سریال های سیاسی تلویزیون ایران

ماهنامه سروش: برای مرور مجموعه های سیاسی متر و معیار مشخصی وجود ندارد؛ اگر بخواهیم به صرف روایت یک دوره تاریخی، که مطمئنا با اتفاقات سیاسی هم همراه بوده، به این مجموعه ها بپردازیم، سریال های زیادی در دل داستان اصلی خود مضمونی سیاسی هم داشتند. با کنار گذاشتن سریال های فاخر و مجموعه هایی که به موضوعات سیاسی اشاراتی داشتند، از میان سایر آثار تجربه شده که موضوعی سیاسی پایه اصلی داستان بوده، ده سریال را انتخاب کردیم که میان آنها بیشترین سوژه از آن انتخابات است.

سریال هایی که سیاست را محور اصلی داستان قرار می دهند به خاطر پرداختن به موضوعات روز جامعه و نقد وضعیت موجود می توانند جذابیت بالایی در همراهی مخاطب داشته باشند. کم نبودند مواردی که در جریان داستان اشاره ای هم به موضوعات سیاسی روز داشتند، اما از آن دست مجموعه هایی که سیاست محور اصلی داستان قرار گرفته با عنوان سریال های سیاسی یاد می شود.

در میان مجموعه های تولید شده در سال های اخیر، بیشتر کارگردان ها موضوع انتخاب را سوژه قرار دادند و تعدادی دیگر جریانان سیاسی و اثرگذاری های اجتماعی را که به تبع آن شکل می گیرد، روایت کردند.

پرداخت سیاسی در داستان اگر به درستی اتفاق نیفتد دچار کلیشه و شعارزدگی می شود که ممکن است با حاشیه همراه شود و شاید به همین دلیل بعضی از کارگردان ها با رگه هایی از طنز سراغ موضوعات سیاسی می روند تا از حاشیه های احتمالی دور باشند. با وجود اینکه در دهه نود تولید مجموعه هایی با مضمون سیاسی افزایش پیدا کرده و این نوید خوبی است برای رفتن به سمت تولید سریال های این چنینی؛ هنوز در ساخت مجموعه های دارای محتوای سیاسی راه زیادی در پیش است تا شاهد تجربه های بیشتر و موفق تری باشیم. از آنجا که تولید سریال های سیاسی هنوز در قدم های اول است نمی شود قضاوت درستی داشت؛ اما همین تجربه های اندک اتفاق خوب و امیدبخشی است.

کاکتوس؛ بین سال های 77 تا 83

نویسنده و کارگردان: محمدرضا هنرمند

سوژه سیاسی: موضوعات سیاسی روز در قالب طنز

«کاکتوس» نام سه مجموعه تلویزیونی بود که در سال های مختلف با نگاهی طنزآمیز و انتقادی به مسائل احتماعی و سیاسی روز می پرداخت. داستان درباره چند هم محله ای بود که به واسطه صحبت ها و ارتباط آنها، در قالب کمدی با موضوعات روز شوخی می شد. سریال محمدرضا هنرمند طنزی اجتماعی بود ه سعی داشت موضوعی جدی را در قالبی چندپهلو مطرح کند و خنداندن تماشاگر هم یکی از اهدافش بود. صحبت هایی از ادامه تولید این مجموعه بود؛ اما تا الان قطعی نشده است.

جریان سازی: مطرح شدن بحث های سیاسی در یک مجموعه تلویزیونی در سال های دهه هفتاد چندان معمول نبود؛ محمدرضا هنرمند با پرداختن به موضوعات روز جامعه و نقد آسیب ها در نحوه داستان نویسی و دیالوگ ها مسیر تازه ای در مجموعه سازی نشان داد.

جستجوگران؛ ۱۳۸۸

نویسنده و کارگردان: محمدعلی سجادی

سوژه سیاسی: مفاسد اقتصادی

برای اولین بار در یک مجموعه تلویزیونی پرونده های مفاسد اقتصادی روایت شد. این مجموعه با مشارکت سازمان بازرسی کل کشور با موضوع مفاسد اقتصادی و رجوع به پرونده های قوه قضاییه تولید شد که از واقعیت های موجود الهام گرفته شده بود. دو بازرس و مامور مالیاتی مسئول پیگیری پرونده های قضایی درباره مفاسد اقتصادی بودند که در جریان این پیگیری با اتفاقات عجیبی مواجه می شوند.

جریان سازی: به دلیل مشارکت سازمان بازرسی، چند قسمت بعد از پخش مجموعه، رییس سازمان بازرسی، نسبت به برخی صحنه های آن انتقاد کرد و گفت سازندگان سریال وقتی می خواهند موضوعات، وظایف و نام سازمان بازرسی کل کشور را در چنین کارهایی عنوان کنند، حتما باید با سازمان مشورت و هماهنگی کنند تا موضوعات و سوژه های واقعی تر انتخاب شود.

چک برگشتی؛ 1391

نویسنده: سروش صحت، ایمان صفایی

کارگردان: سیروس مقدم

سوژه سیاسی: انتخابات مجلس و ستادهای انتخاباتی

مجموعه «چک برگشتی» موضوع انتخابات را از نگاه شخصیت های سیاسی یا صاحبان قدرت و ثروت سوژه قرار نداد، بلکه بازیگران اصلی انتخاب است مردم عادی بودند و شرایطی که برایشان در جریان یک رویداد سیاسی مهم اتفاق می افتد را با زبانی ساده روایت می کرد. تمرکز داستان بیشتر روی حال و هوای ستادهای انتخاباتی و داوطلبان نمایندگی مجلس بود. سریال با محور قرار دادن مسئله چک برگشتی که در دل داستانی کمدی اتفاق می افتاد، رفتارهای انتخاباتی یک نامزد انتخاباتی را از تخلفات، تبلیغات، آبروداری ها و فشارها گرفته تا در نظر گرفتن تمام تلاش هایی که گروه تبلیغاتی یک نامزد برای موجه جلوه دادن او انجام می دهند، مطرح می کرد...

جریان سازی: به گروه یا جناح خاصی اشاره نیم شد و بیشتر با رفتارهای انتخاباتی کاندیداها شوخی کرده بود. بی طرفی و اسم نبردن از شخص یا گروهی خاص که با پیش زمینه قبلی از طرف عوامل اتفاق افتاده بود باعث شد از لحاظ سیاسی، با واکنش منفی روبرو نشود.

راستش را بگو؛ 1391

نویسنده: مصطفی رستگاری

کارگردان: محمدرضا آهنچ

سوژه سیاسی: متاثر از فضای اجتماعی بعد از انتخابات 88

این مجموعه نگاهی آسیب شناسانه و سیاسی به معضلات روز جامعه داشت و بحران های سیاسی را با پیش زمینه اجتماعی نقد می کرد. تعدادی دانشجو با تشکیل یک گروه درصدد کمک به حل مشکلات مردم بودند. در کنار فعالیت این گروه پای گروه های مختلف سیاسی، دستگاه امنیتی کشور و... به میان می آید.

جریان سازی: در دوره پخش از پرواکنش ترین مجموعه های تلویزیونی بود. به گفته محمدرضا آهنچ، واکنش ها باعث شد ۱۶۰ دقیقه از آن را حذف کند و پایان داستان را تغییر دهد. نشان دادن چهره ای ناخوشایند از دستگاه های امنیتی از مهم ترین واکنش های منفی نسبت به این سریال بود. منتقدان معتقد بودند که سریال، دستگاه اطلاعاتی کشور را در حد یک گروه کوچک پایین آورده...

خواب بلند؛ ۱۳۹۲

نویسنده و کارگردان: احمد کاوری

سوژه سیاسی: انتخابات ریاست جمهوری و حواشی آن

اصل قصه با انتخابات گره خورده است؛ داستان در روزهای منتهی به انتخابات ریاست جمهوری می گذرد که اشاراتی به فضای جامعه بعد از التهابات انتخاب سال ۸۸ دارد. یک زوج روزنامه نگار با دو طرز فکر متفاوت شخصیت های اصلی داستان هستند. خانم روزنامه نگار قصد انتشار یک یادداشت سیاسی را دارد؛ اما همسرش که سردبیر هم هست، چاپ آن ها به صلاح نمی داند. این اختلاف نظر باعث ایجاد کدورت بین آنها می شود و زمینه ای برای انتقاد از نبود آزادی و...

جریان سازی: با وجود هم زمانی پخش با ایام انتخابات و موضوعی که با اتفاقات سیاسی روز جامعه همراه بود، به دلیل زمان پخش نامناسب خیلی دیده نشد؛ بنابراین از حواشی و جریان سازی های کارهای این چنین در امان بود.

نوشدارو؛ 1392

نویسنده: حمیدرضا سبحانی نژاد

کارگردان: جواد اردکانی

سوژه سیاسی: تحریم های اقتصادی

شخصیت اصلی داستان که در دوران دفاع مقدس حضور فعال داشته، با گذر زمان با توجه به تغییر شرایط جامعه در عرصه جهاد و سازندگی هم حضور فعال دارد. این مجموعه با کنار هم قرار دادن شرایط بحرانی که حاصل تحریم های اقتصادی است و زمان جنگ، روی این نکته تاکید داشت که چگونه می شود در وضعیتی به مراتب سخت تر از وضعیت زمان جنگ تحمیلی با استراتژی های آن زمان در میدان پیروز شد. داستان متمرکز بر کارخانه های ایرانی است که به دلیل تحریم های اقتصادی، وضعیت نابسامانی دارند و در معرض خطر تعطیلی هستند...

جریان سازی: با توجه به این که در آن زمان کشور به شدت با موضوع تحریم های اقتصادی مواجه بود، انتخاب این سوژه از نکات مثبت بود که تحسین منتقدان را در پی داشت و کاری جسورانه محسوب می شد؛ اما در شیوه داستان گویی و پرداخت شخصیت ها چندان موفق نبود که منجر به بیان نقدهایی در مورد پرداخت نادرست سوژه شد.

معراجی ها؛ 1392

نویسنده و کارگردان: مسعود ده نمکی

سوژه سیاسی: اختلاف دو گروه دانشجو برای تدفین شهدای گمنام در دانشگاه

«معراجی ها» حاصل شاخ و برگ دادن به نسخه سینمایی برای ساخت مجموعه ای تلویزیونی بود. قرار است تعدادی از شهدای گمنام تفحص شده در یکی از دانشگاه ها دفن شوند؛ اما گروهی از دانشجویان با تحریک یکی از استادها اقدام به آشوب و جنجال در دانشگاه می کنند. همین آغاز قصه ای می شود که گروهی از دانشجویان راهی سفری به اردوی راهیان نور و مناطق عملیاتی می شوند...

جریان سازی: مسعود ده نمکی فارغ از کیفیت کارهایش به خاطر نوع انتخاب سوژه و نگاه ژورنالیستی به موضوعات، معمولا زمان پخش سریال و فیلم هایش با حواشی همراه است. موضوعاتی مثل دانشجوی ستاره دار و دیالوگ هایی که با طعنه به موضوعات سیاسی مطرح می شد واکنش های کاربران شبکه های اجتماعی را به همراه داشت.

ده نمکی با تمرکز بر ماجرای تدفین تعدادی از شهدای گمنام در یک دانشگاه که به نوعی سوژه ای به روز در فضای سیاسی جامعه محسوب می شد، توانست در کنار عرضه یک محصول نمایشی، در برابر این جریان موضع گیری کرده و همین موضوع هم طبیعتا مخالفان و موافقانی در فضای رسانه ای پیدا کرد.

تعبیر وارونه یک رویا؛ 1394

نویسنده و کارگردان: فریدون جیرانی

سوژه سیاسی: مسائل امنیتی درباره دانشمندان هسته ای

یکی از ماموران امنیتی کشور از طرف منابع خود در خارج از کشور متوجه می شود قرار است یکی از دانشمندان مشهور هسته ای ایران را ترور کنند؛ ولی ماجرا آن قد پیچیده می شود که گره و تعلیق های زیادی ایجاد می کند. این اتفاقات باعث می شود تا زندگی آن مامور امنیتی نیز تحت الشعاع قرار بگیرد...

جریان سازی: برای اولین بار بحث های امنیتی تازه ای را مطرح کرد که به گفته فریدون جیرانی سعه صدر آقای صالحی (رییس سازمان انرژی اتمی) فرصت و بخت بزرگی برای مجموعه بوده. مجموع سریال کار موفقی بود؛ اما پایان بندی داستان حاشیه ساز شد. بلافاصله بعد از پایان آخرین قسمت سریال «تعبیر وارونه یک رویا» جو عجیبی در سایت های خبری و شبکه های مجازی علیه فریدون جیرانی شکل گرفت. بیشتر نقدها به این سمت متمایل بود که این سریال عملا وزارت اطلاعات و نیروهای آن را تحقیر کرده و پایان بندی خوبی نداشته است. واکنش ها حتی به مجلس هم رسید.

غیرعلنی؛ ۱۳۹۴

نویسنده: مهدی حمزه و حسین تراب نژاد

کارگردان: مهرداد خوشبخت

سوژه سیاسی: انتخابات مجلس

این مجموعه بیشتر فضایی اجتماعی داشت که موضوع انتخابات در آن، محملی برای موقعیت های کمیک بود. می توان «غیرعلنی» را از سریال های کمدی اجتماعی دانست که رگه هایی از سیاست دارد. قصه درباره جوانی در یک شهرستان است که عاشق دختر فرماندار آن منطقه می شود. پدر دختر با این ازدواج مخالف است و شرط قبول کردن پیشنهاد جواد را، بر ارتقای موقعیت شغلی او می گذارد و جوان برای ثابت کردن شایستگی های خود به پدر دختر مورد علاقه اش، نامزد انتخابات می شود. در این سریال سه نامزد برای پیروزی در انتخابات تلاش می کنند که ماجراهای خانوادگی شان داستان را پیش می برد.

جریان سازی: «غیرعلنی» علاوه بر این که داستانی طنز داشت، ریتم آرام داستان و دور بودن از بحث های جدی انتخاباتی حاشیه خاصی برایش ایجاد نکرد. البته به نسبت تجربه های مشابه در بازنمایی آنچه به عنوان پشت پرده سیاست مطرح است، ناکام ماند و تنها به عنوان اثری کمدی با مخاطب ارتباط برقرار کرد.

علی البدل؛ ۱۳۹۶

نویسنده: محسن تنابنده، خشایار الوند

کارگردان: سیروس مقدم

سوژه سیاسی: تعاملات ارباب قدرت و مجادلات گروه های سیاسی

با وجود طعنه های سیاسی در این مجموعه، طعنه های اجتماعی رنگ و لعاب بیشتری دارند که در داستان خانواده خان ها و مردم روستا بروز می کند. داستان «علی البدل» در روستایی در ناکجاآباد روایت می شود که متمرکز بر رفتارهای دو خان است.

جریان سازی: انتخاب روایت داستان در ناکجاآباد اطمینانی بود تا سیروس مقدم و عواملش از حواشی دور باشند. در نشست خبری «علی البدل» مهدی فخیم زاده گفته بود شورای شهر از این سریال شکایت کرده که از طرف شورای شهر تکذیب شد. مجموعه اگرچه در حال و هوای نوروز مخاطبانی را با خود همراه کرد، نمی توان آن را جزو آثار موفق سیروس مقدم قرار داد.