برنامه‌های تلویزیونی ایرانی که تاریخ انقضا ندارند

هفته نامه همشهری جوان - مرجان فاطمی: بعضی از برنامه ها هستند که از وقتی یادمان می آید، آن ها را دیده ایم. یک جورهایی انگار جزء سرقفلی های تلویزیونند و هیچ وقت عمرشان به سر نمی رسد. با پخش طولانی مدت آن ها کاری نداریم. طبیعتا هر برنامه ای به خواست تلویزیون می تواند سال های سال ادامه پیدا کند اما مسئله اینجاست که چرا این برنامه ها با گذشت سال ها تغییر نمی کنند یا مثلا چرا هیچ وقت آثار درجه یک و اثرگذاری نیستند یا هیچ موجی در جامعه به وجود نمی آورند؟

هر روز، هر هفته و هر سال با یک ساختار و یک محتوا و یک لحن خاص روی آنتن می روند و هیچ فکری هم به حال تغییر و تحول افکار و سن مخاطبانشان نمی کنند. این در حالی است که مخاطبان امروز تلویزیون، مخاطبان ۲۰- ۳۰ سال قبل نیستند که تلویزیون تنها نقطه اتصال آن ها با دنیا باشد. طبیعتا الان با گسترش شبکه های اجتماعی و کانال ها ماهواره ای، دیگر نمی توان از مخاطبان انتظار داشت بنشینند و به حرف های تکراری مجریان این برنامه ها دقت کنند. در این اوضاع و شرایط اما این برنامه ها کماکان بدون تغییر پیش می روند و جالب این جاست که حتی مدیران تلویزیون هم از آن ها تغییر نمی خواهند. تازگی فصل های جدید دو برنامه «صبح بخیر ایران» و «سیمای خانواده» روی آنتن رفته است اما با وجود برخی تغییرات، هنوز ساختار این دو برنامه همان است که در تمام این سال ها دیده ایم. مروری بر هفت برنامه قدیمی تلویزیون که دو دهه یا بیشتر عمرشان می گذرد:

کهنه کارهای بی پایان

برنامه هایی که سال ها از پخش شان در تلویزیون می گذرد، الزاما آثار بد و بی اهمیتی نیستند. خیلی از برنامه های مهم دنیا سال های سال روی آنتن می روند و یک ذره هم از اهمیت شان کاسته نمی شود. منتها مشکل اصلی این جاست که بعضی از این برنامه ها در طول سال ها کمترین تغییری نکرده اند. خودتان قضاوت کنید؛ برنامه هایی مثل «ورزش و مردم»، «صبح بخیر ایران»، «سیمای خانواده»، «به خانه بر می گردیم»، «گزارش هفتگی» و «شما و سیما» نسبت به روزهای اولی که روی آنتن رفته اند، چقدر تغییر دارند؟ درست است که دکورشان عوض شده، بخش هایی به آن ها اضافه شده و تا حدی مدرن تر شده اند اما آیا توانسته اند خودشان را با رشد شبکه های اجتماعی و سلیقه مخاطبان جدید تلویزیون همخوان کنند؟

ورزش و مردم

از چه سالی شروع شد؟ ۱۳۵۸

تداوم روی آنتن: ۳۹ سال

وضعیت شروع پخش: محبوبیت ورزش در کشورمان و نیز نبود رقیب، «ورزش و مردم» را خیلی زود تبدیل به پرمخاطب ترین برنامه تلویزیون کرد. بیننده میلیونی یکشنبه شب ها پای آن می نشست به امید این که خلاصه بازی و صحنه گل تیم فوتبال محبوبش را ببیند. عطش تماشا، باعث می شد نه تنها فوتبال که دیگر رشته های ورزشی مورد توجه مردم باشند.

چگونه پیش رفت؟ تا سال ها نگاه علاقه مندان به «ورزش و مردم» بود اما کم کم سر و کله رقبا پیدا شد و برنامه جایگاه قبلی خود را از دست داد.

وضعیت فعلی: برنامه با درگذشت ناگهانی بهرام شفیع مجری آن متوقف مانده است، اما اگر آخرین قسمت های پخش شده آن را بررسی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که ورزش و مردم در ۳۸ سال پیش گیر کرده بود، شاید اغراق باشد اما واقعیت این است که برنامه همپای نیاز و ذائقه بیننده پیش نیامده است. برنامه ای مثل نود می داند مخاطبش خلاصه بازی ها را داغ داغ از طریق کانال های تلگرامی دیده، پس آن را با افزوده ای ارائه می دهد. ورزش و مردم اما همان را عینا روی آنتن می فرستد. در ورزش و مردم با برنامه ای رو به رو بودیم که نه حرفی جریان ساز در آن زده میشد و نه آیتم هایش جذاب و کارآمد بودند. مرحوم بهرام شفیع هم روی مباحث مسلط نبود و در گفت و گو با مهمان کلی گویی می کرد، حتی دکور برنامه چشم نواز نبود.

صبح بخیر ایران

از چه سالی شروع شد؟ ۱۳۷۳

تداوم روی آنتن: ۲۴ سال

وضعیت شروع پخش: این برنامه ابتدای دهه ۷۰ و درست زمانی روی آنتن رفت که تلویزیون فقط سه شبکه داشت. این شبکه ها تا ساعت مشخصی در شبانه روز برنامه پخش می کردند و معمولا ساعت شش صبح هیچ برنامه ای نداشتند. طبیعی بود مردم به پخش یک برنامه صبحگاهی باطراوت در آن وقت صبح تمایل نشان دهند.

چگونه پیش رفت؟ در طول زمان، بخش های مختلفی مثل «سفرنامه صبا» کارتون صبحگاهی و... به برنامه اضافه شد اما ساختار آن کماکان به همان شکل اولیه حفظ شد تا این که سال ۹۴ گروه دیگری به این برنامه پیوستند و چند بازیگر و بخش های جدید را به آن اضافه کردند اما نهایتا از آن جا که برنامه روی همان بنای اولیه جلو رفته بود، شکست خورد. نهایتا سال ۹۶ بعد از ۲۲ سال، تعطیل شد و آنتن صبحگاهی در اختیار «فرمول یک» قرار گرفت.

وضعیت فعلی: بعد از انتقال فرمول یک به باکس عصر، دوباره آنتن صبحگاهی شبکه یک در اختیار صبح بخیر ایران قرار گرفت و این برنامه با همان ساختار قبلی به میدان آمد.

سیمای خانواده

از چه سالی شروع شد؟ ۱۳۷۳

تداوم روی آنتن: ۲۴ سال

وضعیت شروع پخش: سیمای خانواده هم دقیقا همزمان با صبح بخیر ایران پخش شد. این اولین برنامه ترکیبی بود که مقابل چشم مخاطبان قرار می گرفت و بحث های آموزشی و علمی و پزشکی و سریال های خانوادگی را همزمان ارائه می داد. این برنامه خیلی زود توانست نظر همه گروه های سنی را به خودش جلب کند.

چگونه پیش رفت؟ ساختار سیمای خانواده به همان سبک و سیاق گذشته حفظ شد. فقط از یک دوره ای به بعد، سریال های خانوادگی از کنداکتور برنامه کنار رفت. در این مدت هیچ وقت تصمیمی برای تغییر ساختار و به روز شدن آن گرفته نشد. هرمز شجاعی مهر به عنوان مجری اصلی برنامه باقی ماند و در گفت و گوها و بخش های آموزش آشپزی و خیاطی و... هم تغییر خاصی ایجاد نشد.

وضعیت فعلی: از پاییز سال ۹۴ سیمای خانواده جای خود را به «خانواده یک» داد. قرار بود ساختار برنامه در این وضعیت تغییر داشته باشد. بخش هایی به آن اضافه شد اما آن طور که باید بهبودی ایجاد نکرد. نهایتا همین دو هفته پیش، سیمای خانواده دوباره به کنداکتور برگشت و به همین اسم به حیاتش ادامه داد.

شما و سیما

از چه سالی شروع شد؟ ۱۳۷۴

تداوم روی آنتن: ۲۳ سال

وضعیت شروع پخش: درست است که «شما و سیما» در ادامه برنامه «شما و تلویزیون» قبل از انقلاب بود اما سال ۷۴ را می شود نقطه شروع تولید این برنامه در نظر گرفت. این برنامه در اوضاع و احوالی ساخته شد که تلویزیون سه شبکه داشت و برنامه ها و سریال هایی که معمولا هفتگی پخش می شدند، بسیار برای مخاطبان اهمیت داشت. آن زمان هنوز از اینترنت و سایت های خبری و شبکه های اجتماعی خبری نبود. مردم بیشتر اطلاعاتشان را درباره تولیدات تلویزیون از همین شما و سیما به دست می آوردند.

چگونه پیش رفت؟ یکی از نکات مهم شما و سیما که آن را از دیگر برنامه های تلویزیون مجزا می کرد، حذف مجری بود. این برنامه هر بار بخش هایی از پشت صحنه یکی از سریال های در حال تولید را با نریشن پخش می کرد و گفت و گوهایی هم با بازیگران و عوامل آن انجام می داد. این ساختار در طول زمان تغییری نکرد و حتی گویش نریشن ها هم مثل دهه ۷۰ باقی ماند.

وضعیت فعلی: به جای این که شما و سیما خودش را با شرایط زمانی تطبیق دهد، ساختارش را مثل قبل حفظ کرده و حتی در نریشن ها هم تغییری به وجود نیامده. فقط تازگی ها یک مجری به آن اضافه شده که در کل موفقیتی برای این برنامه نداشته.

به خانه بر می گردیم

از چه سالی شروع شد؟ 1377

تداوم روی آنتن: 20 سال

وضعیت شروع پخش: شبکه پنج در چند سال ابتدای تاسیس، یکی از پرمخاطب ترین شبکه های تلویزیون بود. بهترین برنامه ها و سریال ها از این شبکه پخش می شد. در همان دوره بود که «به خانه بر می گردیم» روی آنتن رفت. این برنامه دکوری جدیدتر از برنامه خانواده داشت و منوی بهتری در اختیار مخاطب می گذاشت. ضمن این که آن زمان خلا یک برنامه خانواده محور در کنداکتور عصرها به چشم می خورد و این برنامه توانست خلا را پر کند.

چگونه پیش رفت؟ با این که نسبت به «سیمای خانواده» چند قدم جلوتر بود اما آن هم در همان سطح ابتدایی باقی ماند و تغییر چندانی نکرد. مجریان تقریبا ثابت باقی ماندند و بخش های آموزشی و گفت و گومحور هم به سبک و سیاق قبل پیش رفتند.

وضعیت فعلی: الان نوزدهمین سالی است که برنامه روی آنتن می رود و طبیعی است که مخاطبانش مقداری با قبل متفاوت باشند اما برنامه همان خوراکی را به آن ها می دهد که 19 سال پیش به مادرانشان می داد. تنها نکته ای که این برنامه را از سیمای خانواده جدا می کند، پیوندی است که با شبکه های اجتماعی دارد.

هیچ وقت کهنه نشدند

بعضی از برنامه های تلویزیون هم با وجود این که سال های سال روی آنتن بوده اند اما هیچ وقت از تب و تاب نیفتاده اند و کماکان محور توجه ها هستند. مدام خودشان را به روز می کنند، مدام حرف های جدید می زنند و سعی می کنند مدام در محور اتفاق های روز حرکت کنند. متاسفانه تعداد این برنامه ها زیاد نیست. شاید بتوانیم از این منظر دو برنامه «نود» عادل فردوسی پور و «ماه عسل» احسان علیخانی را جزء این گروه دسته بندی کنیم؛ برنامه هایی که مدام به فصل های جدید می رسند و هر بار برای متفاوت بودن با فصل قبل تلاش می کنند.

نود

چه سالی شروع شد؟ 1378

چند سال مداوم روی آنتن است؟ 19 سال

وضعیت شروع پخش: دو سال قبل از حرفه ای شدن فوتبال ایران، با الگوبرداری از برنامه های خارجی و به منظور بررسی مسابقات فوتبال داخلی پا به عرصه گذاشت. «نود» در حالی وارد این کارزار شد که پخش مستقیم مسابقات داخلی خلا چنین برنامه ای را کاملا حس می کرد.

چگونه پیش رفت؟ عادل از همان سال اول و از همان موقعی که فصل اول برنامه اش به فصل دوم رسید، در محتوا و ساختار نود تغییرات محسوسی به وجود آورد. او هر سال به ساختار کلی برنامه اش افزوده تازه ای داد و سعی کرد وارد تمام لایه های پیدا و پنهان روابط فوتبالی شود و با تیزهوشی و شم بالایش موفق شد کاملا نود را به یک برنامه تاثیرگذار تبدیل کند.

وضعیت فعلی: عادل طی سال های اخیر برنامه اش به برندی تبدیل شده که هیچ کس یارای رقابت با او را ندارد. نود در شرایط فعلی چنان ساختار مستحکمی پیدا کرده که حتی سر به هوایی های عادل و بی خیالی اش در برخی موارد هم به چشم نمی آید. او و برنامه اش همچنان برگ برنده تلویزیون هستند.

ماه عسل

چه سالی شروع شد؟ ۱۳۸۶

چند سال مداوم روی آنتن است؟ ۱۱ سال

وضعیت شروع پخش: برنامه ماه عسل از دل برنامه «جزر و مد» متولد شد. رمضان سال ۸۴، شبکه سه برای اولین بار برنامه ای به اسم جزر و مد را ویژه لحظات افطار روی آنتن فرستاد. این برنامه ایده فرزاد حسنی بود و خودش هم اجرای آن را به عهده داشت. شش قسمت از برنامه نگذشته بود که حسنی از برنامه جدا شد و احسان علیخانی جای او را گرفت. سال بعد این برنامه به اسم «ماه عسل» روی آنتن رفت اما ساختار کنونی آن را نداشت. تا این که سال ۸۶ ماه عسل به شکل کنونی کلید خورد.

چگونه پیش رفت؟ مهم ترین ویژگی ماه عسل در این ۱۱ سال، سوژه یابی بسیار متفاوت آن بود. در هر دوره مهمان هایش را با وسواس و تحقیق فراوان انتخاب می کرد و از آن ها چهره های مهمی می ساخت. شیوه ای که احسان علیخانی در اجرا پی گرفت هم یکی از نکات مهم برنامه بود. این برنامه هر سال با چالش های مختلفی رو به رو می شود و موج خاصی را در جامعه ایجاد می کند.

وضعیت فعلی: درست است که ماه عسل بارها و بارها مورد انتقاد قرار گرفته و خیلی از قسمت هایش اثرگذاری گذشته را ندارد اما هنوز هم یک جورهایی برند اصلی تلویزیون در ماه رمضان است و تلاش های احسان علیخانی برای اثرگذار بودن آن ادامه دارد.

مرگ یک برنامه

در دوره ای به میدان آمد که شبکه پنج برای مردم ارج و قرب زیادی داشت. تیم در شهر هر شب یک موضوع ویژه داشتند و درباره یکی از اتفاق های مهم سطح شهر گزارش تهیه می کردند. آن زمان به دلیل نبود شبکه های اجتماعی، در شهر، اولین مرجع نمایش خیلی از اتفاق ها بود. اهمیت در شهر میان مردم به حدی بالا رفت که اصغر فرهادی سریال «داستان یک شهر» را براساس آن ساخت. برنامه کم کم تغییر هویت داد و به مسائل کم اهمیت و روتین در سطح شهر پرداخت و از مرکز توجه ها کنار رفت.