لبخند آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان

خراسان: سفر ۳۰ خردادماه دکتر روحانی به سیستان و بلوچستان، یکی از آخرین سفرهای او در کسوت رئیس‌جمهور خواهد بود اما گویا با رونمایی از یک طرح حیاتی همراه خواهد شد که می‌تواند مشکل دیرینه مردم عزیز این استان را حل کند. آن‌طور که استاندار سیستان و بلوچستان اعلام کرده، قرار است با حضور رئیس‌جمهور، نتایج طرح استخراج آب‌های ژرف در این استان رونمایی شود؛نتایجی که گفته می‌شود بسیار امیدوارکننده است و در شرایطی که خشکسالی‌های شدید گریبان‌گیر کشور شده، می تواند روزنه امیدی برای ما باشد.

نتایج 4 سال مطالعه و حفاری

سال ۹۶ بود که با تخصیص اعتبار ۲۵ میلیارد تومانی دولت، حفر نخستین چاه آب ژرف کشور برای تامین آب اضطراری مردم سیستان و بلوچستان آغاز شد. صحبت از آب‌هایی است که در عمق بیش از ۱۵۰۰ متری زمین قرار دارد که طبق نظر کارشناسان، قابل استفاده است و در بسیاری از کشورها از جمله استرالیا، لیبی و عربستان هم مورد استفاده قرار گرفته است. با استحصال اولین نمونه آب، زمزمه‌هایی درباره غیرقابل استفاده بودن آن مطرح شد اما همگی منتظر مشخص‌شدن نتایج بررسی‌های علمی آن بودند.

شروع خوب ۱۴۰۰ با حفر چاه سوم

سفرهای متوالی برخی مسئولان به سیستان و بلوچستان در روزهای نخست امسال و آغاز حفاری سومین چاه ژرف در این منطقه، نشان داد که نتایج بررسی علمی آب‌های ژرف این منطقه امیدبخش بوده است؛ موضوعی که مسئولان مربوط هم به آن اشاره کردند:

«سورنا ستاری» معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور: پروژه آب ژرف در منطقه سیستان به نتایج باورنکردنی رسیده است و مطمئناً با ادامه این پروژه اتفاق عجیبی در این استان می‌افتد که امیدواریم ادامه داشته باشد؛ چاه‌های ژرف ایجادشده را ناحیه نوآوری ژرف نام می‌گذاریم.

«محمدباقر نوبخت» رئیس سازمان برنامه و بودجه: برای استفاده از آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان اعتبارات قابل‌توجهی سرمایه‌گذاری شده است و برای تکمیل آن هر میزان اعتبار نیاز باشد تامین خواهد شد.

«نادرقلی ابراهیمی» دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری‌های آب معاونت علمی: براساس مستندات به‌دست آمده، سن آب چاه‌های زاهدان ۱۹ هزارسال و دلیلی بر وجود یک فرصت طلایی چند ده هزار ساله است که تاکنون استفاده نشده و اگر هم‌اینک نیز مورد بهره‌برداری قرار نگیرد خسران و ضرر است. در لایه‌های یازدهم به پایینEC (میزان شوری) آب‌های زاهدان ۱۷ هزار است که نشان‌دهنده تحول و خبر خوشحال‌کننده بزرگی است.

«احمدعلی موهبتی» استاندار سیستان و بلوچستان: نتایج عملی در زمینه حفر چاه ژرف در زابل، از تئوری‌هایی که پیش از این وجود داشته مطلوب‌تر است و 30 خردادماه امسال با حضور رئیس جمهور رونمایی می‌شود.

حفاری چاه سوم ژرف

نادرقلی ابراهیمی درباره روند حفاری سه چاه ژرف در سیستان هم توضیحاتی داده که قابل‌توجه است: «چاه اول نخستین چاهی بود که مطالعات منابع زیرزمینی آن انجام و در روش حفاری به اجبار از روش‌های اکتشافی نفتی و 750 تن نمک یا گل حفاری استفاده شد که حجم بالایی بود. اما برای حفاری چاه دوم از ۷۵ تن نمک یعنی ۱۰ درصد میزان چاه اول استفاده شد و طی حفر آن نسبت به چاه اول زمان و نوع نگاه به حفاری تغییر کرد». دکتر ابراهیمی در سفر فروردین‌ماه به سیستان هم این خبر را اعلام کرد که: «با توجه به شرایط ژئوپلیتیکی که در افغانستان به وجود آمده است، اجرای چاه سوم مصوب شد».

نظر معاون وزیر نیرو

اما در طول این سال‌ها در کنار دیدگاه‌های مثبت به آب‌های ژرف، وزارت نیرو نظر متفاوت و تا حدودی مخالف دارد. از این رو ما این موضوع را با معاون آبفای وزیر نیرو.

در میان گذاشتیم و «قاسم تقی‌زاده خامسی» در پاسخ به خراسان این نکات را ارائه کرد: «طرح مطالعاتی آب‌های ژرف توسط حوزه معاونت محترم علمی ریاست‌جمهوری انجام می‌شود و وزارت نیرو نتیجه مطالعات را دریافت می‌کند. تاکنون نتیجه مطالعات چاه اول که به عمق ۳۱۰۰ متر حفاری شده است مطلوب نبوده و مقدار آبی که به دست آمده بسیار کم و با شوری شبیه آب دریاست که قابل استفاده نیست. ظاهراً چاه دوم هم حفر شده که وزارت نیرو از نتایج آن بی‌اطلاع است. وزارت نیرو با کار مطالعاتی مخالفتی ندارد و در صورت حاصل شدن نتایج قابل‌دفاع، آن را به استحضار مسئولان خواهد رساند اما آن‌چه موجب نگرانی است، انتشار اخبار غیرفنی و انتظارات غیرکارشناسی و هزینه‌‌کرد بی‌ثمر اعتبارات است که سود آن متوجه پیمانکاران بدون صلاحیت می‌شود و امیدواریم مجری طرح از این حیث مراقبت لازم را داشته باشد.

البته خوشبختانه دستگاه‌های نظارتی درمورد حفر چاه اول و نتایج آن اظهارنظر داشته و حاصل کار را تایید نکردند، ضمن آن‌که ادامه حفاری در چاه‌های بعدی را منوط به بررسی دقیق نتایج چاه اول دانسته‌اند که متاسفانه تاکنون در حفاری چاه دوم رعایت نشده است».

پاسخ‌های یک کارشناس

سرانجام این که آب‌های ژرف آری یا نه، به سراغ یکی از کارشناسان مسئول و خبره در دستگاه‌های معتبر علمی کشور رفتیم که در حوزه مطالعات آب‌های ژرف نیز تجربه فراوانی دارد. او هم توضیحات قابل‌توجهی می‌دهد اما به دلیل تقابل دیدگاهش با موضع وزارت نیرو، ترجیح می‌دهد نامش را ذکر نکنیم: «در سال‌های قبل، خود وزارت نیرو با معاونت علمی ریاست‌جمهوری مکاتبه و درخواست انجام این مطالعات را داشت اما چندی بعد سیاست آن‌ها تغییر کرد و این‌طور بیان کردند که اگر ما روی استخراج آب‌های ژرف متمرکز شویم به این منجر می‌شود که از سدها، حقابه‌ها و چاه‌های کشاورزی غافل شویم، به همین دلیل این طرح از دستور کار وزارت نیرو خارج شد».

او می‌افزاید: «برخی کارشناسان از شوری بالای آب‌های ژرف صحبت می‏کنند و اگر شوری آن در حد لب شور (شوری کمتر از آب دریا) هم باشد با آن مخالفت می‌کنند اما همین افراد با انتقال آب دریا با شوری بالای 65 هزار به سیستان و مشهد مشکلی ندارند». حرف پایانی او این است که: «حتی اگر دغدغه حفاظت از منابع زیرزمینی هم وجود دارد، اولین و مهم‌ترین گام این است که این منابع را به خوبی بشناسیم و بدانیم چه ذخایری در اختیار داریم».

رئیس سازمان انرژی اتمی: تجهیزات پیشرفته اکتشاف آب‌های ژرف را وارد کردیم

دکتر علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان درباره آخرین وضعیت همکاری این سازمان در پروژه اکتشاف آب‌های ژرف استان سیستان و بلوچستان گفت: سازمان انرژی اتمی ایران در حد تجزیه و تحلیل و بررسی نمونه آب‌های استحصالی از چاه‌های ژرف سیستان و بلوچستان کمک‏هایی که می‌توانسته انجام داده است؛ چراکه شناسایی عناصر آب ژرف بسیار مشکل بود.

وی افزود: این‌که محل چنین آب‌هایی را پیدا کنیم نیاز به اکتشاف هوایی داشت که برای این کار باید تجهیزات خاص الکترومغناطیس را از خارج کشور وارد می‌کردیم. این تجهیزات مخصوص که حدود 5 متر قطر دارد، در قسمت پایین بالگردهای ویژه اکتشاف هوایی متصل می‌شود و در پروازی که بالگرد انجام می‌دهد، می‌تواند تا یک کیلومتر زیر زمین اگر رگه‌هایی از آب باشد، مشخص کند.

رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: ما این بالگرد مخصوص را داشتیم و تجهیزات لازم را هم وارد کردیم و الان باید معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درخواست کند و هزینه‌های پرواز را بدهد تا چنین اکتشافی صورت بگیرد البته معاونت علمی قول چنین همکاری را هم داده است.

وی اظهارکرد: پس از اکتشاف هوایی نیاز به اکتشاف زمینی داریم که دقیق‌تر محل چاه‌ها را مشخص کنیم و این باید تحت یک قرارداد با معاونت علمی صورت بگیرد که امیدواریم با سفارش و حمایت مالی معاونت علمی رئیس‌جمهور کار اکتشاف هوایی و زمینی هر چه زودتر شروع شود و بتواند کمکی به موضوع آب در آن منطقه باشد.