آقای پزشکیان، مواظب پوست خربزه بنزین باشید!

روزنامه اعتماد_ مرتضی شهبازی‌نیا نوشت: افزایش قیمت بنزین، پوست خربزه‌ای است که می‌تواند پشت یک دولت «کم‌بهره از پایگاه مردمی و مواجه با رقیبان سرسخت» را بشکند. ظاهرا دولت تصمیم گرفته بر این پوست خربزه پای بگذارد و با ساده‌اندیشی، چنین می‌پندارد می‌تواند مردم را توجیه کند و از تکرار تجربه قبلی جلوگیری کند.

پزشکیان در این دوره چند ماهه از زمان ورود به کارزار انتخابات تا امروز ثابت کرده است که به همان نسبت که صاف و ساده‌تر از برخی دیگر از اهالی سیاست است، به سادگی می‌شود فهمید که پزشکیان در تلاش برای وفاق جدی است ولی نه فقط دوستانش که حتی مخالفانی هم که خلاف انتظارشان، به لطف وفاق بر سریر قدرت باقی مانده‌اند، با درک وی از این مفهوم همراه نیستند. از این‌رو، رویکرد وفاقی، نه تنها پشتیبانی موثری از ناحیه حاکمیت و جناح‌های مخالف برایش فراهم نکرده بلکه بسیاری از دوستانش را نیز از او رنجانده است. درست یا غلط، بسیاری از شهروندان، استمرار نابسامانی اقتصادی را نتیجه حضور پررنگ جریان‌های سیاسی مختلف و متضاد دو دهه اخیر در ترکیب دولت می‌دانند و لذا رای‌دهندگانی که با غلبه بر تردید برای انتخاب او به پای صندوق ر‌ای رفته بودند، اکنون برای ادامه حمایت از دولت، مرددتر از گذشته هستند.

در چنین شرایطی، بی‌تردید افزایش قیمت بنزین، پوست خربزه‌ای است که می‌تواند پشت یک دولت «کم‌بهره از پایگاه مردمی و مواجه با رقیبان سرسخت» را بشکند. ظاهرا دولت تصمیم گرفته بر این پوست خربزه پای بگذارد و با ساده‌اندیشی، چنین می‌پندارد که با گفت‌وگو با مردم و صحبت مکرر مقامات دولتی در رسانه‌ها و صحبت از ناترازی و ناعادلانه بودن یارانه و... می‌تواند مردم را توجیه کند و از تکرار تجربه قبلی جلوگیری کند. مخالفان دولت هم احتمالا قند در دل‌شان آب می‌شود که این تصمیم هم فال است و هم تماشا. حکایت یک تیر و چند نشان. افزایش قیمت بنزین از یک طرف این دولت را مستعجل خواهد کرد و آنان زودتر فرمان قدرت را به دست می‌گیرند و از طرف دیگر، معضل بنزین با هزینه دولت فعلی از سر راه دولت بعدی‌شان برداشته می‌شود.

در اینکه وضعیت فعلی تولید خودرو و عرضه بنزین غلط اندر غلط اندر غلط است، هیچ تردید نمی‌توان روا داشت. این وضعیت، محصول قانون موسوم به تثبیت قیمت‌ها (ماده واحده اصلاح ماده (۳) قانون برنامه چهارم توسعه) در شروع مجلس هفتم و ادامه آن توسط دولت‌ها و مجالس بعدی و ناتوانی‌شان برای یافتن راه‌حل است. بانیان آن تصمیم نامبارک هنوز با گردن افراشته صحنه‌گردان سیاستند ولی عفونت تصمیم‌شان، امروزه باعث دست‌کم چنان ورمی در بادکنک اقتصاد شده که هر تلنگری می‌تواند آن را در صورت مردم و دولت بترکاند. با این حال، واقعیت این است که دولت‌ها نه فقط از آن قانون نامبارک!! ضرر نکرده‌اند بلکه بی‌آنکه خود ریاضتی تحمل کنند، با ترفندهای خاص و بعضا خانمانسوز هزینه‌اش را از جیب مردم برداشته و گاه منتفع هم شده‌اند. دولت نهم و دهم با درآمد حیرت‌آور آن سال‌های نفت و ریخت و پاش آن با مشکلی مواجه نشد و وقتی کارش تمام شد، مشتی کاغذپاره تحریم از خود به یادگار گذاشت و چنان شد که می‌دانیم. دولت یازدهم و دوازدهم هم که به خاطر همان کاغذ پاره‌ها، از درآمد نفت کم بهره شده بود، برای تامین یارانه بنزین به سراغ جیب مردم رفت و راه‌های جایگزینی نظیر افزایش نرخ ارز و باد کردن و سپس ترکاندن بازار بورس و مالیات حاصل از تورم را برگزید. در همان فقره بورس بسیاری از فقیرترین مردم را که به سودای سود هنگفت خودرو پرایدشان را فروخته بودند، به قعر جدول فقر راهنمایی کرد. دولت سیزدهم که با شعار حمایت از محرومان بر اریکه قدرت نشست، اگرچه در دوره سه ساله حکمرانی به خاطر شل شدن عملی پیچ تحریم‌ها توسط بایدن و در نتیجه فروش بیشتر نفت، حسب ادعا درآمد بیشتری داشت ولی به آن اکتفا نکرد و علاوه بر ترفند‌های دولت قبل (بازی ارز و طلا و سکه)، با عمل جراحی اقتصادی معروف خود، یارانه اقلام ضروری سفره مردم را هم برای حفظ یارانه بنزین حذف کرد و البته با افزایش شدید قیمت کالاهای اساسی، وعده داد که فقط قیمت همین چند قلم!! افزایش می‌یابد و بقیه قیمت‌ها از جای‌شان تکان نخواهند خورد و دیدیم که بقیه قیمت‌ها از دستور اطاعت نکردند و راه تورم بی‌سابقه یا کم سابقه را در پیش گرفتند.

با علم به اینکه وضع فعلی عرضه بنزین، اسفناک و هزینه تولید آن به مراتب بیشتر از قیمت عرضه است و احتمالا عده‌ای بسیار بیشتر از عموم مردم از وضع فعلی سود می‌برند، با این حال، با توجه به مخاطرات گریزناپذیر افزایش قیمت بنزین برای کشور در شرایط فعلی، نگارنده معتقد است که دولت نباید فعلا پایش را روی پوست خربزه افزایش قیمت بنزین بگذارد:

1-استدلال اصلی دولت برای افزایش قیمت بنزین این است که دولت برای قیمت فعلی بنزین یارانه زیادی می‌پردازد و ادامه پرداخت این یارانه امکانپذیر نیست. این استدلال حتی اگر مبتنی بر واقعیت باشد، به جهات زیر قابل پذیرش نیست:

اول- دولت به مفهوم حاکمیت (شامل همه قوا و نهادهای حاکمیتی) همه منابع غنی نفت و گاز و دیگر منابع طبیعی را به رایگان در اختیار دارد و بابت آن حساب چندانی پس نمی‌دهد. درآمد حاصل از این منابع در قیاس کشورهای همگن چندان صرف توسعه زیرساخت‌های کشور نشده که اگر شده بود ما هم باید الان فرودگاه‌ها و بنادر و رویاهایی شبیه آنها می‌داشتیم و بدون مازوت‌سوزی، لنگ تامین برق نبودیم. در مقابل این منابع، عرضه رایگان بنزین و نگرفتن مالیات هم کار سترگی به حساب نمی‌آید.

دوم - دولت به مفهوم عام بر اقتصاد سیطره گسترده دارد و مردم و بخش خصوصی، نه سهم شایانی از منابع دارند و نه مجال گسترده‌ای برای فعالیت اقتصادی. با این حال دولت به انواع و اقسام مختلف- که حداقل از حیث تعداد و عنوان حتی بیشتر از کشورهای فاقد منابع طبیعی است- از مردم مالیات می‌گیرد. بعضی از این مالیات‌ها نظیر عوارض خروج از کشور، چنان عجیب و غریب‌اند که بعید است سابقه‌ای از آنها در کشور دیگری یافت شود.

سوم- تورم، مالیات پنهان است و مردم ایران سال‌هاست که بالاترین نرخ‌های تورم مستمر را تجربه می‌کنند و مرتب و روزانه و هر لحظه برای همه‌چیز حتی آب خوردن به دولت مالیات می‌دهند.