کارگردانان آسیایی در عرصه جهانی

روزنامه هفت صبح: فیلم «استاد اعظم» وونگ کاروای، کارگردان هنگ کنگی که در عرصه بین المللی چهره مشهوری است، در سینماهای جهان اکران شد

در دو دهه اخیر سینمای آسیا به شکلی فزاینده و چشمگیر حضور خود را در عرصه بین المللی افزایش داده و در جشنواره های جهانی سهم عمده ای از جوایز مهم نصیب آسیایی ها شده است. حجم بسیار بیشتری از فیلم های فیلمسازان آسیایی در سطح دنیا اکران شده و تعدادی از این فیلمسازان اکنون در هالیوود مشغول فعالیت هستند. علت این حضور چشمگیر را می توان نتیجه طبیعی فرآیند جهانی شدن دانست اما از سوی دیگر بسیاری از کشورها دیگر به ویژه کشورهای اروپایی هم هستند که چنین حضور پررنگی در عرصه سینمای جهانی ندارند.

در اینجا علاوه بر بحث کلی جهانی شدن باید میزان تاثیرگذاری هر کشور در این زمینه را نیز در نظر گرفت. نگاهی به اسامی فیلمسازان مطرح آسیایی در سطح بین المللی نشان می دهد عمده این افراد از دو کشور کره جنوبی و چین می آیند (البته هنگ کنگ و تایوان نیز به لحاظ فرهنگی و حتی سیاسی عملا بخشی از چین محسوب می شوند). بدون شک، علت به توسعه سیاسی و اقتصادی باورنکردنی این دو کشور در سطح ملی و جهانی بازمی گردد. چینی ها و کره ای ها عملا همه جا هستند و حضور سیاسی و اقتصادی شان در تمام دنیا به وضوح حس می شود. از سوی دیگر مهاجران این دو کشور نیز در بسیاری از کشورهای غربی حضوری بسیار فعال و تاثیرگذار دارند.

پس شاید این حجم حضور هنری و فرهنگی نیز از سوی این دو کشور چندان عجیب و غیرعادی نباشد اما به فرض چنین جلوه ای از طرف هند یا مالزی یا فیلیپین یا حتی ژاپن دیده نمی شود. به همین دلیل هم در همه جای دنیا رستوران چینی و غذای کره ای پیدا می شود، همه زمان سال نوی شان را می دانند، آداب و رسوم شان برای اغلب مردم دنیا آشناست و نمادهای فرهنگی شان به وفور در دسترس همه هست. آنها از همه امکانات و داشته هایشانب رای حضوری هر چه قدرتمندتر در سطح جهانی بهره می گیرند و باید اذعان کرد در این زمینه بسیار موفق بوده اند.

در اینجا به بهانه اکران فیلم «استاد اعظم» ساخته وونگ کار وای، تعدادی از کارگردانان مطرح وتاثیرگذار آسیایی در سطح بین المللی را معرفی کرده ایم. طبعا این فهرست می توانست نام های مطرح و متعدد دیگری را نیز شامل شود. به دلیل پرداختن مفصل به حضور سینمای ایران در عرصه جهانی اشاره ای به نام کارگردانان ایرانی نکردیم و ای کاش فضای بیشتری در اختیار داشتیم تا به نام های دیگری نیز اشاره کنیم از جمله چن کایگه، میرا نائیر، ادوارد یانگ، هسیائو هسین هو وغیره ...

۱- وونگ کاروای

«استاد اعظم» آخرین فیلم این کارگردان صاحب سبک هنگ کنگی است که بعد از اکران در چندین کشور دنیا از روز گذشته در آمریکا نیز روی پرده رفت. «استاد اعظم» داستان زندگی یک استاد هنرهای رزمی (تونی لئونگ) است که در مقطعی مربی بروس لی افسانه ای بود. فیلم در کشور چین و هنگ کنگ فروش بسیار بالایی داشته و تا اینجا موفق ترین فیلم وونگ کار وای در گیشه محسوب می شود.

جدای از فروش بالا، منتقدان نیز اغلب با فیلم برخورد مثبتی داشته اند گرچه ایرادات مشترکی نیز به شخصیت پردازی ناقص برخی شخصیت ها وارد شده که اصولا این ایراد جزو لاینفک فیلم های او محسوب می شود. وونگ کاروای متولد شانگهای و بزرگ شده هنگ کنگ است. او در سال ۱۹۸۸ نخستین فیلم خود با نام وقتی اشک ها فرو می ریزند را کارگردانی کرد.

این فیلم که به شدت تحت تاثیر خیابان های پایین شهر اسکورسیزی قرار داشت با فروش باورنکردنی خود نام وونگ کار وای را به عنوان چهره ای مستعد در سینمای تجاری هنگ کنگ مطرح کرد. موفقیت این فیلم راهکار وای را برای ساخت فیلم هایی شخصی تر هموار کرد.

فیلم بعدی او روزهای وحشی بودن که از آن با عنوان یاغی بی هدف شورش بی دلیل سینمای چین نام برده می شود با استقبال مطلوب منتقدان روبرو شد. بعد از این فیلم و ساخت چندین فیلم دیگر سبک خاص فیلمسازی او شکل و شمایل مشخص تری به خود گرفت. فیلم های وونگ اغلب روابط عاطفی و اجتماعی شخصیت هایی با پس زمینه های متفاوت و حتی مخالف را هم به تصویر می کشد که درگیر اتفاقاتی مالیخولیایی می شوند. این هم بعضا در فضایی می شود گفت وهم آلودو اکسپرسیونیستی به تصویر کشیده شده و روابط شخصیت ها و عاطفه تماشاگر (یعنی احساس همدلی یا نفرت مخاطب) را به شدت تحریک می کند.

فیلم های او معمولا پایانی ناگهانی، غیرقابل انتظار و معلق دارند و معمولا از شیوه روابت غیرخطی و شکسته در فیلم هایش استفاده می کند. در عین حال بسیاری از منتقدان وونگ کار وای را به خاطر شخصیت پردازی ناقص به ویژه در مورد کاراکترهای فرعی، صحنه های ناقص و عدم دقت به جزئیاتت در میزانسن نکوهش می کنند. با همه اینها وونگ کاروای یکی از شناخته شده ترین و پرافتخارترین کارگردان آسیایی در سطح دنیا محسوب می شود.

او در سال ۱۹۹۷ به خاطر فیلم خوشحال در کنار هم جایزه بهترین کارگردان جشنواره کن را از آن خود کرد تا نخستین کارگردان چینی باشد که برنده این جایزه می شود. او در سال ۲۰۰۶ به عنوان رئیس هیات داوران جشنواره کن انتخاب شد. افتخاری که تاکنون نصیب هیچ سینماگر آسیای شرقی نشده است.


2- پارک چان ووک

می توان این کارگردان کره ای را یکی از خاص ترین و عجیب ترین کارگردانان بین المللی آسیا نامید. تصویری که او از کره جنوبی ارائه می کندن کمترین ربطی به تصویر عامه مردم دنیا از این کشور به ظاهر آرام و با فرهنگ ندارد. شهرهای کره در آثار او متروپولیس هایی ترسناک و مهیب هستند که اتفاقاتی دیوانه وار و شوکه کننده در آنها رخ می دهد.

عمده شهرت پارک به واسطه تریلوژی «انتقام» اوست. سه فیلم بسیار تکان دهنده، با داستان هایی غیرعادی و حتی شنیع و صحنه های طولانی از خشونتی عریان و افسارگسیخته که نمونه اش را در آثار کمتر فیلمساز جهانی می توان سراغ گرفت.


پارک در آثار خود بدون کمترین ملاحظه ای روابط انسانی را به چالش کشیده و بعضا آنها را تا پایین ترین حد ممکن نزول می دهد. به رغم تمام مولفه های چالش برانگیز آثارش، فیلمساز محبوبی است و تماشاگران کره ای هم همواره از فیلم های اخیر او به خوبی استقبال کرده اند.

پارک در سال 2013 نخستین فیلم هالیوودی اش را به نام «استوکر» ساخت که با استقبال گرم منتقدان روبرو شده و در گیشه نیز فروش متوسطی داشت. او در سال 2004 و 2009 جایزه بزرگ هیات داوران جشنواره کن را به خاطر فیلم های «دوست قدیمی» و «تشنگی» از آن خود کرد.


۳- آنگ لی

با هر متر و معیاری، او پرافتخارترین کارگردان آسیایی تاریخ سینماست؛ کسی که تاکنون دو بار در سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۳ به خاطر فیلم های «کوهستان بروکبک» و «زندگی پای» برنده جایزه اسکار بهترین کارگردانی و یک بار به خاطر «ببر خیزان، اژدهای پنهان» برنده اسکار بهترین فیلم خارجی زبان شده است.

این فیلمساز تایوانی دانش آموخته از دانشگاه ایلینوی آمریکا، طیف بسیار وسیع و متنوعی از انواع و اقسام ژانرهای سینمایی را تجربه کرده و موفقیت هنری و تجاری فیلم هایش او را به جایگاهی ویژه در هالیوود رسانده است. موفقیت سه فیلم نخست لی به لحاظ تجاری و هنری چنان بود که پای او را به هالیوود باز کرد تا فیلم حس و حساسیت و به دنبال آن توفان یخ را کارگردانی کند.

موفقیت این دو فیلم و به دنبال آن ببر خیزان اژدهای پنهان جایگاه او را در هالیوود تثبیت کرد. این روند موفقیت در فیلم های بعدی او ادامه یافت و به دریافت دو جایزه اسکار بهترین کارگردانی منتهی شد. دو فیلم مهم او «ببر خیزان، اژدهای پنهان» و «زندگی پای» تاثیر بسیار مهمی در نمایش فرهنگ و تمدن چین و هند در سطح جهانی داشته است.


4- کیم کی دوک

یکی از مشهورترین فیلمسازان آسیایی است که آخرین فیلمش «پی یتا» چندی پیش در آمریکا اکران شده است. کیم کی دوک کارگردان پرکاری است و از سال 96 تا به حال 18 فیلم سینمایی و یک مستند ساخته که اغلب آنها با استقبال منتقدان روبرو شده اند. این کارگردان کرده ای نیز مثل هموطنش پارک چان ووک تبحر فوق العاده ای در ساخت فیلم هایی با سوژه های مالیخولیایی و دیوانه وار دارد با این تفاوت که فیلم هایش برخلاف پارک به لحاظ ریتم آرامتر و خشونت بصری آنها بسیار کمتر است گرچه به لحاظ عاطفی تماشاگر را واقعا خرد می کنند.

فیلم های او بسیار کم دیالوگ، به شدت بصری و متکی بر تصویر بوده و شخصیت های فیلم هایش کم حرف و در برخی موارد اصلا قادر به تکلم نیستند. او داستان های عجیب و شوکه کننده خود را طوری آرامو فاقد تنش روایت می کند انگار که ماجرایی بسیار سده و عادی و روزمره را به تصویر می شکد. او در سال ۲۰۰۴ از دو جشنواره ونیز و برلین برای دو فیلم مختلف برنده جایزه بهترین کارگردانی شد. در سال ۲۰۱۲ نیز به خاطر فیلم «پی یتا» جایزه بهترین فیلم جشنواره ونیز را از آن خود کرد.


5- جان وو

این کارگردان متولد گوانگجو و بزرگ شده هنگ کنگ یکی از تاثیرگذارترین کارگردانان دهه 90 در عرصه سینمای اکشن محسوب می شود. سبک خاص اکشن های هنگ کنگی جان وو بالاخره پایش را به هالیوود باز کرد. او بعد از ساخت دو فیلم در نهایت با ساخت تغییر چهره یکی از مهمترین فیلم های اکشن دهه 90 را سخت که به فیلمی جریان ساز در این ژانر بدل شد. گرچه بعد از تغییر چهره ستاره اقبال او کمابیش رو به افول گذاشت اما تاثیر او در سینمای اکشن هالیوود غیرقابل انکار است.

وو در فیلم های هالیوودی خود نیز همان نگره آثار هنگ کنگی اش را دنبال می کند و صرفا با استفاده از امکانات فنی هالیوود عظمت و تاثیرگذاری بیشتری به صحنه های اکشن فیلم هایش می دهد وگرنه دیدو میزانسن هایش تفاوت چندانی با آثار هنگ کنگی اش نداشته و معمولا از همان مولفه های خاص خود استفاده می کند.

او از سال ۲۰۰۸ مجددا به هنگ کنگ بازگشت و داستان معروف سائو سائو و سه قلمرو پادشاهی در چین را در دو فیلم «صخره سرخ» یک و دو به تصویر کشید که به لحاظ تجاری و هنری با استقبال روبرو شد.


6- ژانگ ییمو

یکی از مطرح ترین و بهترین فیلمسازان تاریخ سینمای چین در عین حال یکی از «چینی ترین» فیلمسازان این کشور است و تمام آثارش حول محور فرهنگ و تمدن این کشور ساخته شده. فیلم های او تا سال 2002 عمدتا آثاری ساده و جمع و جور با محوریت مردم فقیر و فضاهای روستایی بود که با استقبال فراوان منتقدان بین المللی روبرو شده بود اما در سال 2002 او با چرخشی باورنکردنی فیلم عظیم و حماسی قهرمان را روانه اکران کرد.

به دنبال موفقیت بی نظیر تجاری و هنری قهرمان، او دو فیلم حماسی تاریخی خانه خنجرهای برنده و نفرین گل طلایی را نیز ساخت که هر دوی آنها نیز با استقبال فوق العاده ای روبرو شدند. آخرین فیلم او گل های جنگ باز هم یک اثر حماسی عظیم و پرخرج درباره جنگ ژاپن و چین است.

گرچه او در خلال ساخت این آثار حماسی باز هم گریزی به سینمای ساده و نئورئالیستی ابتدای دوره کاری خود زد ولی در حال حاضر عمده علاقمندان او را با آثار حماسی متاخرش می شناسند. عمده فیلم های ژانگ از رنگ اشباع هستندو شخصیت های ساده و معصومش در مواجهه با موقعیت های پیچیده رفتارهایی غیرقابل پیش بینی از خود بروز می دهند.


7- شکر کاپور

شکر کاپور کارگردان، فیلمنامه نویس، تهیه کننده و بازیگر هندی متولد پنجاب، مدت هاست که جایگاه خود را به عنوان فیلمساز بین المللی در هالیوود تثبیت کرده است. او با ساخت سه فیلم نسبتا متفاوت با جریان رایج بالیوود امکان کارگردانی فیلم «الیزابت» (1998) را به دست آورد.

«الیزابت» نامزد 7 جایزه اسکار از جمله بهترین فیلم و بازیگر نقش اول زن (کیت بلانشت) بود اما در نهایت تنها برنده اسکار بهترین چهره پردازی شد. موفقیت «الیزابت» موجب شد تا دنباله آن به نام دوران طلایی (2007) باز هم توسط کاپور ساخته شود. این فیلم هم کمابیش توانست موفقیت فیلم نخست را تکرار کرده و اسکار بهترین طراحی لباس را نیز از آن خود کرد.

در فاصله ۹ ساله میان ساخت قسمت اول و دوم «الیزابت»، کاپور «چهارپر» را کارگردانی کرد که داستان آن به دوران استعمار بریتانیا در آفریقا برمی گردد. کاپور فیلمساز بسیار کم کاری است و عمده آثارش را خارج از هند کارگردانی کرده اما به عنوان بازیگر و تهیه کننده حضور پررنگ تری در بالیوود داشته است. سبک کاری او به شدت به فیلمسازان هالیوودی شباهت دارد و با دیدن آثارش عملا نمی توان حدس زد که کارگردان اثر یک سینماگر هندی است.