بازیگران درخشان تاریخ سینما (۱۵): گرتا گاربو

گرتا لوویسا گوستافسون، زاده 18 سپتامبر 1905 در استکهلم سوئد، بازیگر و ستاره و آیکون بین المللی دهه بیست و سی بود. وی قبل از رفتن به ایالات متحده و کار برای کمپانی MGM در سن 19 سالگی، حرفه بازیگری را در اروپا آغاز کرد. چهره و ظاهر زیبا و در عین حال اسرارآمیزش برای مخاطب آمریکایی جذاب بود و هم در فیلم های صامت و هم در فیلم های غیر صامت قبل از جنگ جهانی دوم، وی چهار بار نامزد جایزه اسکار شد و بعدها اسکار افتخاری را نیز دریافت کرد. وی روز پانزدهم آوریل 1990 در نیویورک سیتی از دنیا رفت.

گرتا که در خانواده ای با دو فرزند بزرگتر از خودش به دنیا آمده بود، فرزندی ناخواسته بود که با به دنیا آمدنش وضعیت مالی خانواده سخت تر شد. پدرش کارگر غیر ماهری بود که اغلب بیکار بود و وضعیت سلامت خوبی نداشت و همین مسئله باعث شده بود که آنها به فقر کامل نزدیکتر و نزدیکتر شوند. در 13 سالگی، گرتا مدرسه را ترک کرد تا از پدرش مراقبت کند، زیرا پدرش به شدت بیمار شده بود. وی دو سال بعد به علت از کار افتادن کلیه ها از دنیا رفت. مشکلاتی که مرگ پدر بر خانواده آنها تحمیل کرد، به شدت بر گرتای جوان اثر گذاشت و او قسم خورد که برای خودش زندگی ای بدون دشواری های مالی بسازد.

پس از آنکه پدرش از دنیا رفت، گرتا در یک فروشگاه سوئدی، به عنوان فروشنده مشغول به کار شد. وی در تبلیغات خط تولید پوشاک مردانه آن فروشگاه، به عنوان مدل لباس می پوشید و غریزه طبیعی اش در مقابل دوربین باعث شد که اولین نقش عمرش را در یک کمدی به نام «پیتر ولگرد» (۱۹۲۲) به دست آورد.

فرصت بزرگتر زمانی پیش آمد که او بورس مدرسه تئاتر درام رویال که آموزشگاهی بسیار معتبر برای بازیگران بلندپرواز و آینده دار بود را گرفت. ولی گرتا خیلی زود یعنی حدوداً یک سال بعد با ملاقات با مائوریتز استیلر، کارگردان پیشرو فیلم های صامت سوئد، آنجا را ترک کرد تا در فیلم جدید این کارگردان با عنوان «افسانه گوستا برلینگ» (1924) بدرخشد. موفقیت این فیلم هم در سوئد و هم در آلمان باعث شد که گاربو به شهرت برسد. همچنین باعث شد که شراکت خوبی با استیلر برقرار کند که زندگی و حرفه اش را زیر و رو کند. استیلر به او آموزش داد تا هنرپیشه قابلی شد و او را مجاب کرد که نام خانوادگی اش را به گاربو تغییر دهد.

فیلم بعدی گاربو «خیابان های غم» (۱۹۲۵) نام داشت و نقشی که در این فیلم بازی کرد باعث شد که در اروپا ستاره شود. این فیلم توجه رئیس کمپانی مترو-گلدوین-مه‌یر (mgm) یعنی لوئیس بی. مه‌یر را جلب کرد. او می خواست که استیلر در آمریکا برایش کار کند. این کارگردان نیز به نوبه خود به یک شرط با او قرارداد بست که گاربو نیز با او بیاید. مه‌یر با اکراه قبول کرد و قرارداد امضاء کردند.

گاربوی 19 ساله در سال 1925 به آمریکا رفت. ورودش بی سر و صدا بود و از همان آغاز، اکراهش را به سر و کله زدن با مطبوعات و فاش کردن نکات ریز زندگی خصوصی اش نشان داد. در اولین مصاحبه اش، کوتاه و مختصر گفت: «من به دنیا اومدم. یه مادر و یه پدر داشتم. مدرسه رفتم. چه اهمیتی دارن اینا؟» اولین فیلم آمریکایی اش، «سیلاب» (1926) نام داشت که در آن نقش یک روستایی اسپانیایی را بازی می کرد که به شدت دلش می خواست ستاره اوپرا شود. با این حال شراکت گاربو-استیلر در هالیوود عملی نشد. استیلر برای کارگردانی «سیلاب» استخدام نشد و پس از مشاجره با مدیران ام جی ام، به سوی کمپانی پارامونت قدم برداشت که در آنجا نیز با روسایش درگیر بود. وی در سال 1928 به سوئد برگشت و یک سال بعد مرد.

ولی گاربو خیلی زود ثابت کرد که ستاره ای درخشان است. دو فیلم بعدی او «اغواگر» (۱۹۲۶) و «جسم و شیطان» (۱۹۲۶) هر دو فیلم های موفقی بودند که برای گاربو نام و آوازه بین المللی آوردند. گرتا بزرگترین دارایی ام جی ام شده بود. سه فیلم اولش بین سال های ۱۹۲۵ و ۱۹۲۶، ۱۳ درصد از سود این کمپانی را تشکیل می دادند. وی که خودش همیشه دغدغه مالی در زندگی اش داشت، حالا می دانست که این مسئله نقطه قوت و اتکا برای او محسوب می شود. پس از مشاجره ای بر سر قرارداد با ام جی ام، گاربو که تهدید کرده بود به سوئد برمی گردد، قرارداد جدیدی بست که بر مبنای آن برای هر فیلم ۲۷۰ هزار دلار می گرفت و به او کنترلی بی سابقه بر نقش ها و فیلم هایی که در آنها بازی می کرد می داد.

گرتا گاربو از لحاظ مختلف هنرپیشه هالیوودی متفاوتی بود و آسیب پذیری ها، شور و حرارت، اسرارآمیزی و شخصیت ویژه اش باعث شده بود که مخاطبین مذکر و مؤنث را یکجا داشته باشد و تبدیل به چهره ای در دنیای سیاه و سفید سینما آن روزها باشد. به علاوه، استایل او در طول دوره حرفه ای اش در هالیوود تغییر کرد و اکراهش به مصاحبه با مطبوعات آمریکایی، بر جذابیت و اسرارآمیز بودنش می افزود.

با اضافه شدن صدا به فیلم ها، ام جی ام نگران بود از این که مخاطب فیلم هایش در شنیدن صدای گاربو تردید به دل راه دهد و تعداد بینندگان به خاطر لهجه و صدای آرام و گرفته گاربو کاهش پیدا کند. در نهایت ام جی ام کوتاه آمد و گاربو در سال ۱۹۳۰ اولین فیلم غیر صامت خود را با عنوان «آنا کریستی» که اقتباسی از اثر یوجین اونیل بود، بازی کرد و برای بازی در این نقش نامزد جایزه اسکار شد و در همان سال فیلم دیگری به نام «رمانس» بازی کرد که برای آن نیز نامزدی اسکار بدست آورد. علیرغم نگرانی های ام جی ام، ستاره گاربو کم سو نشد. در سال ۱۹۳۱ او با کلارک گیبل در فیلم «فرود و فراز سوزان لنوکس» بازی کرد و سپس در سال ۱۹۳۲ با ملوین داگلاس در فیلم «آنطور که تو مرا می خواهی» همبازی شد. همان سال بود که او در تیمی پر از ستاره از جمله جان و لیونل بریمور، جوآن کرافورد و والاس بیری در فیلم «گراند هتل» بازی کرد. این فیلم در سال ۱۹۳۲ جایزه اسکار بهترین فیلم را برد.

در سال 1933 بود که گاربو شاید جاه طلبانه ترین نقشش را در فیلم «ملکه کریستینا» بازی کرد که موفقیتی عظیم چه از لحاظ مالی چه از نظر منتقدین در آمریکا و کل دنیا بود. فیلم های «آنا کارنینا» (1935)، «کامیل» (1936) و «فتح» (1937) از دیگر فیلم هایش بودند که برای فیلم «فتح» گاربو سومین نامزدی اسکار را بدست آورد. در اواخر دهه سی بود که موفقیت فیلم هایش در گیشه رو به کاهش گذاشت. ایالات متحده دوران رکود را می گذراند و استایل گاربو با مخاطبینی که قبلاً داشت دیگر همخوانی نداشت. در این میان، اروپا که گاربو در آن موفقیتی باورنکردنی را تجربه کرده و از آن بهره برده بود، رو به سوی جنگ گذاشته بود.

در تلاش برای دوباره سازی وجهه اش، گاربو در یک دو کمدی به نام های «نینوچکا» (۱۹۳۹) و «زن دو چهره» (۱۹۴۱) بازی کرد که هیچکدامشان موفقیت های قبلی او را تکرار نکردند، با این حال وی آخرین نامزدی اسکارش را برای فیلم «زن دو چهره» بدست آورد. پس از مشاجره دیگری با ام جی ام، گاربو بازیگری را کنار گذاشت. بعدها در سال ۱۹۵۵، به خاطر بازی های به یاد ماندنی و درخشانش، جایزه اسکار ویژه ای به او تعلق گرفت. در سال ۱۹۹۹، موسسه فیلم آمریکا (AFI) گاربو را در لیست بزرگترین ستاره های زن سینمای کلاسیک هالیوود در رتبه پنجم، بعد از کاترین هپبورن، بت دیویس، آدری هپبورن و اینگرید برگمن قرار داد.

بسیاری از منتقدین و مورخین سینمایی، بازی در نقش مارگریت گوتیه در فیلم «کامیل» (1936) را بهترین بازی او می دانند. این نقش برایش دومین نامزدی جایزه اسکار را آورد. ولی خیلی زود حرفه اش رو به نزول گذاشت و در واقع می توان گفت او یکی از ستاره هایی بود که در سال 1938 «سم گیشه» نامگذاری شده بودند. ولی با بازگشت با کمدی «نینوچکا» حرفه او احیا شد و سومین نامزدی اسکار را نیز بدست آورد. ولی پس از شکست «زن دو چهره» در سال 1941، در سن 35 سالگی پس از بازی در 28 فیلم، از بازیگری کناره گیری کرد.

از آن پس گاربو تمام فرصت ها و پیشنهادها برای بازگشت به روی پرده نقره ای را رد کرد. وی زندگی خصوصی را ترجیح داد و از تبلیغات و دوربین ها دوری می گزید. وی نه ازدواج کرد و نه فرزندی داشت. ولی به جمع آوری آثار هنری علاقه داشت و کلکسیونی از آثار نقاش هایی مانند پی‌یر آگوست رنوآور، پی‌یر بونار و کیس ون دونگن داشت که پس از مرگش میلیون ها دلار ارزش داشت. وی به دور از هیاهوی هالیوود، به دنیایی پناه برد که فقط عده کمی را در آن راه می داد. در طول جنگ جهانی دوک، در حالی که هالیوود کشور را حول جنگ بسیج کرده بود، گاربو کاملاً ساکت و خاموش مانده بود که همین موضوع نقدهایی بر او به همراه داشت. طی نیم قرن آخر عمرش، گاربو بیش از پیش ثابت کرد که یک معمای بزرگ است. وی به توصیه یک دوست سرمایه گذاری عظیمی روی آثار هنری و ملک و املاک نمود. در زمان مرگش دارایی خالص او بیش از ۵۵ میلیون دلار بود.

در نهایت گاربو کالیفرنیا را ترک کرد و زندگی جدیدی را در نیویورک سیتی آغاز کرد و در آنجا به کار موردعلاقه اش یعنی تماشای ویترین ها می پرداخت. دوستانش در آخرین دوره عمرش افرادی مانند سسیل بیتون، عکاس بریتانیایی و ادگار برگن، هموطن سوئدی اش بودند.

در اواخر دهه هشتاد به تدریج کلیه هایش از کار افتادند و همین موضوع باعث شد که گاربو پیاده روی هایش را کمتر کند و کم کم ارتباطش با دنیای خارج قطع شود. گرتا گاربو روی ۱۵ آوریل ۱۹۹۰ در بیمارستان نیویورک سیتی از دنیا رفت.