلاش محافظ ها و اعضای تشریفات که وظیفه حفظ جان مسئولان و رعایت ضوابط را دارند، گاهی همه این وقایع در کمتر از پنج دقیقه باید صورت گیرد تا در روند مذاکرات خللی ایجاد نشود.
تصاویر در کوتاه‌ترین زمان ممکن منتشر می‌شوند و تحلیل‌های رسانه‌ها با جهت‌گیری و سیاست‌های مختلف، همراه با برخی حاشیه‌نگاری‌های خبرنگاران از دیدارها یا مذاکرات به سرعت بر روی خروجی خبرگزاری‌ها و صفحات روزنامه‌ها قرار می‌گیرند. چرا طرف ایرانی لبخند به لب دارد در حالی که طرف مقابل حالتی بی‌تفاوت به خود گرفته است؟ مسئول خارجی که برای استقبال از طرف ایرانی آمده چند پله بالاتر از او ایستاده و این بی‌احترامی به جایگاه مسئول ماست. دیپلمات خارجی برای دست دادن، بیشتر به سمت جلو مایل شده و این حاکی از تمایل آنها برای گسترش روابط است و ...
سوالی که پیش می‌آید این است که آیا تحلیل عکس‌هایی که در صدم ثانیه و قبل یا بعد از مذاکرات گرفته می‌شوند، می‌توانند راوی تمام حقایق طول مذاکرات یا دیدارها باشند یا دست کم بخشی از مواضع دو طرف را نشان دهند یا خیر؟ از سوی دیگر گاهی عکس‌ها، تیترها یا حاشیه‌هایی که خبرنگاران برای این عکس‌ها منتشر می‌کنند، سوگیری یا شیطنت رسانه‌ها عنوان می‌شود. در مقابل نیز، رسانه‌ها و عکاس‌هایی هم هستند که می‌گویند فضا باید باز باشد و دیپلمات‌ها باید خودشان تمام جوانب را در رفتارها و حرکاتشان مد نظر قرار دهند؛ در نتیجه نباید به عکس‌ها و تحلیل‌های خبرنگاران از دیدارها خرده بگیرند.
در متن و حاشیه هر مذاکره، عمدتاً سه دسته اصلی از افراد حضور و در انجام، سرانجام، تدارکات و ارائه اخبار و بازتاب‌های آن، فعالیت دارند؛ دیپلمات‌ها، تیم‌های تشریفات و نمایندگان رسانه‌ها.
محمد ایرانی دیپلمات باسابقه وزارت خارجه و سفیر سابق ایران در اردن در گفت‌وگو با ایسنا، به تعریف دیپلمات و رفتاری که یک دیپلمات باید داشته باشد می‌پردازد. او دیپلمات را فردی می‌داند که حرفه و تخصص وی اجرای سیاست خارجی با بهره‌گیری از ابزار دیپلماسی است و دیپلماسی را به معنای بکارگیری رفتارها و روش‌هایی برای مذاکره و گفت‌وگو و تعامل به منظور پیشرفت اهداف و منافع ملی یک کشور می‌داند و تأکید می‌کند که حرفه یک دیپلماتیک تا چه حد حساس و دارای اهمیت است؛ زیرا حرکات و سکنات یک دیپلمات مخصوصاً در حین مذاکره کاملاً زیر نظر است؛ بویژه امروز که حتی رفتار و گفتار دیپلمات‌ها در محافل غیردیپلماتیک و در شرایط کاملاً عادی نیز اهمیت دارد و انتظار می‌رود آنها با رعایت آن، الگویی برای سایر اقشار فرهیخته جامعه باشند.
ایرانی، در تعریف دیپلماسی می‌گوید: آنچه ما از آن به عنوان دیپلماسی یاد می‌کنیم، همان تماس و ارتباط به زبان خاصی است که در آن زبان، نزاکت کامل دیپلماتیک هم در رفتار و منش و هم در گفتار و گویش مراعات شود؛ نکاتی که هم از طریق آموزش تخصصی این علم و مطالعه آکادمیک این فن فراهم می‌شود و هم بخش قابل توجهی از آن محصول تجربه و اکتساب است. البته رفتارهای ذاتی، شخصیتی و اصالت خانوادگی فرد دیپلمات نیز جایگاه مهمی در ایفای مؤثرتر فن دیپلماسی دارد.
سفیر سابق ایران در اردن، تأکید می‌کند که "رعایت تشریفات و عرف دیپلماتیک، برخورد منطقی و غیرعاطفی با مسائل و رخدادها، کنترل احساسات در مواجهه با رفتار نامطلوب طرف مقابل به علاوه داشتن شکیبایی و استقامت روحی، پرهیز از بیهوده‌گویی، پرهیز از قضاوت‌های سطحی و سریع و عامیانه و بسیاری دیگر از نکات هستند که رعایت آنها برای یک دیپلمات کاملاً ضروری است؛ زیرا پرهیز مستمر از این نکات، از سوی یک دیپلمات به تدریج زندگی اجتماعی او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به طوری که انتظار می‌رود پس از مدتی رفتار دیپلماتیک، جزئی از شخصیت فرد دیپلمات شود.
این تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه در مورد تحلیل عکس‌هایی که از مذاکرات منتشر می‌شوند، این‌طور شرح می‌دهد: در برخی موارد تصاویر و عکس‌ها می‌توانند گویای زوایایی از روند مذاکره باشند اما این امر قابل تعمیم نیست. چرا؟ به دو دلیل؛ یکی این که عکس و تصویر و دوربین مربوط به لحظات آغازین دیدار و قبل از شروع مذاکره است و اصولاً دوربین‌ها در زمان انجام مذاکره اصلی حضور ندارند. دوم این که امروزه دیپلمات‌های حرفه‌ای و برجسته تلاش دارند در مقابل دوربین صحنه‌سازی کنند تا به مخاطبان این‌طور القا شود که بر مجراهای روانی مذاکره سوار هستند و اوضاع بر وفق مراد آنان پیش می‌رود؛ به عبارت دیگر دیپلماسی تبلیغات، امروزه جزئی از سناریوی نمایش مذاکره است.
وقتی پای مذاکرات و منافع کشور یا حتی گروه‌ها و جناح‌های مختلف در میان باشد، لبخندزدن‌های همیشگی یا جدی‌بودن‌های دیپلمات‌ها هم سوژه رسانه‌های داخلی و خارجی می‌شود. برخی می‌گویند لبخندهای فلان دیپلمات در دیدارش با نماینده غرب از غرب‌زدگی او حکایت می‌کند و برخی دیگر از خاطرات دیپلمات دیگری یاد می‌کنند که تقریباً کسی لبخند او را به یاد ندارد!
اینکه دیپلمات‌ها را باید انسان‌هایی با خصوصیات رفتاری متفاوت دانست یا کارمندان و مسئولانی که نباید هرگز از لباس دیپلماسی خارج شوند، سوالی است که از سفیر سابق ایران که سال‌ها خود در کسوت یک دیپلمات بوده است پرسیدم و او در پاسخ گفت که "در عرف دیپلماتیک در هنگام مذاکره، داشتن لبخند بر چهره یک دیپلمات امری پسندیده محسوب می‌شود و به لحاظ روانی هم می‌تواند گویای اعتمادبه‌نفس دیپلمات و تسلط وی بر امور و موضوعات قابل مذاکره باشد اما در عین حال حالت چهره افراد در هنگام دیدارها و مذاکرات، گویای تمام واقعیت‌های جاری در روند مذاکرات نخواهد بود. از سوی دیگر قطعاً زمانی که سخن به بخش‌های جدی مذاکره می‌رسد تعامل دیپلمات‌ها هم کاملاً جدی خواهد بود".
بحث دیگری که در عرصه دیپلماسی اهمیت بسیاری دارد، «تشریفات» است که این مورد هم در بسیاری از موارد با حاشیه همراه بوده و از نظر محمد ایرانی، تشریفات ابزار تسهیل امور دیپلماسی و به منظور تسهیل آن است و به همین دلیل همه دیپلمات‌ها موظفند در زمینه رعایت تشریفات دیپلماتیک آموزش‌های لازم را ببینند.
قواعد تشریفاتی عموماً تعریف مشترکی در دستگاه‌های دیپلماتیک کشورها دارد. در موارد اختلافی نیز بخش تشریفات دو طرف قبل از دیدارها و مذاکرات دیپلماتیک گفت‌وگو و تفاهم می‌کنند. دپارتمان پروتکل و تشریفات بخش مهمی از وزارت خارجه کشورهاست و کلیه هماهنگی‌های کلی و جزئی یک سفر یا یک دیدار دیپلماتیک و انجام مذاکرات مربوطه مقامات رسمی کشورها بر عهده این دپارتمان است.
امروزه علاوه بر دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها، سایر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های غیردیپلماتیک نیز برای تسهیل امور دیدارها و مذاکرات مقامات خود با طرف‌های خارجی اقدام به تأسیس واحد تشریفات کرده‌اند و از آموزش‌های لازم برخوردار شده‌اند؛ زیرا رعایت آداب دیپلماسی و تشریفات در کنار بسیاری دیگر از موارد، انتظارهایی است که مردم از نمایندگان خود در دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها دارند. هیچ‌کس دوست ندارد بی‌تدبیری یا کوتاهی فردی که عنوان نمایندگی کشورش را به دوش می‌کشد باعث سرافکندگی آنها شود. از پرچم مرتب و بدون چروک برافراشته در دیدارها، مراسم و نهادهای خارج از کشور گرفته تا لباس‌های دیپلمات‌ها و طرز نشستن و برخاستن آنها همگی باید در شان ملتشان باشد. از این‌ها گذشته می‌توان گفت مسائل بسیار ریزتری در مذاکرات وجود دارد که حتی با رعایت این مطالب هم بحث‌هایی ایجاد می‌کند.
برای مثال، اینکه چرا در دیدار رئیس‌جمهور کشورمان با وزیر امور خارجه انگلیس، او به محل اقامت وزیر رفت یا چرا فلان مسئول خارجی در هنگام ملاقات با مسئول ایرانی دستش را کمتر جلو آورد و مسائل دیگری که به واسطه یک یا چند عکسی که در یک لحظه گرفته شده‌اند مطرح و حتی نقد می‌شوند.
برخی، انتشار نقدها و تحلیل‌ها را حق رسانه‌ها و خبرنگاران می‌دانند و برخی دیگر معتقد هستند هرقدر اطلاعات در مورد مذاکرات و دیدارهای دیپلمات‌ها کمتر باشد، متعاقباً حاشیه‌ها هم کمتر خواهد شد و همه‌چیز روند بهتری را طی می‌کند. اسماعیل عباسی - مدرس عکاس خبری - در رابطه با مجازبودن دخل و تصرف در عکس‌های خبری این طور می‌گوید: در عکس خبری مطلقاً نمی‌توان دخل و تصرف کرد؛ زیرا قرار است به عنوان عکاس و خبرنگار نماینده مخاطبانی باشید که در آنجا حضور ندارند؛ بنابراین انتقال تصاویر یا مطالب یک نشست، مراسم یا مذاکرات باید به گونه‌ای باشد که یک مخاطب و خواننده از عکس یا گزارشی که ارائه شده است تصویر کامل و درستی از وقایع و فضای حاکم بر آن مراسم یا مذاکره بدست بیاورد و این امر در کار خبر یک اصل محسوب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: زاویه انتخاب‌شده توسط عکاس نیز در انتقال حقایق اثرگذار است و توجه به این مسائل به اخلاقیات در حرفه عکاسی و خبرنگاری مربوط می‌شود. انتخاب زاویه و حتی لنز در بیان حقایق اهمیت زیادی دارد. برای مثال انتخاب لنز تله، فاصله‌ها را نزدیک‌تر و لنز واید فاصله‌ها را دورتر از آنچه که هست نشان می‌دهد. در رابطه با برش و ویرایش عکس‌ها هم باید گفت که اساساً این کارها می‌تواند در تغییر واقعیت اثرگذار باشد. برای مثال در یک جلسه ممکن است پنج نفر حضور داشته باشند ولی با برش یک عکس، شما فقط دو نفر را جدا کرده و با انتشار آن به مخاطب القا کنید که در آن جلسه به غیر از آن دو نفر کس دیگری حضور نداشته است. برش عکس تنها بخشی از واقعیت و حوادث را به مخاطب منتقل می‌کند. این کار می‌تواند مفهوم ایستادن، دست‌دادن و حضور افراد در کنار یکدیگر را کاملاً تغییر دهد.
عباسی همچنین می‌گوید: در رابطه با اینکه آیا یک یا چند عکس می‌تواند ماهیت یک مذاکره را نشان دهد یا خیر، باید بگویم اگر در یک جلسه یا مذاکره تعداد کمی عکس منتشر شود، الزاماً نمی‌توان از روی آنها قضاوتی درمورد روند مذاکرات یا مواضع طرفین داشت؛ حتی بر فرض این که خبرنگار و عکاس در کار خود کاملاً دقیق باشند، باز هم چند عکس نمی‌تواند بازگوکننده فضای کلی مذاکره باشد و قطعاً در این زمینه یک گزارش تصویری نیاز است تا فضای حاکم بر مذاکره بهتر مشخص شود. همچنین گفته می‌شود که عکس، برشی از یک لحظه است و واقعیت این است که کمتر عکسی می‌تواند کلیات فضا را به نمایش درآورد.
بخش دیگری که در حاشیه و تدارکات مذاکرات نقش مؤثری دارند و از برنامه‌ریزی سفرها، دیدارها، ترتیب نشستن‌ها، چیدمان میزها و مصاحبه با خبرنگاران گرفته تا بسیاری دیگر از مسائل مهم دیدارها و مذاکرات دیپلمات‌ها توسط آنها انجام می‌شود، تیم تشریفات است. مجید خلیل‌زاده - کارشناس و مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه - به بررسی لزوم رعایت تشریفات در دیدارهای دیپلماتیک و تأثیر این امر در عکس‌ها و تصاویر منتشر شده در رسانه‌ها می‌پردازد و تأکید می‌کند که پروتکل یا تشریفات نه تجمل‌گرایی است نه چیزی بیگانه؛ زیرا با نگاه به تصاویری که بر روی سنگ‌ها در تخت جمشید نقش بسته است متوجه می‌شویم که تشریفات و احترام به میهمان از دو هزار و ۵۰۰ سال پیش در تاریخ ما وجود داشته است و با ورود اسلام به ایران هم این آداب غنای بیشتری پیدا کرد.
وی می‌افزاید: در وزارت خارجه، اصل عمل متقابل وجود دارد؛ یعنی وقتی تیم دیپلماتیک به کشوری سفر می‌کند، هر نوع احترامی که به آنها گذاشته شود از زمان استقبال و سطح مستقبلین گرفته تا محل مذاکرات و پذیرایی‌ها، کف عملکرد طرف مقابل خواهد بود. برای نمونه می‌توان به یکی از مذاکرات هسته‌ای ایران اشاره کرد که جای نشستن هیأت ایرانی دقیقاً مقابل پنجره بود و آفتاب مستقیماً به صورت اعضای تیم می‌خورد و آنها را اذیت می‌کرد ولی به دلیل فشردگی و حساسیت مذاکرات امکان تذکر این امر نبود ولی سال بعد که کمیسیون‌های مشترک در ایران برگزار شد، محل نشستن آنها را مقابل پنجره و زمان نشست را هم بعدازظهر قرار دادیم که آفتاب دقیقاً به صورت اعضای مذاکره‌کننده خارجی می‌خورد. معلوم نیست رفتار آنها عمدی یا غیرعمد بود، ولی در هر صورت پس از رفتار متقابل ما، آنها از ما عذرخواهی کردند.
مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه ادامه می‌دهد: حتی در مذاکرات ژنو هم برخی موارد بود که تیم تشریفات باید به سرعت آن را بر طرف می‌کردند. مثلاً یک بار در محل مذاکرات یکی از سالن‌ها پلمب بود که به اطلاع طرف ایرانی نرسانده بودند و از آنجا که تیم تشریفات زودتر از مذاکره‌کنندگان در محل حاضر می‌شود، وضعیت را متوجه شده و گزارش داده بودند تا فک پلمب شود.
خلیل‌زاده همچنین می‌گوید: مسائل دیگری هم هستند که شاید جزئی به نظر برسند ولی باید این طور به مسأله نگاه کرد که صرفاً شخص دیپلمات مطرح نیست بلکه پای شأن یک ملت در میان است؛ بنابراین وقتی به عنوان مسئول تشریفات مشاهده می‌کنم که وزیر کشورمان در شرایط ناراحتی قرار دارد، مثلاً میز پذیرایی بیش از حد به او نزدیک است، باید به سرعت شرایط را به اطلاع میزبان برسانیم تا همه‌چیز در بهترین حالت قرار بگیرد تا مذاکره‌کنندگان کشورمان تمرکز کافی داشته باشند و از آن مهمتر شأن کشورمان حفظ شود.
او در ادامه خاطرنشان می‌کند که "این اصل قبل از انقلاب هم رعایت می‌شد؛ مثلاً یکی از سفرای ما در خارج کشور به ضیافتی دعوت شد ولی متوجه شده بود که برخلاف عرف دیپلماتیک، جای نشستن سفرا بر اساس بحث تقدم و تأخر تحویل استوارنامه‌ها مشخص نشده است؛ بنابراین با درآوردن کت خود حالتی غیر رسمی گرفت و به میزبان فهماند که آنها هم رفتاری خارج از قواعد دیپلماتیک داشته‌اند و میزبان به سرعت ترتیب نشستن‌های سفرا را درست کرده است.
خلیل‌زاده به موضوعی قابل بحث نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی از تشریفات صحبت می‌کنیم، در مورد مجموعه‌ای از آداب و رسومی صحبت می‌کنیم که حتی در خانواده‌هایمان هم رعایت می‌شود؛ مثل نحوه استقبال از میهمان و اینکه همان افرادی که در بدو ورود مهمان حضور دارند باید در هنگام بدرقه هم باشند؛ زیرا درست نیست که میهمان را در انتهای مراسم و میهمانی رها کنیم، یا اینکه در خانواده‌ها هم این بزرگتر است که ابتدا دستش را برای دست دادن جلو می‌آورد، همین‌طور اینکه در شرع ما زن و مرد نباید با هم دست بدهند و خانم‌ها باید محجبه باشند.
این‌ها در عرصه دیپلماسی هم حاکم است و یکی از وظایف تشریفات این است که با انجام هماهنگی‌های لازم، اجازه ندهد دیپلمات کشورش در قبال عمل انجام شده قرار بگیرد؛ زیرا برخی مواقع امری که در یک فرهنگ کاملاً عادی است، در فرهنگ دیگری منع می‌شود و با وجود پروتکل‌هایی که هر بار بین دو کشور امضا می‌شود، برخی مواقع دیپلمات‌ها در عمل انجام شده قرار می‌گیرند و امکان دارد برای طرف مقابل سوءتفاهمی ایجاد شود که برطرف کردن آن یا زمان‌بر باشد یا هزینه‌های زیادی را برای کشور به دنبال داشته باشد.
مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه ادامه می‌دهد: بسیاری از سوءتفاهم‌ها در عرصه دیپلماتیک زمانی رخ می‌دهد که به شخصیت‌های فردی و فرهنگ‌ها بی‌توجهی می‌شود؛ بنابراین ما همان طور که ارزش‌های فرهنگی خود را حفظ می‌کنیم، باید به ارزش‌های طرف مقابل هم احترام بگذاریم. برای مثال وقتی هیأت ایرانی برای حضور در اجلاس خزر به مسکو رفته بود، پس از مذاکرات، وزیر خارجه روسیه ضیافتی ترتیب داده بود و پنج وزیر را دعوت کرد.
زمانی که تیم تشریفات برای بررسی اوضاع رفت متوجه شد که بر سر میز ضیافت مشروب سرو می‌شود و در جواب اینکه طبق پروتکل هیأت ایرانی بر سر میزی که در آن مشروب سرو شود حضور نمی‌یابند، عذرخواهی کردند و گفتند اگر دیدار دوجانبه بود مشروب‌ها را حذف می‌کردند ولی چون چندجانبه است، نمی‌توانند. هرچند کدورتی بوجود نیامد، ولی هیأت ایرانی هم عذرخواهی کرد و در ضیافت حضور نیافت.
خلیل‌زاده در رابطه با تعامل تیم تشریفات با رسانه‌ها نیز می‌گوید که عکاس‌ها و خبرنگاران خود باید مانند اعضای تشریفات عمل کنند و تنها به فکر گرفتن یک عکس یا خبر نباشند؛ یعنی همانطور که تیم تشریفات هنگام ورود یک هیأت از فرودگاه تا سالن اجلاس را شبیه‌سازی می‌کند و حتی ترافیک و بسیاری از احتمالات را در نظر می‌گیرد تیم خبری هم باید موقعیت‌های قرار گرفتن و فرصت‌های مصاحبه را برای خود شبیه‌سازی کند تا در هنگام مصاحبه و عکاسی در وضعیت مناسبی نسبت به اعضا هیأت یا اشخاص قرار بگیرند. ولی مشکل اصلی این است که معمولاً تیم خبری و تشریفات با یکدیگر هماهنگ نمی‌شوند و گفت‌وگویی ندارند تا از شرایط هم مطلع شوند.
وی اضافه می‌کند: انتظار ما از عکاس‌ها و خبرنگارها این است که اصول اخلاقی را رعایت کنند. صرفاً گرفتن یک عکس مطرح نیست ولی نحوه بهره‌برداری از آن است که اهمیت دارد. بطور کلی در عرصه دیپلماسی هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد غافلگیر شود. شاید به همین دلیل هم دیپلمات‌ها یک تقریباً همه یک جور و در یک طیف رنگی تیره لباس می‌پوشند. این تاکید بر رسمی بودن به حدی زیاد است که یک بار جوراب پرستاره یکی از اعضای هیأت حواس سایرین را به کلی پرت کرده بود.
کارشناس تشریفات وزارت خارجه می‌افزاید: در مورد اینکه نزدیک شدن به مسئولان ما هم گاهی اوقات برای عکاس‌ها و خبرنگاران دشوار و حتی غیرممکن می‌شود نیز باید بگویم ما دو نوع دیپلماسی داریم؛ دیپلماسی کلاسیک و دیپلماسی مدرن. برخی رفتارها مانند اینکه افراد بسیاری دور مسئولان را احاطه می‌کنند در دنیا دیگر از مد افتاده است. بسیاری از وزرای خارجی که به ایران سفر می‌کنند، کاملاً به ساده‌زیستی اعتقاد دارند. مثلاً وزیر خارجه سوئد ساکش را خودش حمل می‌کرد ولی متأسفانه شاید این امر در کشور ما نسبت به سایر کشورها خیلی رعایت نشود و کمرنگ باشد ولی به طورکلی به گفته هیأت‌ها و وزرای خارجه سایر کشورها که به ایران سفر می‌کنند، کشور ما در زمینه تشریفات بسیار دقیق و منظم عمل می‌کند.
اما این فقط خبرنگاران نیستند که خود را ملزم می‌کنند تا به قوانین و به ارزش‌های جوامعی که در آن خبر تهیه می‌کنند احترام بگذارند یا در واقع فقط آنها نیستند که باید اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنند بلکه در یک مذاکره یا دیدار رسمی، عملکرد دیپلمات‌ها، تیم رسانه‌ای و بخش تشریفات به نوعی به هم گره خورده است. در این میان برخی مواقع خبرنگاران می‌خواهند پس از ساعت‌ها انتظار پشت در محل برگزاری مذاکرات به مسئولان نزدیک شوند و با آنها مصاحبه کنند یا اطلاعاتی از آنها بگیرند که گاهی این اجازه به آنها داده می‌شود و گاهی هم به دلیل کمبود وقت، نبود هماهنگی یا دلایل دیگر، چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود. در همین لحظه که خبرنگار و تیم حفاظت، مسئولان را دوره کرده‌اند، عکاس‌ها هم تمام سعی خود را می‌کنند تا عکس‌هایی متفاوت بگیرند؛ این وضعیتی است که نمایندگان رسانه‌ها بارها با ان مواجه شده‌اند.
مهدی قاسمی، عکاس ایسنا، می‌گوید: برخی از افراد تیم حفاظت از شخصیت‌ها که قدیمی‌تر هستند، خبرنگاران و عکاس‌ها را می‌شناسند و خیلی خوب همکاری می‌کنند، ولی هستند افرادی که از کار خبری بی‌اطلاعند و اجازه نمی‌دهند عکاس‌ها در موقعیت‌های خوبی قرار بگیرند و می‌شود گفت که به ما اعتماد نمی‌کنند. از سوی دیگر برخی از افرادی که در اطراف مسئولان قرار می‌گیرند، هرکدام برای خود نظری می‌دهند و هماهنگی با همه آنها در لحظه‌ای که فقط به ثبت یک لحظه کوتاه مربوط به دست دادن یا یک لبخند یا اخم فکر می‌کنی سخت و حتی غیرممکن است. در هر صورت، عکاسی خبری، حرفه ماست و می‌دانیم برای گرفتن عکس از مسئولان یا دیپلمات‌های مطرح چقدر به آنها نزدیک شویم و همین‌طور می‌دانیم که افراد مختلف چه حساسیت‌هایی دارند.
این عکاس خبری می‌افزاید: برخی مسئولان هستند که با دیدن عکاس‌ها و خبرنگاران لبخند می‌زنند و دستی تکان می‌دهند و در موقعیتی قرار می‌گیرند تا عکاس‌ها راحت‌تر کار کنند و برخی دیگر حتی در جمع بچه‌ها حاضر می‌شوند و با آنها گپ و گفتی هم دارند اما بعضی از مسئولان اهمیت چندانی نمی‌دهند که تیم حفاظت آنها چه برخوردی با خبرنگار و عکاس می‌کند یا چطور وقتی او به سرعت می‌گذرد و سوار ماشین شده و عبور می‌کند باید از او عکس یا فیلم بگیرند.
وی در عین حال یادآور می‌شود: البته قبول دارم که نکات بسیاری را برای حفاظت از شخصیت‌ها باید رعایت کرد و همین‌طور قبول دارم که برخی افراد تازه‌کار یا غیرحرفه‌ای در بین تیم‌های رسانه‌ای هستند که اشتباهی مرتکب می‌شوند و بقیه را به دردسر می‌اندازند ولی وقتی برخی مقام‌های داخلی و خارجی را می‌بینیم که چطور بی‌تکلف در مراسم و برنامه‌ها حاضر می‌شوند و مصاحبه می‌کنند یا با لبخندی درخواست مصاحبه را رد می‌کنند، مقابل دوربین‌ها قرار می‌گیرند و در نهایت، هم تیم حفاظت آرامش دارد و هم عکاس‌ها و خبرنگارن راضی هستند و از همه مهمتر وجهه خوبی است که این رفتار و متانت برای آن شخص به همراه دارد، به این نتیجه می‌رسم که کنار گذاشتن تجمل‌گرایی، رعایت قوانین، اطلاع داشتن از اخلاق حرفه‌ای و ایجاد حس اعتماد متقابل می‌تواند عاملی شود تا بدون تنش و درگیری، اخبار و عکس‌ها منتشر شوند و بخش تشریفات و حفاظت هم در این میان اذیت نشوند.
تصاویر در کوتاه‌ترین زمان ممکن منتشر می‌شوند و تحلیل‌های رسانه‌ها با جهت‌گیری و سیاست‌های مختلف، همراه با برخی حاشیه‌نگاری‌های خبرنگاران از دیدارها یا مذاکرات به سرعت بر روی خروجی خبرگزاری‌ها و صفحات روزنامه‌ها قرار می‌گیرند. چرا طرف ایرانی لبخند به لب دارد در حالی که طرف مقابل حالتی بی‌تفاوت به خود گرفته است؟ مسئول خارجی که برای استقبال از طرف ایرانی آمده چند پله بالاتر از او ایستاده و این بی‌احترامی به جایگاه مسئول ماست. دیپلمات خارجی برای دست دادن، بیشتر به سمت جلو مایل شده و این حاکی از تمایل آنها برای گسترش روابط است و ...
سوالی که پیش می‌آید این است که آیا تحلیل عکس‌هایی که در صدم ثانیه و قبل یا بعد از مذاکرات گرفته می‌شوند، می‌توانند راوی تمام حقایق طول مذاکرات یا دیدارها باشند یا دست کم بخشی از مواضع دو طرف را نشان دهند یا خیر؟ از سوی دیگر گاهی عکس‌ها، تیترها یا حاشیه‌هایی که خبرنگاران برای این عکس‌ها منتشر می‌کنند، سوگیری یا شیطنت رسانه‌ها عنوان می‌شود. در مقابل نیز، رسانه‌ها و عکاس‌هایی هم هستند که می‌گویند فضا باید باز باشد و دیپلمات‌ها باید خودشان تمام جوانب را در رفتارها و حرکاتشان مد نظر قرار دهند؛ در نتیجه نباید به عکس‌ها و تحلیل‌های خبرنگاران از دیدارها خرده بگیرند.
در متن و حاشیه هر مذاکره، عمدتاً سه دسته اصلی از افراد حضور و در انجام، سرانجام، تدارکات و ارائه اخبار و بازتاب‌های آن، فعالیت دارند؛ دیپلمات‌ها، تیم‌های تشریفات و نمایندگان رسانه‌ها.
محمد ایرانی دیپلمات باسابقه وزارت خارجه و سفیر سابق ایران در اردن در گفت‌وگو با ایسنا، به تعریف دیپلمات و رفتاری که یک دیپلمات باید داشته باشد می‌پردازد. او دیپلمات را فردی می‌داند که حرفه و تخصص وی اجرای سیاست خارجی با بهره‌گیری از ابزار دیپلماسی است و دیپلماسی را به معنای بکارگیری رفتارها و روش‌هایی برای مذاکره و گفت‌وگو و تعامل به منظور پیشرفت اهداف و منافع ملی یک کشور می‌داند و تأکید می‌کند که حرفه یک دیپلماتیک تا چه حد حساس و دارای اهمیت است؛ زیرا حرکات و سکنات یک دیپلمات مخصوصاً در حین مذاکره کاملاً زیر نظر است؛ بویژه امروز که حتی رفتار و گفتار دیپلمات‌ها در محافل غیردیپلماتیک و در شرایط کاملاً عادی نیز اهمیت دارد و انتظار می‌رود آنها با رعایت آن، الگویی برای سایر اقشار فرهیخته جامعه باشند.
اصالت خانوادگی یک دیپلمات جایگاه مهمی در دیپلماسی دارد
ایرانی، در تعریف دیپلماسی می‌گوید: آنچه ما از آن به عنوان دیپلماسی یاد می‌کنیم، همان تماس و ارتباط به زبان خاصی است که در آن زبان، نزاکت کامل دیپلماتیک هم در رفتار و منش و هم در گفتار و گویش مراعات شود؛ نکاتی که هم از طریق آموزش تخصصی این علم و مطالعه آکادمیک این فن فراهم می‌شود و هم بخش قابل توجهی از آن محصول تجربه و اکتساب است. البته رفتارهای ذاتی، شخصیتی و اصالت خانوادگی فرد دیپلمات نیز جایگاه مهمی در ایفای مؤثرتر فن دیپلماسی دارد.
سفیر سابق ایران در اردن، تأکید می‌کند که "رعایت تشریفات و عرف دیپلماتیک، برخورد منطقی و غیرعاطفی با مسائل و رخدادها، کنترل احساسات در مواجهه با رفتار نامطلوب طرف مقابل به علاوه داشتن شکیبایی و استقامت روحی، پرهیز از بیهوده‌گویی، پرهیز از قضاوت‌های سطحی و سریع و عامیانه و بسیاری دیگر از نکات هستند که رعایت آنها برای یک دیپلمات کاملاً ضروری است؛ زیرا پرهیز مستمر از این نکات، از سوی یک دیپلمات به تدریج زندگی اجتماعی او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به طوری که انتظار می‌رود پس از مدتی رفتار دیپلماتیک، جزئی از شخصیت فرد دیپلمات شود.
دیپلمات‌های حرفه‌ای و برجسته در مقابل دوربین صحنه‌سازی می‌کنند
این تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه در مورد تحلیل عکس‌هایی که از مذاکرات منتشر می‌شوند، این‌طور شرح می‌دهد: در برخی موارد تصاویر و عکس‌ها می‌توانند گویای زوایایی از روند مذاکره باشند اما این امر قابل تعمیم نیست. چرا؟ به دو دلیل؛ یکی این که عکس و تصویر و دوربین مربوط به لحظات آغازین دیدار و قبل از شروع مذاکره است و اصولاً دوربین‌ها در زمان انجام مذاکره اصلی حضور ندارند. دوم این که امروزه دیپلمات‌های حرفه‌ای و برجسته تلاش دارند در مقابل دوربین صحنه‌سازی کنند تا به مخاطبان این‌طور القا شود که بر مجراهای روانی مذاکره سوار هستند و اوضاع بر وفق مراد آنان پیش می‌رود؛ به عبارت دیگر دیپلماسی تبلیغات، امروزه جزئی از سناریوی نمایش مذاکره است.
لبخند دیپلمات‌ها در عرف دیپلماتیک امری پسندیده است
وقتی پای مذاکرات و منافع کشور یا حتی گروه‌ها و جناح‌های مختلف در میان باشد، لبخندزدن‌های همیشگی یا جدی‌بودن‌های دیپلمات‌ها هم سوژه رسانه‌های داخلی و خارجی می‌شود. برخی می‌گویند لبخندهای فلان دیپلمات در دیدارش با نماینده غرب از غرب‌زدگی او حکایت می‌کند و برخی دیگر از خاطرات دیپلمات دیگری یاد می‌کنند که تقریباً کسی لبخند او را به یاد ندارد!
اینکه دیپلمات‌ها را باید انسان‌هایی با خصوصیات رفتاری متفاوت دانست یا کارمندان و مسئولانی که نباید هرگز از لباس دیپلماسی خارج شوند، سوالی است که از سفیر سابق ایران که سال‌ها خود در کسوت یک دیپلمات بوده است پرسیدم و او در پاسخ گفت که "در عرف دیپلماتیک در هنگام مذاکره، داشتن لبخند بر چهره یک دیپلمات امری پسندیده محسوب می‌شود و به لحاظ روانی هم می‌تواند گویای اعتمادبه‌نفس دیپلمات و تسلط وی بر امور و موضوعات قابل مذاکره باشد اما در عین حال حالت چهره افراد در هنگام دیدارها و مذاکرات، گویای تمام واقعیت‌های جاری در روند مذاکرات نخواهد بود. از سوی دیگر قطعاً زمانی که سخن به بخش‌های جدی مذاکره می‌رسد تعامل دیپلمات‌ها هم کاملاً جدی خواهد بود".
تشریفات، ابزار تسهیل امور دیپلماسی است
بحث دیگری که در عرصه دیپلماسی اهمیت بسیاری دارد، «تشریفات» است که این مورد هم در بسیاری از موارد با حاشیه همراه بوده و از نظر محمد ایرانی، تشریفات ابزار تسهیل امور دیپلماسی و به منظور تسهیل آن است و به همین دلیل همه دیپلمات‌ها موظفند در زمینه رعایت تشریفات دیپلماتیک آموزش‌های لازم را ببینند.
قواعد تشریفاتی عموماً تعریف مشترکی در دستگاه‌های دیپلماتیک کشورها دارد. در موارد اختلافی نیز بخش تشریفات دو طرف قبل از دیدارها و مذاکرات دیپلماتیک گفت‌وگو و تفاهم می‌کنند. دپارتمان پروتکل و تشریفات بخش مهمی از وزارت خارجه کشورهاست و کلیه هماهنگی‌های کلی و جزئی یک سفر یا یک دیدار دیپلماتیک و انجام مذاکرات مربوطه مقامات رسمی کشورها بر عهده این دپارتمان است.
امروزه علاوه بر دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورها، سایر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های غیردیپلماتیک نیز برای تسهیل امور دیدارها و مذاکرات مقامات خود با طرف‌های خارجی اقدام به تأسیس واحد تشریفات کرده‌اند و از آموزش‌های لازم برخوردار شده‌اند؛ زیرا رعایت آداب دیپلماسی و تشریفات در کنار بسیاری دیگر از موارد، انتظارهایی است که مردم از نمایندگان خود در دستگاه‌های دولتی و وزارتخانه‌ها دارند. هیچ‌کس دوست ندارد بی‌تدبیری یا کوتاهی فردی که عنوان نمایندگی کشورش را به دوش می‌کشد باعث سرافکندگی آنها شود. از پرچم مرتب و بدون چروک برافراشته در دیدارها، مراسم و نهادهای خارج از کشور گرفته تا لباس‌های دیپلمات‌ها و طرز نشستن و برخاستن آنها همگی باید در شان ملتشان باشد. از این‌ها گذشته می‌توان گفت مسائل بسیار ریزتری در مذاکرات وجود دارد که حتی با رعایت این مطالب هم بحث‌هایی ایجاد می‌کند.
برای مثال، اینکه چرا در دیدار رئیس‌جمهور کشورمان با وزیر امور خارجه انگلیس، او به محل اقامت وزیر رفت یا چرا فلان مسئول خارجی در هنگام ملاقات با مسئول ایرانی دستش را کمتر جلو آورد و مسائل دیگری که به واسطه یک یا چند عکسی که در یک لحظه گرفته شده‌اند مطرح و حتی نقد می‌شوند.
حتی برش عکس می‌تواند در تغییر واقعیت‌ها اثرگذار باشد
برخی، انتشار نقدها و تحلیل‌ها را حق رسانه‌ها و خبرنگاران می‌دانند و برخی دیگر معتقد هستند هرقدر اطلاعات در مورد مذاکرات و دیدارهای دیپلمات‌ها کمتر باشد، متعاقباً حاشیه‌ها هم کمتر خواهد شد و همه‌چیز روند بهتری را طی می‌کند. اسماعیل عباسی - مدرس عکاس خبری - در رابطه با مجازبودن دخل و تصرف در عکس‌های خبری این طور می‌گوید: در عکس خبری مطلقاً نمی‌توان دخل و تصرف کرد؛ زیرا قرار است به عنوان عکاس و خبرنگار نماینده مخاطبانی باشید که در آنجا حضور ندارند؛ بنابراین انتقال تصاویر یا مطالب یک نشست، مراسم یا مذاکرات باید به گونه‌ای باشد که یک مخاطب و خواننده از عکس یا گزارشی که ارائه شده است تصویر کامل و درستی از وقایع و فضای حاکم بر آن مراسم یا مذاکره بدست بیاورد و این امر در کار خبر یک اصل محسوب می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: زاویه انتخاب‌شده توسط عکاس نیز در انتقال حقایق اثرگذار است و توجه به این مسائل به اخلاقیات در حرفه عکاسی و خبرنگاری مربوط می‌شود. انتخاب زاویه و حتی لنز در بیان حقایق اهمیت زیادی دارد. برای مثال انتخاب لنز تله، فاصله‌ها را نزدیک‌تر و لنز واید فاصله‌ها را دورتر از آنچه که هست نشان می‌دهد. در رابطه با برش و ویرایش عکس‌ها هم باید گفت که اساساً این کارها می‌تواند در تغییر واقعیت اثرگذار باشد. برای مثال در یک جلسه ممکن است پنج نفر حضور داشته باشند ولی با برش یک عکس، شما فقط دو نفر را جدا کرده و با انتشار آن به مخاطب القا کنید که در آن جلسه به غیر از آن دو نفر کس دیگری حضور نداشته است. برش عکس تنها بخشی از واقعیت و حوادث را به مخاطب منتقل می‌کند. این کار می‌تواند مفهوم ایستادن، دست‌دادن و حضور افراد در کنار یکدیگر را کاملاً تغییر دهد.
عکس دیدار احمدی‌نژاد با سایمون‌گس که با هدف خاصی برش خورده بود
عباسی همچنین می‌گوید: در رابطه با اینکه آیا یک یا چند عکس می‌تواند ماهیت یک مذاکره را نشان دهد یا خیر، باید بگویم اگر در یک جلسه یا مذاکره تعداد کمی عکس منتشر شود، الزاماً نمی‌توان از روی آنها قضاوتی درمورد روند مذاکرات یا مواضع طرفین داشت؛ حتی بر فرض این که خبرنگار و عکاس در کار خود کاملاً دقیق باشند، باز هم چند عکس نمی‌تواند بازگوکننده فضای کلی مذاکره باشد و قطعاً در این زمینه یک گزارش تصویری نیاز است تا فضای حاکم بر مذاکره بهتر مشخص شود. همچنین گفته می‌شود که عکس، برشی از یک لحظه است و واقعیت این است که کمتر عکسی می‌تواند کلیات فضا را به نمایش درآورد.
بخش دیگری که در حاشیه و تدارکات مذاکرات نقش مؤثری دارند و از برنامه‌ریزی سفرها، دیدارها، ترتیب نشستن‌ها، چیدمان میزها و مصاحبه با خبرنگاران گرفته تا بسیاری دیگر از مسائل مهم دیدارها و مذاکرات دیپلمات‌ها توسط آنها انجام می‌شود، تیم تشریفات است. مجید خلیل‌زاده - کارشناس و مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه - به بررسی لزوم رعایت تشریفات در دیدارهای دیپلماتیک و تأثیر این امر در عکس‌ها و تصاویر منتشر شده در رسانه‌ها می‌پردازد و تأکید می‌کند که پروتکل یا تشریفات نه تجمل‌گرایی است نه چیزی بیگانه؛ زیرا با نگاه به تصاویری که بر روی سنگ‌ها در تخت جمشید نقش بسته است متوجه می‌شویم که تشریفات و احترام به میهمان از دو هزار و ۵۰۰ سال پیش در تاریخ ما وجود داشته است و با ورود اسلام به ایران هم این آداب غنای بیشتری پیدا کرد.
تیم تشریفات شأن ملت را در نظر می‌گیرد نه فقط دیپلمات را
وی می‌افزاید: در وزارت خارجه، اصل عمل متقابل وجود دارد؛ یعنی وقتی تیم دیپلماتیک به کشوری سفر می‌کند، هر نوع احترامی که به آنها گذاشته شود از زمان استقبال و سطح مستقبلین گرفته تا محل مذاکرات و پذیرایی‌ها، کف عملکرد طرف مقابل خواهد بود. برای نمونه می‌توان به یکی از مذاکرات هسته‌ای ایران اشاره کرد که جای نشستن هیأت ایرانی دقیقاً مقابل پنجره بود و آفتاب مستقیماً به صورت اعضای تیم می‌خورد و آنها را اذیت می‌کرد ولی به دلیل فشردگی و حساسیت مذاکرات امکان تذکر این امر نبود ولی سال بعد که کمیسیون‌های مشترک در ایران برگزار شد، محل نشستن آنها را مقابل پنجره و زمان نشست را هم بعدازظهر قرار دادیم که آفتاب دقیقاً به صورت اعضای مذاکره‌کننده خارجی می‌خورد. معلوم نیست رفتار آنها عمدی یا غیرعمد بود، ولی در هر صورت پس از رفتار متقابل ما، آنها از ما عذرخواهی کردند.
مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه ادامه می‌دهد: حتی در مذاکرات ژنو هم برخی موارد بود که تیم تشریفات باید به سرعت آن را بر طرف می‌کردند. مثلاً یک بار در محل مذاکرات یکی از سالن‌ها پلمب بود که به اطلاع طرف ایرانی نرسانده بودند و از آنجا که تیم تشریفات زودتر از مذاکره‌کنندگان در محل حاضر می‌شود، وضعیت را متوجه شده و گزارش داده بودند تا فک پلمب شود.
خلیل‌زاده همچنین می‌گوید: مسائل دیگری هم هستند که شاید جزئی به نظر برسند ولی باید این طور به مسأله نگاه کرد که صرفاً شخص دیپلمات مطرح نیست بلکه پای شأن یک ملت در میان است؛ بنابراین وقتی به عنوان مسئول تشریفات مشاهده می‌کنم که وزیر کشورمان در شرایط ناراحتی قرار دارد، مثلاً میز پذیرایی بیش از حد به او نزدیک است، باید به سرعت شرایط را به اطلاع میزبان برسانیم تا همه‌چیز در بهترین حالت قرار بگیرد تا مذاکره‌کنندگان کشورمان تمرکز کافی داشته باشند و از آن مهمتر شأن کشورمان حفظ شود.
او در ادامه خاطرنشان می‌کند که "این اصل قبل از انقلاب هم رعایت می‌شد؛ مثلاً یکی از سفرای ما در خارج کشور به ضیافتی دعوت شد ولی متوجه شده بود که برخلاف عرف دیپلماتیک، جای نشستن سفرا بر اساس بحث تقدم و تأخر تحویل استوارنامه‌ها مشخص نشده است؛ بنابراین با درآوردن کت خود حالتی غیر رسمی گرفت و به میزبان فهماند که آنها هم رفتاری خارج از قواعد دیپلماتیک داشته‌اند و میزبان به سرعت ترتیب نشستن‌های سفرا را درست کرده است.
در عمل انجام شده قرار گرفتن دیپلمات‌ها، گاهی هزینه‌های زیادی دارد
خلیل‌زاده به موضوعی قابل بحث نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی از تشریفات صحبت می‌کنیم، در مورد مجموعه‌ای از آداب و رسومی صحبت می‌کنیم که حتی در خانواده‌هایمان هم رعایت می‌شود؛ مثل نحوه استقبال از میهمان و اینکه همان افرادی که در بدو ورود مهمان حضور دارند باید در هنگام بدرقه هم باشند؛ زیرا درست نیست که میهمان را در انتهای مراسم و میهمانی رها کنیم، یا اینکه در خانواده‌ها هم این بزرگتر است که ابتدا دستش را برای دست دادن جلو می‌آورد، همین‌طور اینکه در شرع ما زن و مرد نباید با هم دست بدهند و خانم‌ها باید محجبه باشند.
این‌ها در عرصه دیپلماسی هم حاکم است و یکی از وظایف تشریفات این است که با انجام هماهنگی‌های لازم، اجازه ندهد دیپلمات کشورش در قبال عمل انجام شده قرار بگیرد؛ زیرا برخی مواقع امری که در یک فرهنگ کاملاً عادی است، در فرهنگ دیگری منع می‌شود و با وجود پروتکل‌هایی که هر بار بین دو کشور امضا می‌شود، برخی مواقع دیپلمات‌ها در عمل انجام شده قرار می‌گیرند و امکان دارد برای طرف مقابل سوءتفاهمی ایجاد شود که برطرف کردن آن یا زمان‌بر باشد یا هزینه‌های زیادی را برای کشور به دنبال داشته باشد.
مدرس علوم و فنون تشریفات وزارت خارجه ادامه می‌دهد: بسیاری از سوءتفاهم‌ها در عرصه دیپلماتیک زمانی رخ می‌دهد که به شخصیت‌های فردی و فرهنگ‌ها بی‌توجهی می‌شود؛ بنابراین ما همان طور که ارزش‌های فرهنگی خود را حفظ می‌کنیم، باید به ارزش‌های طرف مقابل هم احترام بگذاریم. برای مثال وقتی هیأت ایرانی برای حضور در اجلاس خزر به مسکو رفته بود، پس از مذاکرات، وزیر خارجه روسیه ضیافتی ترتیب داده بود و پنج وزیر را دعوت کرد.
زمانی که تیم تشریفات برای بررسی اوضاع رفت متوجه شد که بر سر میز ضیافت مشروب سرو می‌شود و در جواب اینکه طبق پروتکل هیأت ایرانی بر سر میزی که در آن مشروب سرو شود حضور نمی‌یابند، عذرخواهی کردند و گفتند اگر دیدار دوجانبه بود مشروب‌ها را حذف می‌کردند ولی چون چندجانبه است، نمی‌توانند. هرچند کدورتی بوجود نیامد، ولی هیأت ایرانی هم عذرخواهی کرد و در ضیافت حضور نیافت.
خلیل‌زاده در رابطه با تعامل تیم تشریفات با رسانه‌ها نیز می‌گوید که عکاس‌ها و خبرنگاران خود باید مانند اعضای تشریفات عمل کنند و تنها به فکر گرفتن یک عکس یا خبر نباشند؛ یعنی همانطور که تیم تشریفات هنگام ورود یک هیأت از فرودگاه تا سالن اجلاس را شبیه‌سازی می‌کند و حتی ترافیک و بسیاری از احتمالات را در نظر می‌گیرد تیم خبری هم باید موقعیت‌های قرار گرفتن و فرصت‌های مصاحبه را برای خود شبیه‌سازی کند تا در هنگام مصاحبه و عکاسی در وضعیت مناسبی نسبت به اعضا هیأت یا اشخاص قرار بگیرند. ولی مشکل اصلی این است که معمولاً تیم خبری و تشریفات با یکدیگر هماهنگ نمی‌شوند و گفت‌وگویی ندارند تا از شرایط هم مطلع شوند.
وی اضافه می‌کند: انتظار ما از عکاس‌ها و خبرنگارها این است که اصول اخلاقی را رعایت کنند. صرفاً گرفتن یک عکس مطرح نیست ولی نحوه بهره‌برداری از آن است که اهمیت دارد. بطور کلی در عرصه دیپلماسی هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد غافلگیر شود. شاید به همین دلیل هم دیپلمات‌ها یک تقریباً همه یک جور و در یک طیف رنگی تیره لباس می‌پوشند. این تاکید بر رسمی بودن به حدی زیاد است که یک بار جوراب پرستاره یکی از اعضای هیأت حواس سایرین را به کلی پرت کرده بود.
ساده‌زیستی دیپلمات‌های خارجی
کارشناس تشریفات وزارت خارجه می‌افزاید: در مورد اینکه نزدیک شدن به مسئولان ما هم گاهی اوقات برای عکاس‌ها و خبرنگاران دشوار و حتی غیرممکن می‌شود نیز باید بگویم ما دو نوع دیپلماسی داریم؛ دیپلماسی کلاسیک و دیپلماسی مدرن. برخی رفتارها مانند اینکه افراد بسیاری دور مسئولان را احاطه می‌کنند در دنیا دیگر از مد افتاده است. بسیاری از وزرای خارجی که به ایران سفر می‌کنند، کاملاً به ساده‌زیستی اعتقاد دارند. مثلاً وزیر خارجه سوئد ساکش را خودش حمل می‌کرد ولی متأسفانه شاید این امر در کشور ما نسبت به سایر کشورها خیلی رعایت نشود و کمرنگ باشد ولی به طورکلی به گفته هیأت‌ها و وزرای خارجه سایر کشورها که به ایران سفر می‌کنند، کشور ما در زمینه تشریفات بسیار دقیق و منظم عمل می‌کند.
اما این فقط خبرنگاران نیستند که خود را ملزم می‌کنند تا به قوانین و به ارزش‌های جوامعی که در آن خبر تهیه می‌کنند احترام بگذارند یا در واقع فقط آنها نیستند که باید اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنند بلکه در یک مذاکره یا دیدار رسمی، عملکرد دیپلمات‌ها، تیم رسانه‌ای و بخش تشریفات به نوعی به هم گره خورده است. در این میان برخی مواقع خبرنگاران می‌خواهند پس از ساعت‌ها انتظار پشت در محل برگزاری مذاکرات به مسئولان نزدیک شوند و با آنها مصاحبه کنند یا اطلاعاتی از آنها بگیرند که گاهی این اجازه به آنها داده می‌شود و گاهی هم به دلیل کمبود وقت، نبود هماهنگی یا دلایل دیگر، چنین اجازه‌ای داده نمی‌شود. در همین لحظه که خبرنگار و تیم حفاظت، مسئولان را دوره کرده‌اند، عکاس‌ها هم تمام سعی خود را می‌کنند تا عکس‌هایی متفاوت بگیرند؛ این وضعیتی است که نمایندگان رسانه‌ها بارها با ان مواجه شده‌اند.
رفتار مسئولان بر عملکرد عکاس‌ها، خبرنگاران و تیم حفاظت اثرگذار است
مهدی قاسمی، عکاس ایسنا، می‌گوید: برخی از افراد تیم حفاظت از شخصیت‌ها که قدیمی‌تر هستند، خبرنگاران و عکاس‌ها را می‌شناسند و خیلی خوب همکاری می‌کنند، ولی هستند افرادی که از کار خبری بی‌اطلاعند و اجازه نمی‌دهند عکاس‌ها در موقعیت‌های خوبی قرار بگیرند و می‌شود گفت که به ما اعتماد نمی‌کنند. از سوی دیگر برخی از افرادی که در اطراف مسئولان قرار می‌گیرند، هرکدام برای خود نظری می‌دهند و هماهنگی با همه آنها در لحظه‌ای که فقط به ثبت یک لحظه کوتاه مربوط به دست دادن یا یک لبخند یا اخم فکر می‌کنی سخت و حتی غیرممکن است. در هر صورت، عکاسی خبری، حرفه ماست و می‌دانیم برای گرفتن عکس از مسئولان یا دیپلمات‌های مطرح چقدر به آنها نزدیک شویم و همین‌طور می‌دانیم که افراد مختلف چه حساسیت‌هایی دارند.
این عکاس خبری می‌افزاید: برخی مسئولان هستند که با دیدن عکاس‌ها و خبرنگاران لبخند می‌زنند و دستی تکان می‌دهند و در موقعیتی قرار می‌گیرند تا عکاس‌ها راحت‌تر کار کنند و برخی دیگر حتی در جمع بچه‌ها حاضر می‌شوند و با آنها گپ و گفتی هم دارند اما بعضی از مسئولان اهمیت چندانی نمی‌دهند که تیم حفاظت آنها چه برخوردی با خبرنگار و عکاس می‌کند یا چطور وقتی او به سرعت می‌گذرد و سوار ماشین شده و عبور می‌کند باید از او عکس یا فیلم بگیرند.
وی در عین حال یادآور می‌شود: البته قبول دارم که نکات بسیاری را برای حفاظت از شخصیت‌ها باید رعایت کرد و همین‌طور قبول دارم که برخی افراد تازه‌کار یا غیرحرفه‌ای در بین تیم‌های رسانه‌ای هستند که اشتباهی مرتکب می‌شوند و بقیه را به دردسر می‌اندازند ولی وقتی برخی مقام‌های داخلی و خارجی را می‌بینیم که چطور بی‌تکلف در مراسم و برنامه‌ها حاضر می‌شوند و مصاحبه می‌کنند یا با لبخندی درخواست مصاحبه را رد می‌کنند، مقابل دوربین‌ها قرار می‌گیرند و در نهایت، هم تیم حفاظت آرامش دارد و هم عکاس‌ها و خبرنگارن راضی هستند و از همه مهمتر وجهه خوبی است که این رفتار و متانت برای آن شخص به همراه دارد، به این نتیجه می‌رسم که کنار گذاشتن تجمل‌گرایی، رعایت قوانین، اطلاع داشتن از اخلاق حرفه‌ای و ایجاد حس اعتماد متقابل می‌تواند عاملی شود تا بدون تنش و درگیری، اخبار و عکس‌ها منتشر شوند و بخش تشریفات و حفاظت هم در این میان اذیت نشوند.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر