راهکارهای نجات دریاچه چیتگر چیست؟

خبرگزاری مهر: کاشت نیزار، استفاده از ماهی کپور و گامبوزیا، کار گذاشتن موتور جت ها و فواره ها، در نظر گرفتن حقابه و تخلیه آب دریاچه برای تغییر کاربری آن به فضای سبز راهکار های ارائه شده از سوی کارشناسان مختف برای از بین بردن بوی بد، مبارزه با افزایش حشرات و جلوگیری از راکد بودن اب با اکسیژن دهی است اما راه انداری تصفیه خانه کن تنها نسخه نجات مورد تأیید تمامم مسئولان و کارشناسان است.

هنوز یکسال از را ه اندازی دریاچه چیتگر كه مساحتي حدود ۱۳۵ هكتار دارد و در شمال غرب تهران واقع شده و به گفته مسئولان شهری ، طرحی بوده که سالها در دستور کار مسئولان شهری قرار داشته، چندين دهه در لاي پوشه‌هاي مسئولان خاك خورده نمی گذرد که به جای اینکه طبق وعده های مسئولان توان اكولوژيكي منطقه را از طريق ايجاد و ارتقاي قابليت‌هاي تفريحي و چشم‌اندازهاي منحصر به فرد بالا برد به معضلی زیست محیطی برای ساکنان منطقه ۲۲ تهران تبدیل شده است.

اگرچه افزایش قورباغه ها و مرگ و میر ماهیان دریاچه چیتگر و همچنین ازدیاد پشه ها در این دریاچه دو ماه پس از راه اندازی آن یعنی خیلی زود تر از آنچه کارشناسان محیط زیست پیش بینی می کردند آغاز شد اما حالا پس از گذشت یک سال از راه اندازی این پروژه روز به روز پیامد های منفی زیست محیطی این دریاچه مصنوعی که از ابتدا هم بسیاری از کارشناسان محیط زیست و وزارت نیرو نسبت به آن هشدار داده بودند بیشتر نمایان می شود.

اگرچه از نظر ضوابط و قوانین زیست‌محیطی، ایجاد یک دریاچه بدون احداث تصفیه‌خانه خلاف قانون است اما دریاچه چیتگر زودتر از موعد مقرر اردیبهشت سال گذشته بدون توجه به اخطار وزارت نیروز مبنی براینکه منبعی برای تأمین جریان اب در این دریاچه وجود ندارد افتتاح شد.

قرار بر این بود که آب دریاچه چیتگر با استفاده از آب تصفیه شده رودخانه کن تامین شود اما چون این دریاچه زودتر از موعد آبگیری شد، تصفیه‌خانه‌ها ساخته نشده و این دریاچه با فاضلاب آبگیری می‌شود این در حالی است که بر اساس گفته های مسئولان پیشین محیط زیست استان تهران اگر طبق آنچه پیش‌بینی شده تصفیه‌خانه‌ها ساخته شود این دریاچه قدرت خودپالایی پیدا می‌کند.

راه اندازی تصفیه خانه ظرف دو سال آینده

اما دکتر محمد هادی حیدرزاده که در حال حاضر مدیرکل محیط زیست استان تهران است و به دلیل پاسخگو بودن در بسیاری موارد به عنوان پاسخگو ترین مدیر استان معرفی شده حاضر نشد در این خصوص با خبرنگار مهر گفتگو کند ولی سال گذشته در سمت رییس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران گفته بود: برای ساخت دریاچه چیتگر سه مطالعه در دست داشتیم که با انجام ارزیابی‌های زیست‌محیطی و با همکاری دانشگاه آزاد قرار بر این شد که مهم‌ترین منبع تامین آب این دریاچه رودخانه کن باشد که چون در زمان افتتاح دریاچه فصل پرآب نبود و در این کار تعجیل شد متاسفانه تصفیه‌خانه‌هایی که قرار بود ساخته شود هنوز احداث نشده بود. اما در حال حاضر تصفیه‌خانه طراحی شده و مرکز تحقیقات آب دانشگاه شریف در مناقصه‌ای که در این زمینه برگزار کرده‌ایم برنده شده است و طبق برنامه‌ریزی‌ها طی دو سال تمام مراحل طراحی، جانمایی و ساخت آن به اتمام رسیده و به بهره‌برداری خواهد رسید. در حال حاضر نقدی را که در این زمینه به ما وارد شده می‌پذیریم زیرا باید پیش از افتتاح دریاچه تصفیه‌خانه آن را احداث می‌کردیم.

حالا یکسال از آن زمان می گذرد و خبری از تصفیه خانه هایی که او سال گذشته وعده داده بود و امسال حاضر نشد در مورد آنها توضیح دهد نیست و این در حالی است که به دلیل عدم حرکت آب دریاچه که ازفاضلاب است و راکد بودن آن علاوه بر پشه ها و قورباغه ها بوی بد هم همزمان با شروع فصل گرما به معضلات دریاچه اضافه شده که اگرچه معاون زیستگاهها و امور مناطق سازمان محیط زیست کاشت نیزارها برای هوادهی و کنترل جمعیت و حشرات را راهکار موثری برای بهبود وضعیت دریاچه چیتگر عنوان می کند برخی کارشناسان چنین راهکاری را غیر ممکن می دانند.

کاشت نیزار و تبدیل دریاچه به تالاب تنها راهکار نجات

به گفته دکتر مسعود باقرزاده کریمی حدود دو هفته گذشته مجریان دریاچه چیتگر شامل معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، شهرداری منطقه ۲۲، ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری جلسه ای داشتند که در این جلسه چالش های دریاچه چیتگر بررسی و راهکارهای مکانیکی و بیولوژیکی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای آن پیش بینی و تدوین شد.

استفاده از موتور جت ها و فواره ها برای اکسیژن دهی به آب

آنطور که معاون زیستگاهها و امور مناطق سازمان محیط زیست می گوید: مهمترین راهکاری که در حال حاضر برای رفع مشکل بوی بد دریاچه پیشنهاد شد هوادهی در دریاچه است چرا که به نظر می رسد بوی بد دریاچه به دلیل کمبود اکسیژن ناشی از غنی شدن آب از موادی همچون نیتریت و آلودگی است .روش های مختلفی برای هوادهی در دریاچه وجود دارد که یکی از مهمترین این روشها استفاده از موتورجت ها و فواره هاست تا از این طریق آب درون دریاچه به حرکت و تلاطم وا داشته شود.

معاون زیستگاهها و امور مناطق سازمان محیط زیست افزود: همچنین برای رفع معضل افزایش جمعیت پشه در محیط اطراف این دریاچه روش های بیولوژیکی مانند استفاده از پوشش های نی و نیزار در این دریاچه از سوی سازمان محیط زیست پیشنهاد شد که از این طریق می توان تجمع پشه ها را در نیزار متمرکز کرد و از پراکنده شدن این حشرات در محیط اطراف جلوگیری کرد.

او تبدیل دریاچه به تالاب شهری را یکی از مهمترین پیشنهادات سازمان محیط زیست برای کنترل موازین زیست محیطی در این دریاچه معرفی می کند: استفاده از نی زارها در این دریاچه یکی از مهمترین روش های تبدیل دریاچه به تالاب شهری است.

راه اندازی تصفیه خانه ظرف ۸ ماه آینده

البته معاون زیستگاهها و امور مناطق سازمان محیط زیست از راه اندازی تصفیه خانه ورودی به دریاچه چیتگرتا ۸ ماه آینده با مشارکت مجریان این دریاچه نیز خبر می دهد که به نظر می رسد اگر این اتفاق بیافتد بسیاری از مشکلات دریاچه حل می شود.

غیرممکن بودن کاشت نیزار در دریاچه چیتگر/ نسخه نجات در دست ماهی کپور و گامبوزیا است

از سوی دیگر عضو هیات علمی دانشگاه علوم تحقیقات با غیر ممکن خواندن کاشت نیزار در دریاچه چیتگر می گوید: وارد کردن ماهی کپور و ماهی گامبوزیا به داخل دریاچه تنها راه حل مبارزه با بوی بد و کنترل پشه های دریاچه چیتگر است.

دکتر محمد رضا فاطمی در واکنش به راهکاری که سازمان محیط زیست برای بهبود بوی بد و حشرات دریاچه چیتگر ارائه داده، افزود: از آنجایی که بستر دریاچه چیتگر از مواد مصنوعی مانند بتن، سیمان و پلاستیک است امکان کاشتن نی و نیزار در آن وجود ندارد بنابراین ارائه چنین راهکارهایی بدون مطالعه و غیر عملی است.

به گفته او، متاسفانه در ایران ما عادت داریم که طرحی را انجام می دهیم سپس به فکر مشکلات آن افتاده و راهکارهای بدتر ارائه می دهیم.

عدم تعادل در اکوسیستم های مصنوعی عامل گندیده شدن آب

آنطور که این استاد دانشگاه می گوید: در برکه های طبیعی آب به این صورت نمی گندد چرا که در چنین محیط هایی اکوسیستم به تعادل رسیده و تمام موجودات لازم برای به تعادل رسیدن همه با هم بوجود می آیند. بنابراین زمانی که جلبک ها و میکروارگانیسم های سطحی و کفزی در چنین اکوسیستم هایی وجود دارد به دلیل حضور ماهیانی که از آنها تغذیه می کنند محیط به تعادل رسیده و حالت گندیدگی پدید نمی آید. اما در محیطی مانند دریاچه چیتگر جلبک ها به تدریج تجمع و پس از مدتی تجزیه می شوند و گاز SH۲ تولید می کنند که همین موضوع منجر به تولید بوی بد در اطراف این دریاچه می شود.

به گفته فاطمی، کپور که یک گونه ماهی است که در مقابل کمبود اکسیژن مقاومت زیادی دارد و از فیتوپلانکتونها برای تغذیه استفاده می کند بهترین راه حل برای از بین بردن میکروارگانیسم های کاهنده اکسیژن و تلید کننده بوی بد در دریاچه چیتگر هستند و ماهی کپور نقره ای یا همان ماهی آزاد پرورشی بهترین گونه برای این منظور است.ماهی گامبوزیا نیز یک گونه دیگر از ماهیان است که از لارو پشه تغذیه می کند و در تمام دنیا از این ماهی برای مبارزه با پشه مالاریا استفاده می شود بنابراین وارد کردن آن به دریاچه چیتگر یکی از بهترین راهکارهای کنترل جمعیت حشرات و پشه در این دریاچه است.

تغییر کاربری تنها راه از بین بردن بوی بد دریاچه چیتگر/ تبدیل دریاچه به فضای سبز

اما رئیس دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران تنها راه حل از بین بردن بوی بد و حشرات دریاچه چیتگررا خالی کردن آب آن و تغییر کاربری دریاچه به فضای سبز می داند.

به گفته دکتر عبدالرضا کرباسی، هر آب راکدی بالاخره می گندد چرا که منشا طبیعی تغذیه از آبهای سطحی و زیر زمینی ندارد دریاچه چیتگر نیز به دلیل اینکه آب راکدی است که هیچ منشا تغذیه طبیعی و مصنوعی سطحی ندارد هر کاری که با آن بکنیم نمی توانیم با بوی بد آن مقابله کنیم.

ضرورت در نظر گرفتن حق ابه دائم

معاون سابق دریایی سازمان محیط زیست معتقد است : تنها راه حل حفظ دریاچه و جلوگیری از بوی بد و حشرات آن این است که یک حق آبه دائم برای آن در نظر گرفته شود تا مرتب به آن آب وارد و از آن خارج شود و به این صورت جریان آب در آن تلاطم داشته و مانع راکد شدن و گندیدگی شود.از آب خارج شده از دریاچه نیز می توان برای آبیاری فضای سبز اطراف دریاچه چیتگر بهره برد.

کرباسی افزود: اما مشکل اینجاست وزارت نیرو که از ابتدا با احداث این دریاچه به دلیل نداشتن آب مورد نیاز برای آن مخالف بود در حال حاضر نیز توانایی تامین این حق آبه را ندارد بنابر این چنین راه حلی نیز غیر ممکن است و مجریان این دریاچه که از ابتدا به نظرات تخصصی وزارت نیرو گوش ندادند حالا نیز نمی توانند تامین حق آبه دریاچه را به این وزارتخانه تحمیل کنند.

او استفاده از گونه هایی از ماهی برای تغذیه از فیتو پلانکتون ها و لارو حشرات را مقدور و علمی می داند اما می گوید: از آنجایی که این آب راکد است اکسیژن لازم برای زندمانی این ماهی ها را ندارد و پس از مدتی این ماهی ها نیز از بین می روند و کاربرد لازم را نخواهند داشت.

تامین اکسیژن دریاچه با استفاده از موتور جت ها و فواره ها غیر اقتصادی است

رئیس دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران تامین اکسیژن دریاچه با استفاده از موتور جت ها و فواره ها غیر اقتصادی عنوان می کند و ادامه می دهد: اینگونه راهکار ها هزینه های میلیاردی دارد و مانند بسیاری از دیگر طرحهای بدون مطالعه پروژه ای را اجرا می کنیم و بعد باید معادل هزینه خود پروژه برای جبران نقص های آن هزینه کنیم.

کرباسی معتقد است: بهترین راه حل برای اینکه دریاچه از حالت ماندآبی خارج شود و رفته رفته تخم گذاری حشرات در آن نه تنها مناطق اطراف بلکه کل شهر تهران را در بر نگیرد این است که به تدریج آب این دریاچه را تخلیه و آن را مسطح کرده و کاربری دیگری مانند فضای سبز برایش در نظر بگیریم و به جای صرف هزینه های میلیاردی برای احیای این دریاچه مصنوعی که معلوم هم نیست موثر باشند به فکر احیای دریاچه و تالابهای طبیعی کشور باشیم.

با وجود مشکلات روز افزون زیست محیطی و مرگ و میر آبزیان دریاچه چیتگر از یک سو و رشد فیتو پلانکتون ها،افزایش حشرات و بوی بد دریاچه از سوی دیگر بعید به نظر می رسد که بدون اجرای راهکار های مقطعی هرچند گران قیمت از جمله اکسیژن دهی با موتور جت ها به دریاچه مملو از فاضلابی که حالا یکسال است که راکد مانده و گندیده شده و یا استفاده از نیزار و گونه های ماهی مصرف کننده فیتو پلانکتون ها تا را ه اندازی تصفیه خانه ای که مسئولان وعده آن را تا حداکثر یکسال آینده داده اند و تمام کارشناسان آن را نسخه اصلی نجات دریاچه می دانند صبر کرد و اقدامی انجام نداد بنابراین ضروری است که کارشناسان با مطالعه دقیق تمام راهکارها و امکان سنجی اجرای انها هرچه سریعتر به داد دریاچه چیتگر و ساکنان منطقه ۲۲ تهران برسند.