چه کسی صدام را به حرف آورد؟

ماهنامه شبکه آفتاب - حسام امامی: یک عمر تفریحش شکار غزال بود، غذای مورد علاقه اش گوشت غزال، اما در سیزدهم دسامبر 2003 که با 750 هزار دلار پول نقد، دو کلاشینکف و یک هفت تیر در سوراخ موشی نزدیک زادگاهش تکریت دستگیر شد، هیچ شباهتی به غزال نداشت. با موهایی ژولیده و ریشی هم اندازه ریش فیلد کاسترو، صدام بیشتر شبیه کفتاری پیر بود.

جرج بوش پسر برای حمله به عراق دو بهانه به جامعه جهانی فروخت: داشتن سلاح های کشتار جمعی (درواقع هم چنان داشتنش، چون قبلا امریکایی ها خودشان این ها را با تخفیف های ویژه به صدام فروخته بودند) و ارتباط تنگاتنگ و در سطح بالا با گروه های تروریستی از جمله القاعده. پدرخوانده های جهان اجماع که کردند، نیروهای ائتلاف را که به زادگاه تمدن ریختند، پایتخت هفده روز بیشتر نپایید و سقوط کرد. صدام چند صباحی ناپدید و تحت تعقیب بود تا این که راننده اش چیزخورش کرد و جایش را به نیروهای ائتلاف لو داد. «خانم ها، آقایان، گرفتیمش.»

قرار گذاشتند صدام چند وقتی، قبل از تحویل به دولت موقت عراق برای اجرای عدالت، در اختیار امریکایی ها باشد. امریکایی ها دستشان خالی بود و می خواستند ببینند صدام گزگ دستشان می دهد یا نه. اما صدام که می دانست حکمی غیر از اعدام در انتظارش نیست دلیل نمی دید به دشمن اطلاعات بدهد. به علاوه، دلواپس تصویری بود که بعد از مرگ از خود باقی می گذارد. انگیزه های زیادی برای سکوت داشت و دریغ از یک دلیل موجه برای اعتراف.

ذهن خبرنگارها سمت شکنج می رفت. پرسیدند. دونالد رامسفلد، وزیر دفاع وقت امریکا، اعلام کرد با او مانند اسیر جنگی و طبق کنوانسیون ژنو رفتار خواهدشد. بعدتر که پرسیدند آیا صلیب سرخ که ناظر اجرای کنوانسیون ژنو است به صدام دسترسی دارد، از جواب طفره رفت و گفت وکلا باید تصمیم بگیرند. بعدتر وقتی لزلی استال، مجری کانال تلویزیونی سی بی اس امریکا، در گفت و گویی با رامسفلد دوباره موضوع را پیش کشید، رامسفلد از بیخ منکر شد. اما چند سال که از ماجرا گذشت روایتی از بازجوی های صدام بیرون آمد و رسمیت گرفت که هرچند کمی هالیوودی است، موثق ترین نسخه موجود است و در پسش حقیقتی هولناک. صدام باید برای جنایاتش مکافات می کشید، اما جنگ دلیلی نداشت. اعترافات صدام به گفته امریکایی ها بدون شکنجه صورت گرفته و قهرمان این داستان بازجوی امریکایی و جوانی است زاده لبنان.


مستر جرج خالی

صدام هر روز در زندان مردی امریکایی را می دید که او را با نام «مستر جرج» می شناخت. از سیزده هزار کارمند اف بی آی فقط سیزده نفر عربی حرف می زدند. شب کریسمس ۲۰۰۴ بود که از اف بی آی با جرج پیرو تماس گرفتند و فهمید برای بازجویی از صدام انتخاب شده. مامور میدانی سی و چندساله ای با فقط چند سال سابقه کار شده بود مسوول پاسخ به بزرگ ترین پرسش های تاریخ معاصر. صدام هنوز تسلیحات کشتار جمعی داشت؟ با القاعده همکاری می کرد؟ چرا تصمیم گرفت با امریکا بجنگد؟ کارول استراود، تحلیلگر اطلاعاتی اف بی آی و عضو تیم آمریکایی مسوول بازجویی از صدام، می گوید پیرو همان اول گفته اگر موفق بشوند، اعتبار پیروزی مال همه است و اگر شکست بخورند مال او.

هفتم فوریه ۲۰۰۴، پیرو که به بغداد رسید حتی نمی دانست صدام با تیمشان حرف می زند یا نه. صدام می دانست او دقیقا چه پستی در سازمان دارد و قطعا به این راحتی ها حرف نمی زدم. «صدام نمی دانست من کی هستم. کمتر از پنج سال سابقه در اف بی ای داشتم و فقط یک مامور بودم. تنها چیزی که صدام می دانست این بود که عضو دولت امریکا هستم. اما سِمتم هرگز برایش فاش نشد.»

جرج پیرو، رسیده و نرسیده، قبل از پا گذاشتن به سلول بی پنجره صدام در کمپ کراپر فرودگاه بغداد، کار روی روح و روان دیکتاتور را شروع کرد. برای بازجویی، صندلی صدام را پشت به دیوار و صندلی مستر جرج را پشت به در گذاشتند. پیرو می خواست در ناخودآگاه صدام، جای تنها راه خروج از محبس را بگیرد. «یک جور مانع روانی بین او و در بودم.» نخستین سوالی که پیرو انتخاب کرده بود چیزی بود که می دانست دیکتاتور جواب می دهد.

- مستر صدام، دستاوردهایت چه بود؟

- بیرون کشیدن نفت از دست بیگانگان و ملی کردن صنعت نفت، رشد اقتصاد، بهبود وضع آموزش و بهداشت. مردم عراق برای کارهایی که کرده ام عاشق من هستند. در انتخابات گذشته رای صددرصدی به من دادند.

بعد که از اشتباهات دیکتاتور پرسید جواب گرفت «هیچ». افسوس؟ «هیچ». آمادگی نداشت درباره اشتباهاتش با دوست دیروز و دشمن امروزش درددل کند. حرفه ای بود اما خیال همکاری نداشت. چارلز دلفر، از بارزسان تسلیحاتی سابق سازمان ملل و کارشناس تسلیحاتی کشتار جمعی عراق که ریاست تیم بازجوی از صدام را بر عهده داشت، می گوید: «رفتار صدام کاملا رفتار رییس جمهور عراق بود... مودب به سوال های جرج گوش می داد و می گفتم مطمئنم این ها سوال های جالبی هستند اما می دهم کسی نگاهی به آن ها بیندازد و انتظار داشت که کاغذ را بدهد به دستیاری که فکر می کرد کنارش هست اما دیگر دستیاری در کار نبود، درست است، من در زندانم.»

دستاورد جرج چه بود؟ جا انداخت که او را مستر صدام صدا کند و صدام او را مستر جرج. بماند که بعدتر این دو در تنهایی یکدیگر را صدام و جرج صدا می زدند.


ای کلک

روز دوم. هشتم فوریه ۲۰۰۴، همان جا. «صدام باید فکر می کرد آدم خیلی قدرتمندی هستم و در مقام جانشین رییس جمهور امریکا حرف می زنم. سنم قطعا یکی از نگرانی ها بود. صدام چطور به منی که آن موقع سی و اندی ساله بودم نگاه می کرد؟ توقع داشت کسی به آن جوانی از او بازجویی کند؟ همین را هم پرسید.»

«تو برای این عملیات زیادی جوان نیستی؟»

پیرو از قبل خودش را آماده کرده بود.

«شما که جوان تر از من بودید و شدید معاون رییس جمهور. سنتان کمی از من بیشتر بود که رییس جمهور شدید. عجیب است حرف سنم را پیش می کشید. فکر می کردم هر کس نداند، شما می دانید که توانایی من مهم است نه سنم.»

«می خواستم صدام هر وقت نگاهم می کند یادش بیاید هم سن من که بوده چیزی وجود نداشته که نتواند به آن برسد و حالا همان بلا دارد سرش می آید. لبخند زد و انگشت اشاره اش را سمت من تکان داد و گفت تو از آن حرام زاده های حقه بازی. باید حواسم به تو باشد.»

خدای سلولش شدم

جرج اول می خواست به صدام بقبولاند قوی تر از اوست. صدام حتی نمی دانست او کارمند اف بی آی است. پیرو معتقد است اگر صدام می فهمید او ماموری میدانی بیش نیست عصبانی می شد. لابد خون خواری با آن کبکبه و دبدبه به خودش حق می داد دولت امریکا رعایت احترامش را بکند و بازجویی گنده تر از این ها برایش بگمارد. برایش مهم بود جرج به چه کسی گزارش می دهد. «فکر می کرد، و چند باری هم به زبان آورد که، من مستقیما به رییس جمهور امریکا جواب پس می دهم.» پیرو هم گذاشت او این طور فکر کند.

قدم بعدی این بود که خدای سلول صدام شود و او را از هر لحاظ به خود وابسته کند. ترسا فلیکس، تحلیلگر اطلاعاتی بازنشسته اف بی آی، از دیگر همکاران پیرو در ماموریت نسبتا غیرممکن، می گوید: «استراتژی جرج این بود کاری کند که صدام به او وابسته شود... و هر چیزی که صدام سراغش می رفت کنترل کند. یعنی تمام زندگی اش را.»

«نمی خواستم صدام با هیچ یک از بازجوهای دیگر تعامل داشته باشد. نمی خواستم با زندانی های دیگر تعامل داشته باشد، حتی با پرسنل پزشکی. دنبال تعامل با هر انسانی که بود باید از من می خواست.»

استراود می گوید: «جرج شده بود محرم اسرارش، شاید، دوستش، سرگرمی اش، همه چیزش.» درست همان طور که جرج می گوید: «صدام شاعر بود و دوست داشت هنرش را به اشتراک بگذارد. می دیدم موقع خواندن شعرهایش و توضیح معنای واقعی آن ها چه لذتی می برد. خیلی به این موضوع می بالید.»

جرج با زندان بان ها تمرین می کرد که گاهی سرشان داد بزند و آن ها هم دستپاچه و وحشت زده این سو و آن سو بدوند. «این بخشی از استراتژی ما بود.» نمایش اجرا می شد تا دیکتاتور فکر کند جرج شخصا مسوول اوست. جرج این توهم را تقویت می کرد. «در اصل داشتم به او می گفتم من مسوول تمام جوانب زندگی اش هستم و اگر به چیزی نیاز داشته باشد باید از من بخواهد.»

صدام حالا همه جوره به او وابسته می شد. کهنه هایی را هم که صدام عاشقشان بود کنترل می کرد. صدام وسواس نظافت داشت و از این کهنه ها برای تمیز کردن سلول و میوه های تازه استفاده می کرد. هر روز شعر می نوشت اما اختیار قلم و کاغذ دست مستر جرج بود. اختیار روز و شب سلول هم. «به نگهبان ها گفته بودیم ساعت هایشان را درآورند. تنها کسی که ساعت مچی داشت من بودم. این هم خیلی برایش مشهود بود.

چون بزرگ ترین ساعتی را که می شود تصور کرد به مچم می بستم؛ متوجه می شدم که صدام حواسش به ساعت مچی من است. ناراحتی بود از این که من تنها کسی هستم که ساعت دارم. راستش چند باری در این باره حرف زد. باورش نمی شد بزرگ ترین ارتش جهان نتواند برای پرسنلش ساعت تهیه کند. من هم می گفتم هر موقع دلش بخواهد می تواند ساعت را از من بپرسد. همین ساعت پرسیدنش برای نقشه ما اهمیت داشت.»


پایش نشستم

«هیچ وقت صدام را شکنجه نکردم. از هیچ تکنیک پیشرفته ای روی او استفاده نکردم. بلد هم نبودم. این کار در تضاد با سیاست های اف بی آی و ارزش هیا اصلی آن است.» در کنوانسیون ژنو اشاره مستقیم به شکنجه هایی مثل القای حس غرق شدن، زیاد کردن گرما یا سرمای اتاق، ایجاد سر و صدای زیاد و محرومیت زندانی از خواب نشده. تازه نفرت عمومی از صدام آن روزها به قدری زیاد بود که چندتایی چک و لگد به او، که هزاران کشته را روانه آن دنیا کرده بود، حکما به ساحت مقدس حقوق بشر بر نمی خورد اما «فکر می کنم صدام مشخصا در حیات سیاسی اش نشان داده بود که به تهدید، یا هر رویکرد ترس محور، جواب نمی دهد.»

راه شکستن چنین آدمی چه بود؟ «زمان.» چند ماه زمان که طی آن پیرو صدام را اداره کرد و رابطه ای برمبنای وابستگی، اعتماد و عاطفه با او ساخت. پیرو مدام جای رفتارهای مهربانانه و تحریک کننده را با هم عوض می کرد.

عصبانی اش کردم

مثلا به صدام فیلم هایی از سقوطش و پایین کشیده شدن مجسمه هایش نشان داد. «می خواستم این فیلم ها را ببیند و عصبانی شود؛ شاد، عصبانی، غمگین. وقتی کسی را وارد این احساسات می کنی نمی تواند خودش را خیلی کنترل کند. حین مصاحبه آسیب پذیرتر می شود.»

همین حقه ساده کاسبی پیرو را رونق داد. موقع تماشای فیلم ها، «عصبانیت را در چهره اش می دید. سعی می گرد نگاه نکند. سرش را می انداخت پایین... صورتش شدیدا سرخ می شد. صدایش عوض می شد و چشم هایش پر از نفرت. داشتیم درباره دلیل حمله به کویت حرف می زدیم، این که چه چیزی باعث شد به کویت حمله کند»

۱۹۹۰بود، صدام کویت را متهم کرد به خرابکاری در اقتصاد عراق. اما موضوعی که واقعا جنگ را برای صدام شروع کرد توهینی بود شخصی. «وزیر خارجه اش را فرستاده بود کویت تا با امیرالصباح، رهبر سابق کویت، دیدار و مسائل را حل و فصل کند.امیر به وزیر خارجه عراق گفته بود تا زمانی که تمام زن های عراقی را به فاحشه های ده دلاری تبدیل نکند دست از کارهایش برنخواهدداشت... گفت می خواسته امیرالصباح را برای این حرف تنبیه کند.»

امریکا صدام را از کویت بیرون کرد تا دیکتاتور دیگر مهری به خاندان بوش نداشته باشد. «از پرزیدنت بوش خوشش نمی آمد. دوست داشت با پرزیدنت ریگان ملاقات کند. فکر می کرد او رهبر بزرگی بوده. مردی محترم. از پرزیدنت کلینتون هم خوشش می آمد. اما از پرزیدنت بوش پدر یا پسر خوشش نمی آمد.»

جرج به صدام مستندی انگلیسی هم نشان داد از بدرفتاری های رژیم او پس از جنگ اول خلیج فارس در ۱۹۹۱.

- این فیلم را غربی ها ساخته اند. در امریکا نمایش داده شده. چطور باید باورش کنیم؟... زندانی ها داشتند خیانت می کردند.

- اما این فیلم ها نشان می دهد بهای توقف خیانت جان انسان هاست.

- بعضی از افراد من رفتار غلطی داشتند. نباید زندانی ها را کتک می زدند... [حین تماشای مهاجرت کردها] شاید دارند برای دوری از منطقه جنگی مهاجرت می کنند.

جرج متوجه شد صدام به چیزی که مستند نشان می دهد واکنش های خوبی ندارد. صحنه هایی مرتبط با همین جلسه بین جرج و صدام در مستند باز جویی از صدام، ساخته شبکه نشنال جئوگرافی، بازسازی شده. بازیگر نقش صدام بخشی از مستند را می بیند که در آن زنی روستایی می گوید: «خانه هایمان را سوزانده اند و چیزی برایمان باقی نمانده.» صدام می زند زیر خنده که «مگر قبلش چه داشته اند؟ کلبه های نِئین؟ من دارم این آدم ها را به عصر مدرن می آورم. باید ممنون من باشند».

گاهی خیلی سخت می شد موقع حرف زدن درباره اثر قساوت های صدام قضاوت نکرد. اما مستر جرج می گوید که هیچ وقت قضاوت نکردم چون فکر می کردم خیلی به بازدهی کارم ضربه می زد.
- صدام! کمک کن بفهمم، از نظر خودت، چرا از گاز شیمیایی در برابر مردم خودت استفاده کردی؟

- لازم بود.

- لازم بود؟

مستر جرج ادامه می دهد که «داشت بر می آشفت. دیگر قادر به کنترل بازجویی نبود. از لحاظ روانی داشت فرو می شکست. گفت بس است. این برنامه را قطع کن. در حد من نیست درباره چنین پروپاگاندایی اظهارنظر کنم. من رییس جمهور عراقم! عصبانی بود. فیلم را پس زد. می شد ناامیدی را در چهره اش دید».


آوریل پرحادثه

دستگیری صدام از شورش ها نکاسته بود. جنگ از کنترل خارج می شد. عراق از هم می پاشید و همین فشار روی جرج را زیادتر می کرد. صدام هم داخل سلول مثل کشورش از هم می پاشید.

«آوریل بود که صدام متوجه شد کم کم واقعا دارد کنترل خودش را از دست می دهد. می خواست با من تعامل کند. می خواست بروم دیدنش. می خواست با من حرف بزند. می دانست نباید با من حرف بزند اما دیگر دست خودش نبود.» جرج در این شطرنج روانی دست بالا را گرفته بود. اما نوبت حرکت صدام بود. «غذایش را از دریچه سلول نپذیرفت و در خواست کرد غذایش را از در، و به عنوان رییس جمهور عراق، به او بدهند. زندان بان ها در را باز کردند و به او غذا دادند. من فورا این رویه را متوقف کردم.»

صدام عقب نشینی نکرد که هیچ، قمارش را بالاتر هم برد. دست به اعتصاب غذا زد. «گفت تمایل ندارد مثل بقیه زندانی ها غذایش را بپذیرد چون مثل بقیه زندانی ها نیست. فقط موقعی غذا می خورد که مثل رییس جمهور عراق به او غذا بدهند.» به قول ترسا فلیکس «این چالش بزرگی برای اتوریته جرج بود».

چارلز دلفر، رییس جرج، می گوید: «صدام سابقه ای طولانی در تحمل داشت. یکی از کتاب های مرود علاقه اش «پیرمرد و دریا» نوشته همینگوی بود. ماهیگیری پیر که به دریا می زند و تقلایی طولانی می کند برای گرفتن یک ماهی. این مفهوم شکوه تقلا، این که حتی اگر در آخر بمیری؛ تقلا خوب است. پس اگر صدام را در موقعیتی بگذارید که خودش را در حال تقلا ببیند، می خواهد آن وضع را بشکند و این کار را خواهدکرد.»

جرج می دانست «به لحاظ تاریخی اولتیماتوم به صدام جواب نمی داد. اولتیماتوم ما را که به جنگ ۱۹۹۱ منتهی شد قبول نکرد و به اولتیماتوم ما در ۲۰۰۲ که منتهی به جنگ ۲۰۰۳ شد هم اعتنا نکرد».

«وقتی دست از غذا خوردن برداشت، نگران سلامتی اش بودم. داشت ضعیف می شد. می توانم بگویم برای اوین بار در بازجویی ها مضطرب بودم. اگر چیزی ک می خواست به او می دادم، درخواست های بعدی اش شروع می شد و ادامه پیدا می کرد. برایش کاملا توضیح دادم که ما کوتاه نخواهیم آمد... از او خواستم فکر کند اگر جای من بود کار دیگری می کرد. گفت نه. او هم کوتاه نمی آمد. گفتم پس بچرخ با بچرخیم.»

چارلز دلفر می گوید: «به این استراتژی رسیدیم که فشار بیشتری روی صدام بگذاریم تا از اعتصاب غذایش کوتاه بیاید.»

حالا نوبت حرکت جرج بود: «به او گفتم برای پرونده مهم تری چند روزی ترکش می کنم. اما به او سر می زنم چون نگرانش هستم. بلند شدم و از سلول آمدم بیرون. او مانده بود و سلولش تا به چیزهای تازه ای که به او گفته بودم فکر کند. می رفتم سمت ماشینم که یکی از زندان بان ها دنبالم آمد و گفت صدام مرا می خواهد. وقتی دوباره وارد سلول شدم صدام نگاهم کرد و گفت واقعا نگران من است و فقط به خاطر من غذا خواهدخورد. این قطعا یک شطرنج روانی بین من و صدام بود. او مصمم بود اما من هم همین طور.»

چیزی اما بعد از این اعتصاب عوض شد. «در آن نقطه از کار، تغییری در او دیدم؛ داشت بیشتر و بیشتر از نظر عاطفی به من جذب می شد. می خواست وقت بیشتری با او بگذرانم. اگر وقتی که با او می گذراندم از نظرش کیفیت لازم را نداشت بعدا شکایتش را می شنیدم. می خواست ساعت ها با او وقت بگذرانم. چون تنها کسی بودم که داشت واقعا با او حرف می زد. می توانست چیزهایی را با من در میان بگذارد. شعر می نوشت و آن ها را به من می داد؛ شعرهایی که آن موقع هر روز می نوشت و برایم می خواند.»

پیرو حتی از تولد صدام هم، که قبل از دستگیری اش تعطیلی رسمی بود، سود جست؛ این بار برای یادآوری نکته ای دردناک. «در ۲۰۰۴ دیگر کسی تولد او را در ۲۸ آوریل جشن نگرفت. تنها کسانی که این را می دانستند و برایشان مهم بود ما بودیم. چندتایی کلوچه برایش برده بودم و تولدش را برایش جشن گرفتیم.»

پیرو کلوچه ها را از مادرش گرفته بود. «خیلی خوشش آمده بود. گفتم این ها کلوچه های لبنانی هستند و صدالبته او عاشق مردم لبنان بود، خودش می گفتم.» صدام تشکر کرد اما وقتی جرج به مادرش گفت یک پس گردنی تحویل گرفت. مادر جرج با بی میلی هدیه دیگری هم فرستاد: بذر گل.

به صدام چند گلدان کوچک پشت یک فنس بلند دادند تا با دست خالی آن جا باغبانی کند چون نمی توانستند ابزار دستش بدهند. جرج و صدام در آن باغچه کوچک قدم می زدند و رازهای دیگری برملا می شد. مثلا این که بین مردم شهر چو افتاده بود از وقتی امریکایی ها افتاده اند پی صدام، چندین بدل خود را به شهر فرستاده افسانه ای بیش نبوده. «هیچ کس به درد بدل صدام حسین بودن نمی خورد.»


شکستمش

رسیدن به رازهای صدام نیازمند شکستن تدریجی اعتماد به نفس مردی بود که به سلطه کامل عادت داشت. «صدام درد معده داشت. می خواستیم معاینه کامل بشود. تنها جایی که این کار ممکن بود بیمارستانی در مرکز شهر بود. [روز صدم، شانزدهم مه ۲۰۰۴] تصمیم گرفتیم از راه هوایی به بیمارستان برویم. برای محفاظت خودمان و محافظت صدام.

صدام از پرواز می ترسید. هنگام بلند شدن از زمین صدام کم کم داشت می ترسید. دستبند و چشم بند داشت که احتمالا وضعش را بدتر می کرد. موقع پرواز، نگاهی به بیرون انداختم. معلوم بود که شهر زنده است، ترافیک بود، چراغ ها روشن بود... وقتی دیدم بغداد نیمه شب چه زیباست، از فرصت استفاده کردم. چشم بندش را بالا زدم بیرون را ببیند. می خواستم بفهمم بغداد زنده است و دارد پیش می رود؛ بدون او. صدام فکر کرد ذهنش را خوانده ام چون واقعا دلش می خواست بیرون را تماشا کند و بغداد را ببیند.»

در بیمارستان تشخیص فتق دادند. وقتی جرج و صدام کنار هم نشستند، صدام تشکر کرد. «صدام کمی احساساتی شده بود. احساساتی ترین حالتی که دیده بودم. صدایش نرم شده بود و می شد در صورتش عاطفه و قدردانی را دید.»

طرفدارش شدم

پیرو از گروه تجسس عراق برای صدام گفت؛ گروهی که بوش فرستاده بود تا ببینند چه بر سر تسلیحات کشار جمعی آمده. پیرو می خواست ماه ها با صدام بنشیند و رفته رفته از او حقیقت را جویا شود تا این که متوجه شد صدام خودش را نویسنده می داند. هر روز شعر می نوشت و پیرو در همین غرور نویسندگی اش روزنه ای یافت. «بیشتر شعرها درواقع افتضاح بودند. بعضی روزها فکر می کردم حقوقم برای گوش دادن به این شعرها کم است.» این را اما به صدام نمی گفت. «می گفتم محشرند.»


* روز ۱۲۶، یازدهم ژوئن، کمپ کراپر، بغداد

«نشسته بودم توی سلولش و داشت برایم شعرهایش را می خواند که روزنه ای در برابر چشمانم ظاهر شد.»

«می دانی، صدام، فهمیده ام سبک منحصر به فردی در نوشتن داری. می توانم بگویم تو از سخنرانی نویس استفاده نمی کنی.»

«معلوم است که حسابی توجه کرده ای، جرج. شعرهایم، رمان هایم و سخنرانی هایم همه را خودم می نویسم و حرف دلم هستند.»

«اما متوجه شده ام چندتایی از سخنرانی هایت سبک متفاوتی دارند. فکر می کنم آن ها را کسی برایت نوشته.»

«کدام سخنرانی ها؟»

«خنده دار است که می پرسی. ژوئن ۲۰۰۰ یک سخنرانی کردی که گفتی عراق تا وقتی سایران در منطقه خودشان را خلع سلاح نکنند، خلع سلاح را نمی پذیرد. جواب تفنگ تفنگ است، جواب چماق، چماق و جواب سنگ سنگ.»

- می خواستم پیامی برای ایرانی ها بفرستم. باید ایران را درباره زرادخانه سلاح هایمان گمراه می کردیم.

- چرا؟

- بزرگ ترین تهدید برای عراق ایران بود نه امریکا. باید هم چنان از من می ترسیدند. چون اگر نمی ترسیدند، حمله می کردند. باید باور می کردند که من هنوز سلاح های خودم را دارم.

صدام وقتی فهمید چه کار می کنم که خیلی دیر شده بود.

- پس حقه بود؟ برای فریب ایرانی ها؟

- دقیقا.

- بیشتر تسلیحات کشتار جمعی را بازرسان سازمان ملل در دهه نود میلادی تخریب کردند. آن هایی را هم که بازرسان تخریب نکرده بودند، عراق یک طرفه معدوم کرد.

- پس چرا زندگی خودت را برای یک نمایش به خطر انداختی؟

- این ظرفیت و توانایی ایرانی ها را عقب نگه می داشت. نمی گذاشت دوباره به عراق حمله کنند.

- چرا با اعلان جنگ امریکا هم دست از این حربه برنداشتی؟ می توانستی آن موقع بگویی سلاح کشتار جمعی نداری و کشورت را از حمله امریکایی ها نجات بدهی.

- بدوا محاسباتم درباره پرزیدنت بوش و مقاصدش اشتباه بود. فکر می کردم امریکا مثل عملیات روباه صحرا (۱۹۹۸) تلافی می کند؛ یعنی یک حمله هوایی چهارروزه.

یک بار از چنین حمله ای جان سالم به در برده بود و انتظار خسارتی در همان حد را داشت. وقتی برایش مسجل شده بود که به کشور حمله می شود فکر نمی کرده می تواند پیروز شود.

- از فرماندهان نظامی و مسوولان دولتم خواستم که دو هفته برایم زمان بخرند. بعد اوضاع تبدیل به چیزی می شد که اسمش را گذاشته بودم جنگ مخفی، یعنی از جنگ مرسوم به جنگی غیرمرسوم... دلم می خواست اعتبار شورش ها مال خودم باشد. تنها یک سوال دیگر مانده بود. آیا عراق با القاعده ارتباط داشت؟

* روز ۱۴۳، ۲۸ ژوئن ۲۰۰۴، کمپ کراپر، بغداد

- صدام تو ارتباط با القاعده و بن لادن داشتی؟

- اسامه بن لادن متعصب دینی بود، جرج. دین و سیاست باید از هم جدا بمانند. ما به بن لادن کمک نکردیم. نمی توانستم به کسی تا آن اندازه مذهبی اعتماد کنم. من رهبری سکولار هستم.
علاقه و قصدی برای ایجاد دولت اسلامی در سراسر جهان نداشت. او را دیوانه می دانست. برای همین درباره او خیلی محتاط بود. می گفت واقعا نمی شود به دیوانه ها اعتماد کرد... فکر می کرد بن لادن تهدیدی برای او و رژیم اوست.

داستان صدام را اعضای عالی رتبه دولت سابقش تایید کردند. نکته عجیب برای تیم امریکایی این بود که چقدر کم از صدام می دانستند و او چه کم از امریکایی ها. «متوجه نمی شد چرا ما چهار سال یک بار رییس جمهور انتخاب می کنیم. به نظر او، سال ها طول می کشید تا کسی واقعا وظایف این پست را بفهمد و قادر به انجام آن ها باشد... به فیلم های سینمایی برای فهم فرهنگ امریکایی تکیه می کرد.»


اگر رییس می ماند

از دیگر اعتراف های صدام این بود که خودش شخصا دستور استفاده از سلاح های شیمیای در برابر کردهای شمال را داده. مردم خودش را در عملیات انفال به گاز بست تا جلو حمله ایران و مقاومت کردها در برابر حکومت خود را بگیرد. اما اعتراف آخرش راه را برای هر جور ترحم می بندد. «صدام به من گفت که او هر کاری برای محافظت از عراق خواهدکرد. اعتراف کرد اگر توانایی و فناوری لازم برای بازسازی برنامه تسلیحاتی خود، از همه نوعش، شیمیایی، بیولوژیک و هسته ای، را داشت هرگز از دستیابی به آن ها بازنمی نشست.»

دلفر در این باره می گوید: «تصویر پیچیده ای است مثل خودم صدام. ما امریکایی ها معمولا مسائل را سیاه و سفید می بینیم.»

دیدار آخر

* روز ۱۶۶، ۲۱ جولای، ۲۰۰۴، کمپ کراپر، بغداد

«صبح بود که با صدام خداحافظی کردم. روز زیبایی بود. خورشید در آسمان بود. آسمان آبی بود. روز خوبی برای بیرون زدن بود. چندتایی سیگار برگ کوبایی با هم کشیدیم. سیگارهای مورد علاقه اش. کمی گپ زدیم. به شوخی گفت با هم بزنیم توی کسب و کار. می گفت می توانیم یک شرکت مشاوره راه بیندازیم.

من هم به او گفتم اگر بتواند از دادرسی هایی که پیش رو دارد موفق بیرون بیاید، من به شراکت با او فکر خواهم کرد. فکر می کنم هر دو ما می دانستیم که این ها واقع گرایانه نیست اما حس می کنم او می خواست با خاطره ای خوش برود. به او گفتم دارم می روم و او بغلم کرد و به روش سنتی اعراب گونه هایم را بوسید و خداحافظی کرد... اشک را در چشم هایش می دیدم... اشک از گونه هایش می ریخت... به من گفت دلش برایم تنگ می شود.»

توهمی درباره سرنوشتش نداشت: دادگاه و اعدام. روز دادگاه جرج، برای این که نشان دهد رفتار خوبی با صدام شده، یک دست کت و شلوار نو برایش برد و داد یکی از تحلیلگران اطلاعات اف بی ای موهایش را کوتاه کند.

موقع قرائت حکمش در دادگاه، صدام ایستاده حرف قاضی را قطع کرد و مدام گفت: «زنده باد مردم، مرده باد خائن.» ترجیع بند این شعارها هم الله اکبر بود. کفرش حسابی که درآمد گفت: «مرگ بر شما و دادگاهتان.» اما بالاخره رفت پای چوبه دار.

پیرو می گوید او حساب رفتارهایش را از قبل کرده بود. مقاومتش و نپذیرفتن چشم بند و سرپوش. می خواست آخرین تصویرهای تاریخ چیزی غیر از تصاویر تحقیرآمیز لحظه دستگیری اش باشد. صدام می دانست این آخرین چیزی است که اختیارش با اوست. انتظار مرگ را داشت و آزارش نمی داد. چرا؟ «جوابش این بود که آن موقع شصت و هفت ساله بود. بیشتر از میانگین مردان عرب خاورمیانه عمر کرده بود. زندگی فوق العاده ای را از سر گذرانده بود. شده بود رهبر گهواره تمدن. و به نظر خودش البته، تاثیر شگرفی روی کشور گذاشته بود. روی منطقه. روی جهان. برای همین رویارویی با مرگ آزارش نمی داد.» همان طور که صدام گفته بود: «بدون ذره ای افسوس، بدون ذره ای پشیمانی.»


صدام انسان می میرد، سال نو می شود

* ۳۱ دسامبر، ۲۰۰۶

باز شب سال نو. پیرو در شیکاگو داشت آماده می شد مسابقه شیکاگو بیرز با گرین بِی پَکِرز را تماشا کند. شب یکشنبه بود، استادیوم پر. مملو از هیجان. «حواسم بود صدام امروز اعدام می شود. دوست نداشتم از نزدیک شاهد اعدام باشم. دیگر کاملا باور داشتم که این مجازات برای جرائمی که صدام مرتکب شده منصفانه و درست است. اما دلم نمی خواست شخصا شاهدش باشم... من وجه متفاوتی از صدام را دیده بودم. من وجه انسانی صدام را دیدم. من صدام انسان را دیدم نه صدام دیکتاتور وحشی را، رهبر شرور عراق که مردم خود را بمباران شیمیایی کرد.»

صدام تا چند ثانیه قبل از آویزان شدن داشت با مردمی که لعنش می کردند کل کل می کرد. «عراق بدون من هیچ چیز نیست.» «اسم خودتان را گذاشته اید مرد؟» نگذاشتند اشهدش را کامل بخواند. به محمد که رسید زیر پایش را خالی کردند.

«اعدام صدام را تماشا کردم. آن شب از تلویزیون پخش شد. لذتی از دیدنش نبردم. تلویزیون را خاموش کردم و رفتم بیرون تا شب سال نو را جشن بگیرم.»

• نقل قول های مستقیم این گزارش با کمی تلخیص از برنامه شصت دقیقه کانال خبری سی بی اس با عنوان «بازجو از اعترافات صدام می گوید» و نیز مستند «اسرار بازجویی از صدام» محصول شبکه نشنال جئوگرافی گرفته شده.