«پریستو»، شعبده باز مشهور ایران

هفته نامه جامعه پویا - مریم طالبی: «خلبان»، «پزشک»، «معلم» و «مهندس»؛ چهار شغلی بودند که اگر در بچگی از ما می پرسیدند می خواهی چه کاره شوی، معمولا یکی از این شغل ها را می گفتیم.

اما بهروز کریمی، هیچ کدام از این شغل ها را دوست نداشت. او در نهایت به آرزوی کودکی اش رسید و شعبده باز شد. بهروز بدون داشتن هیچ مربی، اولین اجرای رسمی شعبده اش را در ۱۴ سالگی در کویت برگزار کرد و بعدها به یک چهره تلویزیونی تبدیل شد. حالا عمو بهروز ۶۲ ساله با نام هنری «پریستو» به یکی از مشهورترین شعبده بازان کشور تبدیل شده که در داخل و خارج از کشور نیز اجراهای مختلفی داشته است. با این هنرمند آبادانی گفتگو کرده و از شغل عجیب شعبده بازی و ریزه کاری هایش پرسیده ایم، این که بازار شعبده در ایران به کدام سمت می رود و آینده این هنر در کشور ما به کجا ختم می شود.

اولین باری که سراغ شعبده بازی رفتید، یادتان هست؟ اصلا چه شد که تصمیم گرفتید شعبده باز شوید؟

- علاقه من به شعبده به دوران قبل از دبستان بر می گردد. در آن زمان فیلم های هندی زیادی تماشا می کردم که در اغلب آنها، جادوگرهایی وجود داشتند که نظر مرا بسیار جلب می کردند. یک بار در دوران مدرسه معلم از من پرسید «دوست داری در آینده چه کاره شوی؟» جواب دادم «جادوگر» (با خنده).

معلم به جای این که مرا دعوا کند، دستی به سرم کشید و با خنده گفت: «آفرین. با درس خواندن می توانی جادوگر خوبی شوی.» یادم هست که به خاطر همین حرف معلم، انگیزه ام برای درس خواندن و نمره بالا گرفتن خیلی بیشتر شد. به یاد دارم که در آن زمان معرکه گیرها در برخی محله ها، افراد زیادی را دور خود جمع کرده و گاهی شعبده هم اجرا می کردند. روزی بعد از دیدن این که خاک درون کلاه این شعبده باز به طلا تبدیل شد، به خانه رفتم و پس از کلی تلاش، توانستم ترفندی بیابم که خاک درون کلاهم را به طلا تبدیل کنم.

این کار را چندین بار برای خانواده انجام دادم و هر بار از دفعه قبل، ماهرانه تر بود. تقریبا ۹ ساله بودم که در یک مراسم عروسی، این شعبده را اجرا کردم و حتی آن زمان پنج تومان هم به عنوان هدیه یا شاید به عنوان دستمزد گرفتم.

پس اولین درآمد شعبده بازی تان را در ۹ سالگی گرفتید؟

- بله. کم کم بیشتر هم شد. خانواده ما پر جمعیت بود و پدرم با فشار زیادی کار می کرد. با این حال برخلاف عموم آبادانی ها که در پالایشگاه کار می کنند و وضع مالی خوبی دارند ما وضع مالی مناسبی نداشتیم. ۱۴ ساله بودم که تصمیم گرفتم به کشور کویت بروم تا بتوانم کاری را دست و پا کنم.

شنیده بودم که سیرکی از آمریکا به کویت آمده و چند شب اجرا دارند. آن موقع کویت فارسی زبان زیادی داشت اما این تیمی که از آمریکا آمده بودند، کسی را نداشتند که بتواند فارسی صحبت کند. من جلو رفتم و با هر تلاشی که شده به آنها این مفهوم را رساندم که من می توانم فلان نمایش شعبده را بازی کنم.

بعد از کمی پرسش و پاسخ بالاخره مرا پذیرفتند و به اتاقی پر از لوازم شعبده بردند که در همان لحظه اول ورود به اتاق چشمان متعجب من از دیدن این همه اسباب شعبده گرد شد. خلاصه این که سه روز با این تیم اجرا داشتم و در هر اجرا تنها ۱۵ دقیقه به من وقت اختصاص می شد. با این حال وقتی به ایران برگشتم، توانستم با درآمد همین چند شب یک خانه بخرم.

یعنی یک نوجوان ۱۴ ساله با سه روز اجرای شعبده توانست یک خانه بخرد؟ شاید من هم اگر جای شما بودم شعبده بازی را رها نمی کردم.

- همینطور است (خنده). البته خانواده من با انجام شعبده مخالفت می کردند. با این حال من به این هنر ادامه دادم. البته در کنار هنر شعبده بازی، در شرکت نفت هم به عنوان کارمند مشغول بودم. من معتقدم هر هنرمندی دوره مخصوص به خود را دارد و پس از آن دوره اوج کنار گذاشته می شود؛ بنابراین یک هنرمند باید در کنار هنرش یک شغل دائمی هم داشته باشد تا امرار معاش خود و خانواده اش مختل نشود. در ایران، در باشگاه های نفت آبادان اجراهای متعددی داشتم. همیشه همه بلیط ها به فروش می رسید.

در همان زمان بود که مطبوعات با این تیتر مرا خطاب کردند: «این جوان ایرانی با قدرت چشمانش شیشه را می شکند و فلزات را خم می کند». برای اولین بار که در یکی از باشگاه های نفت آبادان اجرا کردم، تمام درآمد حاصل از این اجرا صرف امور خیریه می شد. پس از اجرا رئیس باشگاه نزد من آمد و آن زمان ۵۰ تومان به من داد. وقتی پول را قبول نکردم، گفت پس چیزی از من بخواه که به عنوان هدیه به تو بدهم. از آنجایی که همیشه آرزو داشتم کارمند شرکت نفت شوم، از او همین درخواست را کردم و طولی نکشید که من در بخش جوشکاری لوله های نفتی مشغول به کار شدم.

از نام هنری تان برای مان بگویید. «پریستو» به چه معناست؟

- وقتی کسی از من می پرسید چرا پریستو، جواب می دادم من در آینده تصمیم دارم دو دختر داشته باشم به نام های پریسا و پرستو. پریستو تلفیقی از نام آنهاست. البته همان هم شد. در حال حاضر دو دختر به همین نام ها دارم. همچنین پرستو به زبان ایتالیایی هم معنای همان کلمه جادویی «اجی مجی لاترجی» است.

وضعیت شعبده بازی در کشورمان را چطور ارزیابی می کنید؟ آیا می توان به عنوان یک هنرمند درآمد خوبی با شعبده بازی دست و پا کرد؟

- تا حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پیش وضعیت خیلی خوبی برای این هنر در کشورمان وجود داشت. در آن زمان حتی فرصت نمی کردیم پول های مان با بشماریم (با خنده) اما امروز تعریف چندانی ندارد.

چرا؟

- چون مدت زیادی است که شعبده بازی به یک تجارت تبدیل شده است. عده ای که چیز زیادی از این هنر نمی دانند، تنها با پوشیدن لباس شعبده باز، ظاهر خود را آماده می کنند و با وسایل چینی به صحنه می روند. شنیده اید که می گویند «طرف می داند اما نمی تواند؟» این مسئله حکایت حال اغلب شعبده بازهای این روزگار است. نکته دیگر نام شعبده بازی است. این واژه «بازی» شعبده باز را خراب کرده است.

برای یک جشن معمولا به دنبال یک مجری مطرح و خواننده معروف می گردند. وقتی هم که به سرگرمی بیننده فکر می کنند گاهی به سراغ شعبده باز می روند. در این جشن ها پولی که به مجری و خواننده می دهند خیلی بیشتر از پولی است که به مجری و خواننده می دهند، خیلی بیشتر از پولی است که به شعبده باز می دهند. همین مسئله گرایش جوانان را به شعبده بازی کم می کند.

آموزش شعبده بازی هم دارید؟

- سال ۶۲ بود که در تهران، اولین آموزشگاه رسمی شعبده بازی را به طور رسمی راه اندازی کردم. در آن زمان در ایران تعداد شعبده بازی های حرفه ای، کمتر از تعداد انگشتان یک دست بود. این آموزشگاه با استقبال ویژه ای همراه شد. چهار هزار هنرجو وارد این آموزشگاه شدند که در حال حاضر اغلب آنها در نقاط مختلف جهان، استاد هستند. مثلا یکی از هنرجوهایم که اهل هشتگرد بود در حال حاضر در یکی از کشورهای اروپایی به عنوان بزرگ ترین شعبده باز آن کشور فعالیت می کند.

یکی دیگر از بچه ها در سوئد در یک برنامه تلویزیونی برنامه اجرا می کند و همزمان پزشکی هم خوانده است. خودم هم تاکنون در همه شهرهای ایران اجرا داشته ام و هنرجو تربیت کردم. حدود ۲۳ سال است که در سه مرکز مختلف حضور دارم. یکی «انجمن هنرمندان سرگرمی های نمایشی»، «موسسه فرهنگی - هنری نشاط بهروز» و قدیمی ترین آنها هم که «موسسه فرهنگی - هنری پریستو» است که در آن به آموزش شعبده بازی به هنرجویان مشغول هستم.

یعنی هنوز خودتان هنرجو تربیت می کنید؟

- اگر کسی شعبده بازی انجام می دهد اما به دنبال ارتقای کارش باشد، راهنمایی هایی به او ارائه می کنم اما اینکه یک هنرجوی صفر کیلومتر را آموزش دهم، باید بگویم خیر.

بگذارید کمی بحث را به سمت تخصص شما بکشانیم. روش یا ترفند انجام یک بازی توسط شعبده بازها به عنوان برگ برنده نمایش شان است، اما یکسری از بازی های قدیمی مثل غیب شدن دستمال در مشت دست، بین عموم لو رفته است. این لو رفتن ها به فعالیت شعبده بازها لطمه نمی زند؟

- در انجمن بین المللی شعبده بازی که در آمریکا دایر است، قانونی وجود دارد که به شعبده بازها می گوید باید به خاطر افزایش نوآوری و خلاقیت، ترفند بازی های قدیمی را لو دهید. شعبده بازی سرشار از قوانین فیزیک، شیمی و ریاضی به همراه سرعت عمل و قدرت بیان است. شعبده باز باید خلاقیت بالایی برای تهیه بازی های جدید داشته باشد.

آیا تا به حال پیش آمده است که در وسط اجرا، ترفند یک بازی را لو بدهید؟

- خیر. مگر این که برای بچه های مدارس بازی خاصی را اجرا کرده باشم. مثلا اگر در یک بازی از شمشیر استفاده کنم، کودک مدرسه ای که نمایش مرا می بیند، عاشق این کار می شود؛ بنابراین من خودم را موظف می دانم که یکسری چیزها را به او توضیح دهم یا حتی ترفند بازی را لو بدهم تا به خودش آسیب نزند.

بیشتر از چه ابزارهایی برای شعبده بازی استفاده می کنید؟

- ۲۵ سال است که وقتی برای اجرا در فلان برنامه دعوت می شوم بدون هیچ گونه ابزاری روی صحنه می روم که همین مسئله تعجب همگان را بر می انگیزد. حتی بسیار پیش آمده که روی صحنه یا پشت رادیو به طور کاملا بداهه، بازی را طراحی و اجرا کرده ام. وقتی در رادیو برنامه اجرا می کنم، قبل از شروع، به رانندگانی که صدای مرا می شنوند تذکر می دهم که ابتدا ماشین را پارک کنند، چرا که توجه و تمرکزشان از رانندگی سلب خواهد شد.

سبک برخی از اجراهای من، به گونه ای است که روشن دلان عزیز هم می توانند با شنیدن آن به هیجان بیایند و لذت ببرند. از سال ۱۳۵۱ هم توانستم شعبده بازی «منتال» را ترتیب دهم. فعالیت هایی مثل متوقف کردن نبضم، هیپنوتیزم کردن تماشاچی و خم کردن فلزات با تمرکز از این قبیل اند. حتی گاهی با دهان بسته هم حرف می زنم (با خنده). میمون عروسکی دارم به نام جودی. وقتی در خیابان آن را روی دوشم می گذارم و قدم می زنم، با دهان بسته حرف می زنم. کسانی که از کنارم رد می شوند با تعجب به من و جودی نگاه می کنند. (بلند می خندد)

با توجه به اجراهای متعددی که در خارج از کشور داشته اید فکر می کنید در حین اجرای یک شعبده، چه فرقی بین مخاطب ایرانی با خارجی وجود دارد؟

- به طور کلی، من دوست دارم مردم و مخاطبانم بخندند. همیشه وقتی نمایش هیجان انگیزی اجرا می کنم در لابلای نمایش، دیالوگ های طنز هم وارد می کنم؛ چرا که از شنیدن صدای خنده تماشاچیان لذت می برم. ایرانی ها خیلی سخت می خندند در حالی که خارجی ها اینطور نیستند. از طرف دیگر ایرانی ها خیلی عجله دارند که ببینند آخر شعبده چه می شود در حالی که یک فرد خارجی معمولا از فرآیند یک نمایش لذت می برد. به همین خاطر، یک هنرمند باید مخاطب خود را بشناسد.

شعبده بازی در کدام کشورهای جهان، جایگاه بهتر و محبوب تری دارد؟

- اگر به کشورهای اروپایی و آمریکایی نگاه کنید، می بینید که به کودکان در مدارس و در اوقات فراغت شعبده و تردستی یاد می دهند. اگر در این کشورها به فروشگاه های فروش لوازم شعبده بازی نگاهی بیندازید، مردم عادی را می بینید که بسته به ایده شان، این لوازم را خریداری می کنند. علاوه بر اینها، در کشورهای عربی نیز شعبده بازی طرفداران زیادی دارد.

اگر دوست دارید می توانید این سوال را جواب ندهید، اما احتمالا مخاطبان این مصاحبه دوست دارند بدانند که «پریستو»ی معروف بابت اجرای هر برنامه شعبده بازی، چقدر درآمد دارد؟

- من برای هر اجرا در تهران سه و نیم میلیون تومان و در شهرستان ها چهار و نیم میلیون تومان دریافت می کنم. زمان هر برنامه هم بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است.