فیلم آرگو و همه خیر و شر آمریکایی اش

گاهی اوقات کسانی که دم از پیش بینی مراسم اسکار می زنند قادر به درک سریع مسائل نیستند. به طور کلی، اگر حادثه‌ی غیر منتظره ای یکبار اتفاق بیفتد آن را به شانس و بخت و اقبال نسبت می دهند. اگر دو بار رخ دهد آن را تصادفی می خوانند. اما اگر برای بار سوم رخ داد؟ این دیگر نشانه‌ی شکل گیری یک روند است. و اگر برای بار چهارم ...؟ اسمش را چه باید گذاشت؟ یکی شدن ناگهانی افکار عمومی؟ یک جنبش؟

این داستان کمابیش در مورد «آرگو» هم صدق می کند. بعد از آن که بن افلک نتوانست به فهرست پنج نامزد نهایی بهترین کارگردانی راه پیدا کند، صاحب نظران و اهل فن «آرگو» را از رقابت برای بهترین فیلم سال کنار گذاشتند، چرا که از سال ۱۹۸۹ و «رانندگی برای خانم دیزی» بدین سو، هیچ فیلمی نتوانسته بود بدون نامزد شدن در رشته بهترین کارگردانی، جایزه اسکار بهترین فیلم سال را هم به دست آورد. با این وجود، چند ساعت بعد از اعلام نامزدهای جایزه اسکار، «آرگو» موفق شد تا «جایزه انتخاب منتقدان» («Critic Choice Awards») را از آن خود کند.

موفقیت غیر منتظره ای که چند روز بعدش در مراسم گلدن گلاب هم تکرار شد. تعطیلات آخر هفته اخیر ادامه داستان بود و فیلم در روز شنبه برنده جایزه اصلی اتحادیه تهیه کنندگان («Producers Guild Awards») و یکشنبه نیز فاتح جایزه اتحادیه بازیگران («Screen Actors Guild Awards») شد.

برنده شدن چهار جایزه اصلی در آستانه‌ی مهم ترین مراسم سینمایی سال سناریوها را عوض کرد و «آرگو» به پیشتاز مسلم مراسم بیست و چهارم فوریه تبدیل شد و در نهایت هم دو جایزه اصلی بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه اقتباسی را دریافت کرد و از سد لینکلن اسپیلبرگ گذشت . اما واقعا چه مسائلی در پشت پرده وجود دارند که «آرگو» را این چنین به بخت اصلی اسکار تبدیل کردند؟ چند تئوری در این باب وجود دارد:

«آرگو» همیشه و از همان اول هم پیشتاز بود، این صرفا ما بودیم که با ظهور فیلمهای جدیدتر و پر رنگ و لعاب تر حواس مان پرت شد.

بر طبق این تئوری، «آرگو»، اولین مدعی جدی اسکار که پیش از سایر رقبا به بازار آمده بود، از همان اول هم بختی مسلم به شمار می رفت اما با ورود فیلمهای بعدی همچون «لینکلن»، «کتاب امید بخش» و «سی دقیقه بعد از نیمه شب»، توجه منتقدین و رای دهندگان برای مدت زمانی هر چند کوتاه به سمت آن ها منحرف شد. در هر حال حمایت از «آرگو» همیشه محکم بود و این تئوری می گوید که حمایت و پشتیبانی از این فیلم صرفا با شیفتگی های گذرا نسبت به فیلم های جدیدتر به طور مقطعی کمرنگ شد.

«آرگو» جذاب ترین فیلم، و یا شاید هم صرفا فیلمی با حداقل فقدان جذابیت، در میان نامزدهاست.

این تئوری توضیح می دهد که چرا فیلم های دیگر از گردونه‌ی رقابت خارج شده اند. «سی دقیقه بعد از نیمه شب» قربانی جار و جنجال هایی شد که با به تصویر کشیده شدن شکنجه در فیلم بالا گرفت. «لینکلن» ماهیت تاریخی غیر متعارف خود را داشت. «کتاب امیدبخش» به عنوان فیلمی کمدی، سر راست و کم اهمیت جلوه می کرد و تصویری هم که از ناراحتی روانی ترسیم می کرد به مذاق بعضی از بینندگان خوش نیامد.

«زندگی پای» بیش از حد یک فیلم خارجی محسوب می شد. «جانگوی رهاشده» بیش از حد خشن بود. «عشق» به گونه ای مصالحه ناپذیر سرشار از غم و اندوه بود. «هیولاهای وحش جنوب» بیش از حد دوست داشتنی به نظر می رسید. پس فقط می ماند «آرگو»؛ فیلمی که لااقل همه به آن احترام می گذاشتند، حتی اگر آن را دوست نداشتند؛ این فیلمی بود که هیچ کس حرف بدی برای گفتن درباره آن نداشت. [نظر یک امریکایی درباره فیلمی امریکایی با ماهیت میهن پرستانه].

«آرگو» از هالیوود یک قهرمان می سازد.

اسکار ندرتا به فیلمهایی که درباره‌ی مسائل خصوصی و درونی هالیوود ساخته می شوند، روی خوش نشان داده است. سال گذشته، «آرتیست» استثنایی جالب توجه بود و امسال هم «آرگو» تصویری به مراتب چاپلوسانه تر از صنعت فیلمسازی در مقایسه با آن فیلم ارائه داده است. در دوره ای که غالبا از هالیوود در نقش یک بد من بازی گرفته می شود (هم از سوی سیاست مداران و هم از سوی فیلمسازان درون سیستم)، «آرگو» فیلمی ست که شمایل هالیوود را (با شخصیتی ترکیبی که آلن آرکین نقش اش را در فیلم بازی می کند) در قالب یک قهرمان و یک میهن پرست معرفی می کند. تعجبی نداشت که اتحادیه تهیه کنندگان («Producers Guild») به فیلم چراغ سبز نشان دادند؛ این تنها فیلم در حافظه سینمایی ست که از یکی از همان تهیه کننده ها قهرمانی پرشور ساخته است.

هنرپیشه ها «آرگو» را دوست دارند.

در این تئوری، روایتی که در پشت پرده‌ی تولید و اکران «آرگو» وجود دارد اهمیت مضاعفی پیدا می کند. «آرگو» که هم در گیشه و هم در میان منتقدان به توفیقی کم نظیر دست یافته توسط یکی از اعضای اتحادیه‌ی بازیگران ساخته شده است؛ فردی که سال ها عنوان «یک جوک هالیوودی» را یدک می کشید و حالا با ساخت این فیلم به رستگاری رسیده است. در واقع این امید برای دیگر اعضای اتحادیه‌ی بازیگران قوت می گیرد که آن ها هم با انتخاب یک پروژه‌ی سینمایی صحیح می توانند همان کاری را بکنند که بن افلک پیروزمندانه انجامش داد.

طبق همین روایت، نادیده گرفته شدن افلک از سوی اعضای آکادمی به عدم صلاحیت او مربوط نمی شود و صرفا یک مانع دیگر پیش راه اوست که باید در راه مقبول واقع شدن از سوی سیستم از روی آن عبور کند. همچنین هنرپیشه های تلویزیونی (که با میزان رای های شان نقشی مهم در جوایز اتحادیه‌ی بازیگران بازی می کنند) افلک را بی‌نهایت دوست دارند، چرا که او در «آرگو» به هنرپیشه هایی که عمدتا کسی آن ها را جدی نمی گیرد و در تعابیر محدودی چون «بازیگران تلویزیونی» منحصر می شوند، نقش هایی جدی و کامل داده است. (هنرپیشه هایی چون برایان کرانستن، تیت دوناوان، ویکتور گاربر.)

البته که اصول رای دادن در میان هنرپیشه های تلویزیونی قابل تعمیم به مراسم آکادمی نیست، اما از یاد نبریم که هنرپیشه ها هنوز هم بزرگترین شاخه‌ی آکادمی محسوب می شوند. فهرست نامزدهای بازیگری نشان می دهد که هنرپیشه های عضو آکادمی «آرگو» را به خاطر هیچ کدام از نقش آفرینی هایش تحسین نکرده اند (تنها بازیگر نامزد شده آلن آرکین در نقش مکمل است که رقبای سرسختی چون تامی لی جونز («لینکلن») و کریستف والتز («جانگوی رها شده») دارد که پیش از این به ترتیب جوایز اتحادیه بازیگران و گلدن گلاب را برده اند و شانس آرکین در مقایسه با آنها خیلی ناچیز است)، اما بی تردید آن ها افلک را برای ساخته شدن چنین فیلمی تحسین می کنند.

یک نکته‌ی دیگر شباهت های فراوانی ست که بین سیستم رای گیری اتحادیه‌ی تهیه کنندگان با رای گیری آکادمی اسکار وجود دارد و فراموش نکنیم که در طول ۲۳ سال اخیر ۱۶ بار جایزه‌ی بزرگ اتحادیه‌ی تهیه کنندگان از سوی آکادمی تکرار شده است. شاید از معدود جوائز معتبر باقی مانده تا زمان برگزاری اسکار، جایزه اتحادیه کارگردان ها باشد و اگر بن افلک در تعطیلات آخر هفته پیش رو این جایزه را هم بگیرد که دیگر جای بحثی باقی نمی ماند؛ پیش بینی ها به پایان راه خود می رسند و دیگر با اطمینان می توان «آرگو» را بهترین فیلم اسکار امسال دانست.

موخره ای هم برای آن ها که رشته های دیگر به جز رقابت برای بهترین فیلم را دنبال می کنند: جایزه اتحادیه بازیگران برای جنیفر لارنس («کتاب امیدبخش») و آن هاتاوی («بینوایان») بدین معنی ست که این دو کماکان بخت اول جایزه بهترین بازیگر زن و بهترین بازیگر مکمل زن هستند. جایزه ای که اتحادیه تهیه کنندگان به انیمیشن «Wreck-It Ralph» داد، شانس آن را برای اسکار دوچندان کرد. اتحادیه تهیه کنندگان در پنج سال اخیر، چهار بار به انیمیشنی جایزه داده که اسکار را هم متعاقبا فتح کرده است.


روستایی‌ها / "آرگو": این بود نتیجه‌ی همه‌ی آن حرف‌های خردمندانه؟

با دیدن‌اش می‌شود فهمید چرا کار رابطه‌ی ایران و آمریکا به این جا کشیده است. با توجه به فهرست برگزیده‌ها و انتخاب‌های آخر سال، از تماشای آرگو، انتظار بیش‌تری داشتم که اصلا برآورده نشد. به شیوه‌ی دوستان، می‌شود فرض کرد کلکی در کار است که فیلمی مثل این، چنین تحویل گرفته شده. (پس از تجربه‌‌ی سال گذشته، به خصوص به راجر ایبرت که با نقدش کلید تعریف‌ها و حمایت‌ها از یک فیلم را می‌زند؛ مشکوک شدم.) آرگو یک تریلر سطح پایین است، که بیش‌ترین تاثیرش را از تعلیق سی دقیقه‌ی نهایی می‌گیرد و آدم بدهایش، یعنی ایرانی‌ها را طوری تصویر می‌کند که انگار نه انگار، همه‌ی ما، ساکنان به هم پیوسته‌ی این دنیا، آدم‌های باهوش‌ای هستیم که در ابتدای هزاره‌ی تازه زندگی می‌کنیم؛ و سینماگران و سیاستمداران آمریکایی، بارها در خطابه‌های‌شان روی این نکته تاکید کرده‌اند.

بن افلک (که حضورش به عنوان بازیگر، از معدود نقاط قوت فیلم است)؛ نقش مردی را بازی می‌کند که حرفه‌اش فراری دادن آدم‌ها از مرز است. او انتخاب می‌شود تا در روزهای پس از انقلاب، تعدادی از آمریکایی‌های حاضر در ایران را، که گریخته‌اند و در فهرست گروگان‌ها حضور ندارند، با نقشه‌ی حضورشان در یک فیلم قلابی، از مرز رد کند. پایان داستان را می‌دانیم؛ چون در تاریخ آمده که آن‌ها فرار کرده‌اند. آن چه می‌ماند باید شخصیت‌پردازی باشد و جزئیات و احیانا اندکی جهان‌بینی فیلمساز (شبیه شاهکار این مدل، که آن هم پایان‌اش معلوم است، یعنی: روز شغال). اما از این خبرها نیست. فیلم با یک جور بی‌طرفی سیاسی و نقل «مردمی» تاریخ ایران آغاز می‌شود.

از امپراطوری قدیم تا همکاری آمریکا در کودتا علیه مصدق. تا انتهای فیلم هم جانب‌داری مشخصی در برابر حکومت و مردم ایران نمی‌بینیم. کم و بیش آن چه از مواجهه‌ی شخصیت‌های فیلم با نیروهای امنیتی ایرانی می‌بینیم، شاید چندان اشتباه نباشد. بالاخره چند نفر قرار است فرار کنند، و تعدادی هم نباید بگذارند. نکته اما این جاست که گذشته از شرح وقایع، تصویری که فیلم از ایرانیان (در سکانس بازار) و ماموران ایرانی نشان می‌دهد، چنان تک بعدی و پیش پا افتاده است (آدم‌های مشکوک که با چشم‌های گرد شده مدام دنبال آمریکایی‌های هراسان می‌گردند)، که برای فیلمی که در این سطح تحویل گرفته شده؛ حیرت انگیز است.

فیلمی که در دوره‌ی ریاست جمهوری باراک اوباما ساخته شده، و تعدادی از روشنفکرهای لیبرال دموکرات آمریکا، در ساخت‌اش نقش داشته‌اند، در بسیاری موارد، پهلو به پهلوی آثار دست راستی می‌زند که در دهه ۱۹۸۰ و در اوج غلبه‌ی ریگانیسم در آمریکا، تولید شد. انگار ذهن‌ها در این مورد، آن قدر که در دو دهه‌ی اخیر گسترده شده، به روز نشده و توسعه پیدا نکرده. به این اضافه کنید شخصیت طرف‌های آمریکایی ماجرا را که آن هم، محدود و بی‌نوآوری باقی مانده است.

تم‌های «مامور در برابر سیستم» و «بازگشت به خانه»، که سینمای آمریکا، آثار خوب و دوست داشتنی و دلپذیری بر اساس آن‌ها ارائه داده؛ این بار در دم دست‌ترین و تکراری‌ترین شکل خودشان، به کار گرفته شده‌اند و شخصیت مرکزی فیلم، چیزی بیش از آثار معمول سه چهار دهه پیش هالیوود، چیزی برای عرضه ندارد. با تماشای آرگو، قابل درک به نظر می‌رسد که روابط دو کشور در سال‌های گذشته، در این سطح باقی مانده است.

امتیاز فیلم، ریتم‌اش است، همان طور که گفتم؛ تعلیق سی دقیقه‌ی پایانی، و موسیقی الکساندر دسپلات که برای اثری سیاسی-تبلیغاتی، باز کار خودش را خوب انجام داده است. این به هر حال، یک مدل خاص «فیلم در فیلم» است؛ و تعدادی از شوخی‌ها و متلک‌های یک سوم ابتدای داستان به هالیوود و فیلمسازی، بد نیست. ولی همین. ظرفیت‌های یک تریلر سیاسی که هیچ، آرگو، چیزی به همین ایده‌ی فیلم در فیلم هم اضافه نکرده است.

چند تا تک مضراب در فیلم داریم که به حمایت آمریکا از شاه‌ای اشاره می‌کند که مردم ایران نمی‌خواهندش، اما نگاه تازه‌ای بر آن حکم‌فرما نیست. این جا، آمریکا همان کشور بالای تپه است؛ که از آن چه اطراف‌اش می‌گذرد، چیزی نمی‌داند و همچون کودکی است که سعی می‌کند خانواده‌ی خودش را حفظ کند؛ اما بر خلاف همه‌ی آن چه اندیشمندان آمریکایی در سال‌های اخیر، در رساله‌های سینمایی و غیر سینمایی‌شان، گفته‌اند؛ قادر به تشخیص حق باقی کشورها و قدرت‌ها برای زندگی و حیات و اثر گذاری نیست. ناامیدی وقتی بیش‌تر می‌شود که اسم جرج کلونی را در فهرست تهیه‌کننده‌‌های فیلم ببینید.

این یعنی که آرگو را ظاهرا افراطی‌های سیاسی هم نساخته‌اند. نشانه‌هایی از خردمندی در آثار سیاسی و غیر سیاسی سال‌های پیش سینمای آمریکا دیده بودیم (از جمله همین اخیرا، در «شوالیه‌ی تاریکی برمی‌خیزد» کریستوفر نولان)، که با تماشای آرگو، دود می‌شود و می‌رود هوا. این همان فرهنگی است که سال گذشته نمونه سیاسی-انسانی متعالی چون «اسب جنگی» ساخته است؛ اما حالا با آرگو به عقب ماندگی سیاسی کلاه سبزهای جان وین برگشته است.


آرگو":درسی‌که‌باید‌از این‌فیلم‌بگیریم