آکی هیتو، پیرترین امپراتور جهان

هفته نامه همشهری جوان - اشکان خسروپور: آکی هیتو پیرترین امپراتور جهان و تنها عضو خانواده سلطنتی ژاپن است که داوطلبانه کناره گیری کرده اما او صاحب رکوردهای بزرگ دیگری هم هست. امپراتور ژاپن روز ۳۰ آوریل ۲۰۱۹ رسما از قدرت کناره گیری می کند. این بخشی از متن کوتاهی است که «شینزو آبه» نخست وزیر ژاپن چند روز پیش در نطق تلویزیونی اش خواند. با پایان این سخنرانی، امپراتور «آکی هیتو» بزرگ ترین امپراتور جهان و تنها کسی که نامش هنوز هم در جهان با لقب «امپراتور» همراه می شود، به طور داوطلبانه از قدرت کنار می کشد.

دلیل این کار، وضعیت نابسامان جسمی مرد هشتاد و سه ساله عنوان شده اما دلیلش هر چه باشد، یک رکورد دیگر به مجموعه کلکسیون های او اضافه می کند. مردی که با لقب «صلح در سراسر جهان» تاج امپراتوری را سرش گذاشت، باعث و بانی اتفاق های بزرگ و عجیبی در کشورش شده است. سال هاست او یک عنوان غیررسمی و تشریفاتی را یدک می کشد اما برای مردم کشورش آن قدر عزیز بوده که به خاطر کناره گیری داوطلبانه او اشک ریخته اند. مرد شماره یک ژاپن این بار هم سنت شکنی کرده است. اگر بقیه امپراتورها را مرگ از اریکه قدرت به زیر می کشید، او خودش داوطلبانه این کار را کرده است.

یک مقام تشریفاتی، ضدتلویزیون

ژاپن و امپراتورش یک رکورد بزرگ هم به ثبت رسانده اند. خانواده امپراتور آکی هیتو، طولانی ترین نظام سلطنتی در تاریخ جهان را بنیان گذاشته اند. سیستم سلطنتی از ۲۷۰۰ سال پیش در ژاپن برقرار است و قدرت در همین خاندان دست به دست می چرخد، البته درباره تمام امپراتورهای ژاپن اطلاعات دقیقی وجود ندارد. به خصوص وقتی زمان بیش از اندازه- مثلا تا سال ۶۰۰ پیش از میلاد مسیح- عقب می رود، کمتر کسی می داند که امپراتورها دقیقا چه کسانی بوده اند و در چه تاریخی حکمرانی کرده اند. البته این روزها امپراتور قدرت چندانی ندارد و بیشتر یک مقام تشریفاتی است. فرمان کشور در دست نخست وزیر است. اوست که وزیر انتخاب می کند، هوای مجلس شورا را دارد و در برنامه های رسمی یا دیدارهای سیاسی شرکت می کند. جایگاه امپراتور آن قدر تشریفاتی است که وقتی امپراتور- مثلا به خاطر یک فاجعه یا اتفاق بزرگ ملی- سخنرانی می کند و در جعبه جادو ظاهر می شود، از حضور او به عنوان «یک رخداد بزرگ تاریخی» یاد می شود.

او وقتی پیام استعفایش را از تلویزیون خواند، در بیست و نهمین دوره سلطنت بود اما در تمام این مدت فقط یک بار دیگر جلوی دوربین رفته بود. در کل تاریخ امپراتوری ژاپن این هم سومین باری است که یک امپراتور جلوی دوربین رسانه ها یا میکروفون رادیو قرار گرفته است. نوبت قبلی که امپراتور حاضر شده بود جلوی دوربین سخنرانی کند، زمان زلزله و سونامی بزرگ ژاپن بود که به خاطر فاجعه مرکز اتمی «فوکوشیما» در سال ۲۰۱۱ میلادی یک سخنران پرطمطراق ایراد کرد تا درد مردم را کمتر کند. در آن فاجعه ۲۰ هزار نفر کشته یا مفقود شده بودند که این آمار با توجه به آسیب دیدگان کم ژاپنی در فاجعه های بزرگ قابل توجه بود. هنگام پخش این سخنرانی همسر امپراتور کنار او ایستاده بود تا به مردم قوت قلب بدهد. آن ها بعدتر به محل فاجعه هم رفتند و همه چیز را از نزدیک بررسی کردند.
بار دیگری که امپراتور سخنرانی کرد، بعد از مرگ پدرش در ماه آگوست 1945 میلادی (حوالی شهریور 1324 خورشیدی) بود، البته آن زمان، حضور تلویزیون هنوز در جهان جدی نبود و ولیعهد جوان هم متن تسلیت ملت را در رادیو خواند و البته برای دشمنان خط و نشان کشید که کشور بدون صاحب نمانده و در مقابل هرگونه تجاوز احتمالی که شبیه جنگ جهانی باشد، محکم می ایستد.

او عاشق ماهی هاست

امپراتور آکی هیتو آدمی عجیب با سلیقه خاص خودش است. برخلاف بقیه امپراتورها که کارشان کشورگشایی یا توجه به دغدغه های سیاسی بود، او همه چیز را عملا به نخست وزیر تحویل داده و خودش مشغول کارهای سرگرم کننده و ماجراجویانه شده است، البته چون به عنوان «یک مقام محبوب» به شکل عجیبی مورد توجه مردم کشورش است و حرکات او را زیر نظر دارند، سعی می کند کارهای جالب و ماجراجویانه اش کمی سمت و سوی فرهنگ سازی هم داشته باشد. «هیروهیتو» برادر بزرگ تر امپراتور یکی از خاص ترین و مهم ترین کلکسیون ها در حوزه جانوران آبزی در تمام جهان را در اختیار دارد. او در این باره کلی کتاب و مقاله نوشته است. خود امپراتور هم یک کلکسیون جالب از ماهی های ژلاتینی دارد و وقت های آزادش را به مطالعه درباره همین «گلدفیش»ها می گذراند. شاید باورش دشوار باشد اما جناب امپراتور بیش از سیاست، اهل دنیای ماهی هاست و تا به حال، ۳۸ مقاله علمی و مفصل درباره ماهی ها نوشته است. یکی از هیجان انگیزترین اتفاق های عمر امپراتور احتمالا این باشد که یک زیست شناس ژاپنی گونه ای جدید از ماهی های «گوبی» را به نام او زده است. اسم این ماهی، به خاطر قدردانی از پیرترین امپراتور ژاپن «اکسیر آکی هیتو» است. آقای امپراتور تنها حکمرانی نیست که عاشق حیوانات است اما تفاوت او با دیگران این است که از این جانوران در محیطی کالا طبیعی و بکر نگهداری می کند. او بخش هایی از قصرش در توکیو را بکر نگه داشته تا حیوانات احساس غریبی نکنند.

امپراتور تابوشکن

امپراتور ژاپنی یکی از سنت شکن های بزرگ تاریخ کشورش بود. اولین تابوی شکسته شده توسط او به جریان ازدواجش بر می گردد. به طور سنتی در ژاپن- و خیلی کشورهای دیگر که نظام سلطنتی دارند- شاه یا فرمانروا در حد یک الهه یا خدا جدی گرفته می شود؛ به طوری که سرپیچی از فرمان او بدترین مجازات ها را به دنبال دارد. با همین نگاه، ازدواج امپراتور با یک شهروند عادی خارج از سیستم سلطنتی غیرممکن دانسته می شود، چون کمترین بدی اش این است که «خون امپراتور» را کثیف می کند، با همه این حرف ها، آقای آکی هیتو تنها امپراتور تاریخ ژاپن بود که حرف دلش گوش داد. او روزی که در زمین تنیس مشغول ورزش بود، عاشق دختری شد که همان حوالی مشغول ورزش بود. بعد هم با او ازدواج کرد. تا پیش از او همه امپراتورهای ژاپن یک زن اصلی داشتند و حرمسرایی هم در کاخ شان برقرار بود اما او گفت، خدا یکی، عشق یکی. خلاصه این که کل سیستم ژاپنی ها را تغییر داد.

اما این همه ماجرا نبود. امپراتور بعد از ازدواجش در دهه ۱۹۵۰ میلادی تغییرات گسترده ای در کشور صورت داد. از جمله این که، برای زنان، به طور ویژه ای ارزش قائل شد و آن ها را وارد حلقه قدرت کرد. او این کار را از زنان خاندان سلطنتی شروع کرد و وقتی تابو شکسته شد، به مرور دیگران را هم وارد سیستم سیاسی کشور کرد، البته پیش از او حکمران های زن در ژاپن وجود داشته اند اما تعدادشان آن قدر زیاد نبود که جدی گرفته شوند. اگر قدرتی هم داشتند، همه چیز به پای «خون امپراتوری»شان گذاشته می شد و مردم عادی- به خصوص زنان طبقه متوسط و پایین دست- حتی در فکرشان هم نمی گنجید که در مملکت کاره ای شوند. یکی از کارهای جالب آقای امپراتور بخشیدن قدرت ولیعهدی به زنان است. او بارها وصیت کرده که اگر به هر دلیلی کسی از دنیا رفت، زنان باکفایت می توانند جایش را بگیرند. آخرین بار در سال ۲۰۰۵ میلادی این حرف بر زبان امپراتور آمد و تبدیل به قانون- یعنی لازم الاجرا- شد.

سال تحویل ژاپنی

گاهشماری ژاپن ویژگی های خاص خودش را دارد. به جز تقویم میلادی که در سیستم اداری و برای ارتباط با جهان کاربرد دارد، مردم این کشور یک سیستم گاهشماری خاص خودشان را هم دارند. در این گاه شماری همه چیز با امپراتور و خصوصیات آن تعریف می شود؛ مثلا سال ۲۰۱۶ میلادی در تقویم ژاپنی «بیست و هشتمین سالگرد تاج گذاری امپراتور آکی هیتو» نامیده می شود. اگر همه چیز را با همین شیوه و از دیدی ژاپنی ها نگاه کنیم، امسال آخرین سال خواهدبود که با نام امپراتور آکی هیتو گره خورده و از سال جدید، همه چیز نو می شود؛ یک جور سال تحویل ژاپنی، البته این تحویل سال در سنت ژاپنی معمولا زمانی رخ می داد که امپراتور از دنیا می رفت. اما این بار امپراتور سنت شکن با کنار رفتنش، تقویم را تغییر می دهد. تغییر تقویم از زمان تاج گذاری امپراتور جدید رخ می دهد؛ مثلا پدر امپراتور فعلی ژاپن که در دوران جنگ جهانی دوم از دنیا رفت، «تابش آفتاب» نام داشت و پسرش با لقب «صلح سراسری» به قدرت رسید؛ لقبی که تا مدتی روی تقویم هم گذاشته شده بود. ژاپنی ها این روزها از تقویم خورشیدی استفاده می کنند اما تا سال ۱۸۷۳ همه چیز با حرکت ماه سنجیده می شد که آن هم سوغات چینی ها بود. از حدود ۱۵۰ سال پیش، امپراتور «میجی» که در دوران «مدرنیزاسیون» قدرت را در دست گرفته بود، بیشتر عناصر غیرملی از جمله تقویم قمری چینی را مردود دانست و همه را مجبور کرد از سیستم جدید استفاده کنند. این روزها، گاهشماری قمری باستانی تقریبا استفاده نمی شود، مگر وقت هایی که به خاطر گل روی مهاجران چینی و بقیه چشم بادامی ها، سال نوی چینی هم برگزار می شود.

دیدارهای امپراتور کاملا فرمالیته و تشریفاتی ست و تاثیری در سرنوشت سیاسی و اقتصادی ژاپن ندارد، فقط یکجور احترام است.

چشم بادامی در شالیزار

امپراتور ژاپن عاشق برنجکاری و کارگری است. او دست کم در ظاهر خودش را عاشق کارگری نشان می دهد تا به مردمش بگوید، کار عار نیست. عده زیادی به عشق او شغل های سخت را انتخاب می کنند.