گزارش تاریخی از اولین تقابل‌های ایران و روسیه

ورزش سه: به بهانه جدال تدارکاتی سه‌شنبه شب هفته آینده تیم ملی فوتبال ایران برابر روسیه در ورزشگاه کازان آره‌نا، به دیدارهای تاریخ ایران مقابل روس‌های قدیم و جدید و همچنین ظهور این رشته در کشورمان نگاهی می‌اندازیم:

از تقابل فوتبال ایران و شوروی (روسیه) بیشتر بدانیم:

۱- تاریخ فوتبال در ایران

فوتبال را برای اولین بار انگلیسی‌های مقیم ایران و همچنین ملوانان کشتی‌های خارجی در تهران، مسجد سلیمان و بنادر خرمشهر، بوشهر و بندرعباس به راه انداختند. فوتبال در ایران به تاریخی یکصد ساله نزدیک می‌شود، هرچند تولد این ورزش در ایران و بدون حضور ایرانیان به حدود 111 سال قبل می‌رسد. در سال 1286 شمسی، اسپرینگ رایس وزیر مختار بریتانیا در ایران مسابقات رسمی مؤسسات انگلیسی را در میدان مشق تهران ترتیب داد اما ایرانی‌ها در این مسابقات حضور نداشتند. میدان مشق در آغاز منطقه‌ای نظامی بود که برای کاربرد تمرین رزمی قشون در زمان فتحعلی شاه ساخته شده بود. در سفرنامه جکسون این میدان چهارگوش با درازا و پهنای نزدیک به ۴۰۰ متر یکی از بزرگترین میدان‌های نظامی تهران معرفی شده است. مکان جغرافیایی این میدان به باغ ملی (حد فاصل میدان توپخانه و حسن آباد) معروف است که بسیاری از ساختمان‌های قدیمی تهران در آن بنا شده و شکل تاریخی خود را از دست داده است. در سال 1298 کلوب ایران به‌عنوان اولین باشگاه رسمی در ایران تاسیس شد تا در سال 1398 صدمین سالگرد تاسیس این باشگاه را که با تاسف فراوان، دیگر وجود ندارد ارج بنهیم. در سال 1299 و همزمان با کودتای رضاخان میرپنج فرمانده بریگاد قزاق در کشور و براندازی حکومت قاجار، مردی به نام خانان سرداری در دیدار تیم ملی فرانسه و سوییس وظیفه حفاظت از دروازه‌ تیم ملی فوتبال سوییس را با ملیت ایرانی برعهده گرفت. در سال 1302 اولین دوره رسمی مسابقات فوتبال باشگاه‌‌های تهران با قهرمانی تیم فوتبال «کلوب ایران» برگزار شد.

۲- اولین مسابقه ملی

بازی‌های ملی و معیار آن چیست؟ به کدام مسابقه، مسابقه ملی می‌گویند و کدام بازی جزو بازی‌های ملی محسوب نمی شود؟ واقعا جواب این سؤال چیست؟ فدراسیون فوتبال ایران می‌تواند برگه‌ای از تاریخ فوتبال در ایران را به انتشار برساند و به همه ابهام ها پاسخ دهد؟ نخستین بازی تیم ملی فوتبال ایران از نظر فیفا در سال ۱۳۲۹ انجام شده است که باید با اهتمام فدراسیون فوتبال ایران تصحیح شده و به فیفا اعلام شود زیرا تیم ملی ایران پیش از آن نیز وجود داشته و مسابقاتی را با تیم‌هایی از افغانستان ، هند و ترکیه برگزار کرده‌است. از نظر فیفا، نخستین بازی ملی رسمی ایران مسابقه‌ای است که در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۲۹ برابر تیم ملی ترکیه و در شهر استانبول انجام شده است. ایران در این بازی با نتیجه 6 بر یک شکست خورده و امیر خلیلی تنها گل ایران را زده است. در مورد نخستین بازی ملی غیرفیفایی ایران اختلاف نظری وجود دارد که نگارنده پیشنهاد می‌کند تا فدراسیون فوتبال با برگزاری یک هم‌اندیشی و تعیین و تدوین و اصلاح تاریخ، این موضوع را به فیفا اطلاع دهد تا جوانان و علاقه‌مندان فوتبال در ایران و جهان از صحت تاریخی و یکسان‌سازی آن مطلع شوند زیرا این نکته برای کشوری که پنج بار به جام جهانی رفته اصلا مناسب نیست که حتی صاحب نظران و تاریخ‌دانان خودش هم نمی‌دانند تاریخ واقعی فوتبالشان چیست!

3- مسابقه با نمایندگان ارتش سرخ!

در سال ۱۳۰۵ سفیر ورزشی شهر باکو (بادکوبه) از شوروی (شورایی) سابق یک تیم را از ایران به این شهر دعوت کرد و بازیکنان گلچین شده از ۳ باشگاه کلوپ تهران، کلوپ ارامنه (بعدها به آرارات تغییر نام داد) و طوفان به عنوان منتخب تهران در آن زمان که هیچ تیمی به نام تیم ملی ایران وجود نداشت به سوی شوروی حرکت کردند. سفر تیم فوتبال منتخب تهران به بادکوبه‌ی جمهوری سوسیالیستی شوروی آذربایجان از وقایع مهم در آغاز تاریخ فوتبال و ورزش ایران است. اینها اولین سفیران فوتبال ایران در خارج از کشور بودند، به همین دلیل وقتی وارد بادکوبه شدند، چند هزار نفر به استقبال آنها آمدند. سفر تیم ایران به شوروی در آن زمان حدود ۶۰۰ تومان ( ۶ هزار ریال!!) خرج داشت که توسط میرمهدی ورزنده به پدر واقعی تاریخ ورزش ایران پرداخت شده بود. فوتبال ایران، با نام منتخب تهران بعد از انجام سه بازی در باکو و کسب یک مساوی و دو باخت آبرومند، در آذرماه سال ۱۳۰۵ یعنی ۹۱ سال قبل به کشور برگشت. بازیکنان ایران با کامیون و کشتی خودشان را به بادکوبه رسانده بودند، برای بازگشت هم با کامیون و کشتی به تهران آمدند. محمدعلی خان سردار (خان خانان)، حسینعلی خان سردار، احمدعلی خان سردار، محمدعلی شکوه، رضاقلی کلانتر، هراند گالوتسیان، امیرعلی اصلانی، حسین صدقیانی، کریم زندی، حسن مفتاح، علی کنی، یوسف سمرقندی، عزیز اقتدار، اکبر حیدری، ناصر اخوی‌ها، ناصر انشا، امیرحسین خان، عزیزالله افخمی، سیاسی و احمدخان در این تیم بودند.

۴- صورت حسابی شفاف!

قبلانوشتم که «ورزنده» صورت حساب همه خرج‌ها را به هیأت وزیران تقدیم کرد. او حتی پول خرید گلدان خاتم کاری نقره‌ای که به مسؤولان تیم‌های حریف اهداء کرده بود را نوشت. ورزنده، هزینه «چای و لیموناد» سفر را همه به هیأت وزیران داد، مطلبی با عنوان صورت حساب چای و لیموناد در دفتر مستوفی الممالک ازجمله عناوینی بود که توسط همین گروه در سال 1385 در روزنامه اعتماد درج شد و امروز هم در صفحات اینترنت موجود است. ورزنده در نامه‌ای به ریاست کابینه هیأت وزرا یعنی مستوفی الممالک نوشت:

«به طوری که خاطر مبارک مستحضر است، در تاریخ هشتم آبان ۱۳۰۵ تصویب نامه ۴۰۰ تومان بابت مخارج فوتبالیست‌های اعزامی بادکوبه تحت نمره ۸۸۵۲ صدور یافته بود و چون قریب ۲۰۰ تومان اضافه بر مخارج فوق در این مسافرت خرج شده، بنده صورت ریز آن را به مقام وزارت جلیله، معارف تقدیم و تصویب ولی تادیه آن موکول به ارایه سواد تصویب نامه مذکور گردیده لذا از آن مقام محترم تمنا دارد امر و مقرر فرمایند سواد تصویب نامه مذکور را توسط حامل این عریضه مرحمت فرمایند که مزید بر امتنان این بنده گردد. در خاتمه معروض می‌دارد که اگر تا آخر خرداد حواله این وجه به محاسبات وزارت جلیله مالیه نرسید، لاوصول و جزو مطالبات معوقه محسوب خواهد شد. بدیهی است حضرت مستطاب عالی، بنده پروری فرموده و راضی به خسارت این بنده نخواهند شد. ارادتمند، ورزنده.»

۵- نتایج آن تیم

در آن زمان عبدالحسین تیمورتاش که وزیر دربار بود با قدرت کامل برای بهبود روابط ایران و شوروی تلاش می‌کرد و حضور تیمی از ایران در شهر باکو جنبه‌ای کاملا سیاسی داشت. تیم ایران در اولین سفر خارجی خود نتایجی نسبتا خوب گرفت. نتیجه‌ای بسیار بهتر از آنچه چند سال قبل در مقابل انگلیسی‌های مقیم تهران گرفته بود. در اولین مسابقه که دوشنبه 30 آبان 1305 در ورزشگاه بالاخانی شهر باکو و با قضاوت پارکادانف برگزار شد تیم ایران به مصاف تیمی به نام اینترناسیونال قفقاز رفت و 4 بر 3 مغلوب شد . شکست 2 بر صفر از منتخب باکو، مساوی بدون گل با تیم دانشگاه باکو و باخت 3 بر یک به تیم نفتیانیک باکو نتایج آبرومندانه‌ای بود. فوتبالیست‌های تیم منتخب انتظار داشتند که مردم، به خاطر عملکرد آبرومندانه‌شان استقبال شایان توجهی از آنها بکنند اما حتی یک طاق نصرت پیروزی هم برایشان نساخته بودند.

6- مسابقه برگشت با روس‌ها در تهران

در سال ۱۳۰۸ شهر تهران و سرزمین ایران برای اولین بار میزبان یک تیم خارجی در فوتبال شد. در این سال اولین مسابقه رسمی در ایران با تیم منتخب باکو از شوروی برگزار شد. اعضای این تیم عبارت بودند از: برادران خان سردار، برادران امیر اصلانی، کریم زندی، محمدعلی شکوه، عزیزالله افخمی، رضا کلانتر، شیبانی، حسن مفتاح، هراند گالوستیان، خواجه نوری، رضا ربیع‌زاده، هامبارسون، اشرفی و ... عضو این تیم بودند و نتایج بسیار بدی گرفتند. آنها در سه مسابقه که در آذر سال ۱۳۰۸ برگزار شد با نتایج شکست بار ۴ بر صفر و ۴ بر یک و البته شکست سنگین ۱۱ بر صفر از تیم شوروی بسیار خجالت زده شدند.

۷- آن کاریکاتور و چماق های فوتبالیست‌ها!

گفته می‌شود که یک اتفاق در بازی‌های سال 1305 رخ داده و نشریه‌ای به نام ناهید به تمسخر بازیکنان تیم ایران پرداخته است. البته این رخداد می‌تواند مربوط به بازی‌های برگشت در سال 1308 باشد زیرا واقعا برای فوتبال ایران یک شکست مفتضحانه بود. نشریه فکاهی ناهید، اقدام به چاپ یک کاریکاتور کرد. مضمون این کاریکاتور، شکست تحقیرآمیز تیم منتخب بود. این توهین به هیچ وجه پذیرفتنی نبود، یک تحقیر زشت و ناجوانمردانه و ژورنالیستی! اما واکنش بازیکنان هم واقعا شایسته نبود. آنها هرکدام زیر لباس و کت خود چماق مخفی کردند. سراغ مدیران نشریه را گرفتند. کمی آنها را به باد کتک گرفتند. بعد که خوب آنها را زدند، شروع به آسیب زدن به دارایی‌های نشریه کردند و ماشین‌های گرانقیمت تحریر را شکستند. پلیس‌ها مانع شدند و همه بازیکنان را به کمیساری (کلانتری) بردند. در آنجا، رییس شهربانی حکومت به نام رکن‌الدین مختاری (معروف به سرپاس مختاری) بر سر قهرمان‌ها فریاد کشید و آنها را تهدید به زندانی کردن نمود، اما بعدا لحنش عوض شد و گفت از شما ورزشکاران خوب بعید است که در شهر الواطی و چماق داری کنید. او هیچ یک از فوتبالیست‌ها یا خبرنگاران را بازداشت نکرد. از همه آنها تعهد گرفت که چنین رفتاری را تکرار نکنند. او به آنها قول داد که مسؤولان نشریه فکاهی ناهید را هم جریمه کند. رکن‌الدین مختاری به هنرمند قاتل هم معروف است زیرا در کنار پست مهم ریاست شهربانی رضاشاه در نواختن ویولون و خوانندگی نیز بسیار تبحر داشت!

8- بازی با همه تیم‌های شوروی سابق

در تاریخ فوتبال ایران و در رده‌های سنی مختلف با اکثر تیم‌های شوروی سابق و یا روسیه فعلی به میدان رفته‌ایم. تا به حال سه بار رسمی با تیم ملی شوروی بازی کرده‌ایم. در ۱۱ بازی دوستانه با تیم‌هایی به نام شوروی و شاید تیم ب یا تیم امید آنها به میدان رفته‌ایم. قبل از انقلاب و در سال‌های رشد فوتبال ایران با تیم‌هایی چون دینانو تفلیس، اسپارتاک مسکو، زسکا مسکو، اسپارتاک ایروان، آرارات ایروان، قندهار، منتخب ریگا و ... بارها مصاف داشته‌ایم. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (شورایی) یک بار با تیم ملی روسیه مسابقه داده‌ایم، ۸ بار با ازبکستان، ۴ بار با تاجیکستان ، ۳ بار با قرقیزستان، ۸ بار با ترکمنستان، ۲ بار با قزاقستان، ۳ بار با بیلوروس، سه بار با اوکراین، یک بار با گرجستان، یک بار با ارمنستان و ۳ بار با آذربایجان بازی کرده‌ایم. تیم ملی ایران از جمع کشورهای جدا شده از شوروی تاکنون با تیم‌های ملی مولداوی، لتونی لیتوانی و استونی بازی نکرده است.

در رده‌های باشگاهی و نیز رده‌های سنی پایین‌تر، فوتسال و فوتبال ساحلی نیز بارها در مقابل تیم‌های مختلف از روسیه و سایر کشورهای شوروی سابق به میدان رفته‌ایم.

- توضیحات:

* در مسابقات ردیف 1 تا 4 تیم‌هایی با لباس تیم ملی شوروی به میدان آمدند اما بازیکنان اصلی آن زمان را نداشتند.

* مسابقه ردیف ۵ در یک چهارم نهایی المپیک مونترال در حومه شهر اوتاوا (کانادا) برگزار شد.

* در این مسابقه والری لوبانفسکی یکی از برترین مربیان تاریخ فوتبال جهان، مربی تیم شوروی بود.

* مسابقه ردیف ۸ فقط دو روز قبل از واقعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ انجام شد و آخرین بازی تیم ایران قبل از انقلاب بود.

* در مسابقه ردیف 5 و 8 تیم شوروی از اولگ بلوخین، بهترین بازیکن اروپا در آن سال‌ها بهره می‌برد.

* در مسابقه ردیف ۱۱ بازیکنانی چون رینات داسایف، اولگ پروتاسوف و آناتولی دمیاننکو در تیم شوروی حضور داشتند.

* در مسابقات ردیف ۱۲ و ۱۳ تیم شوروی را نفرات زیر ۲۱ سال این فوتبال این کشور به تهران آمده بودند.

* در مسابقات ردیف 12 و 13 نفراتی چون آندره کوفتون، دیمیتری خارین، ایگور شالیموف و آندره کانچلسکیس حضور داشتند.

* در مسابقه ردیف ۱۴ دیک ادووکات مربی تیم ملی روسیه بود.

* در این بازی هادی نوروزی در دقیقه 50 جانشین محمد غلامی شد.

* در این مسابقه بازیکنانی چون شالیموف، آکین فیف، کرژاکوف، پاولیوچنکو و آندره آرشاوین برای روسیه بازی کردند.

* از آخرین تقابل با روس‌ها فقط جلال حسینی و احسان حاج‌صفی در ترکیب ایران باقی مانده‌اند .

* بعد از مسابقه شماره ۱۴ با روسیه بود که کارلوس کی‌روش به مربیگری تیم ملی ایران رسید.

* تیم روبین کازان که رضا شکاری و سردار آزمون را در خدمت دارد درشهر کازان فوق‌العاده محبوب است.

* شهر کازان میزبان پانزدهمین تقابل فوتبال ایران و روسیه (شوروی) است.

* روس‌ها قبل از ایران با تیم ملی کره جنوبی در شهر مسکو بازی کرده‌اند .

* روس‌ها در مسابقه بعدی خود حدود یک ماه آینده میزبان تیم ملی آرژانتین خواهند بود.

* مربی تیم روسیه استانسیلاو چرچسوف است که سال گذشته در مسابقه روستوف با منچستر یونایتد با کارلوس کی‌روش همراه بود و در ورزشگاه اولیمپ درکنار او نشسته بود.

چرچسوف ، مربی تیم ملی روسیه

رییس فدراسیون فوتبال روسیه در جلسه ای سرپایی با مربی و ستاره تیم ملی در تمرینات اخیر روس ها .