همه جوکرهای تاریخ سینما و تلویزیون

هفته نامه جهان سینما - محمد حسینی: یکی از دلایل روز شماری علاقه مندان برای به نمایش در آمدن فیلم جوخه خود کشی باز آفرینی شخصیت جوکر در این فیلم است. آخرین جوکر دنیای سینما، هیث لجر فقید بود که پس از مرگ برای بازی در این نقش به اسکار بهترین بازیگر مکمل مرد نیز نایل آمد.

در مقالات پیشین از جوکر به عنوان یکی از شخصیت های داستان های کمیک سخن گفته شد؛ هدف نوشته زیر اما، بررسی حضور این ضد قهرمان محبوب روی پرده نقره ای است. در این مقاله بر آنیم تا بازیگران مختلفی را که ایفاگر نقش جوکر بوده اند بررسی کرده و ببینیم که این نقش چگونه به «جرد لتو» رسیده است.

این شخصیت جامعه ستیز علاوه بر کتاب های کمیک در تئاتر، تلویزیون، سینما و بازی های رایانه ای نیز سر سخت ترین هماورد بتمن بوده است؛ هر چند هر از گاهی به سراغ سوپر من و سایر ابر قهرمانان هم رفته اما همواره بتمن را دشمن شماره یک خود در نظر دارد و در واقع می توان گفت تنها رقیبی که می تواند علاوه بر نیروی بدنی توان روانی بتمن را نیز به چالش بکشد، همین جوکر است.

نبوغ بالا در اجرای جنایات و توانایی هایی نظیر ساختن بمب و سلاح های گوناگون و همچنین طنز تلخ نهفته در ذات او، جوکر را تبدیل به شخصیتی ضد قهرمان ولی محبوب در دنیای کمیک کرد؛ تا جایی که می توان گفت گاه اگر محبوبیت او بیشتر از خود بتمن نباشد، کمتر نیست. البته جوکر این محبوبیت خود را تا حدی نیز وامدار نمایشی است که بازیگران از وی به اجرا گذاشته اند، به طوری که حتی در میان آن دسته از سینما دوستانی که ارتباط چندانی با فیلم ها و داستان های کمیک ندارند به لطف این بازیگران جوکر شخصیتی محبوب محسوب می شود.

1. سزار رومرو؛ از عشق لاتین تا دلقک ضد قهرمان _ سریال بتمن (از 1966 تا 1968)

در سینما و تلویزیون افراد زیادی نظیر مارک همیل و لری استورچ و... با به عهده گرفتن صدا پیشگی این ضد قهرمان محبوب کارهای به یاد ماندنی را به یادگار گذاشته اند. ولی نخستین حضور یک بازیگر در نقش جوکر به سال های پایانی دهه شصت بر می گردد که سزار رومرو در مجموعه سریال های بتمن و هم چنین فیلمی که از آن سریال بر گرفته شده بود در نقش جوکر ظاهر شد. رومرو متولد 1907 بود تا پیش از سریال بتمن نیز چهره ای شناخته شده در سینما و تلویزیون به حساب می آمد؛ مثلا در سریال زورو نیز ایفای نقش کرده بود.

این بازیگر قد بلند با سبیلی که معروف وی بود معمولا در وسترن ها و در نقش عاشق پیشه ها لاتین ظاهر می شد که البته بیشتر آن ها تا حدودی کمدی و طنز بودند، تا اینکه نقش جوکر در سربال به وی پیشنهاد شد. فیزیک بدنی رومرو برای این نقش مناسب بود، از طرف دیگر رومرو توانسته بود آن وجه دلقک گونه جوکر را به خوبی درک کرده و به مخاطب نیز القا کند. جوکر در این سریال، بیش از آن که همان شخص شناخته شده جامعه ستیز که به فکر آزار جامعه و ایجاد وحشت میان مردم باشد، به فکر تسویه حساب شخصی با بتمن و رابین است.

بدین ترتیب در بیشتر قسمت های سریال به جای نمایش یک شخصیت جامعه ستیز، تاکید بر تقابل میان جوکر و بتمن به عنوان قهرمان و ضد قهرمان بوده است؛ مثل به بند کشیده شدن جوکر توسط بتمن یا فرار او از زندان. در کل رومرو در بیش از بیست اپیزود ایفاگر نقش جوکر بود. او برای ایفای این نقش حاضر به تراشیدن سبیل کذایی خود نشد، لذا گریمورها مجبور بودند آن را به هر مقدار از گریم که لازم باشد بپوشاند که البته گاهی در بعضی نماهای کلوز آپ قابل مشاهده است.

به هر حال باید در نظر گرفت که این اولین نمایش جوکر بوده و رسانه آن نیز یک سریال تلویزیونی، ضمن آن که یقینا انتظارات مخاطب از بازی های بسیار متفاوت از آن چه امروز می دانیم بوده است. همچنین نکته مثبت در این سریال نزدیکی بسیار گریم، لباس ها و به طور کلی نمایش رومرو از شخصیت جوکر به داستان های کمیک بوده است.

۲. جک نیکلسون؛ همواره تشنه بازی در نقش یک دیوانه _ بتمن ۱۹۸۹

از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۹ که بتمن برتون ساخته شد انیمیشن های زیادی از بتمن به نمایش در آمد. اما نخستین بازی که جوکر بر پرده نقره ای سینما ظاهر شد در فیلم بتمن ساخته تیم برتون بود. وقتی تیم برتون بخواهد فیلی بسازد، احتمال آن که فانتزی باشد بسیار بالاست. بدین ترتیب او گزینه ای مناسب برای کارگردانی بتمن نیز می باشد. او ابتدا برای نقش بتمن مایکل کیتن را انتخاب کرد، سپس برای ایفای نقش جوکر به سراغ جک نیکلسون رفت.

هر چند که همه چیز به همین سادگی اتفاق نیفتاد. برتون با تهیه کنندگان مشکلات زیادی داشت که انتخاب بازیگران در راس آن ها بود. برای نقش جوکر گزینه های زیادی چون دیوید بویی، جیمز وودز و تیم کاری مد نظر تهیه کنندگان بودند که البته تیم کاری گزینه دوم خود برتون هم بود به هر حال برتون توانست حرف خود برای بازی جک نیکلسون را به کرسی بنشاند، اما او باید شخص نیکلسون را نیز راضی می کرد.

پذیرش شرایط مد نظر جک نیکلسون برای کمپانی کمی سخت بود؛ آنها حتی برای تحریک نیکلسون با رابین ویلیمامز نیز مذاکره کردند. اما در نهایت با دستمزد بالا و تقویم کاری در خواستی نیکلسون موافقت شد و حتی او را در سود آتی حاصل از فروش فیلم شریک کردند و دین ترتیب نیکلسون لباس جوکر را به تن کرد.

در نگاه اول ظاهرا نیکلسون از جوکر چاق تر و اندکی قد کوتاه تر است، اما فراموش نکنیم که مهم ترین ویژگی جوکر وضعیت روانی و خنده های تلخ و ترسناک اوست. حالا یک بار واکنش های نیکلسون را در فیلم هایی مثل ایزی رایدر، دیوانه از قفس پرید، محله چینی ها و درخشش به یاد بیاورید، مثلا همان صحنه ای در درخشش که نیکلسون با خنده های جنون آمیزش تبر به دست به جان در می افتد و نیکلسون که به یقین یکی از تواناترین بازیگران تاریخ سینماست، برای بازی در نقش شخصیت های متفاوت، تاریک، روان پریش و جامعه ستیز عطش فراوانی دارد.

با شنیدن نام نیکلسون نخستین تصویری که در ذهن مخاطب ایجاد می شود شکل چشم و ابروی او و همچنین قهقهه هایش است، همچنین نیکلسون نشان داده علاوه بر جنون، در نمایش خونسردی و سنگدلی هم تبحر دارد؛ پس انتخاب او برای نقش جوکر به درستی انجام شده است.

خود نیکلسون نیز در مصاحبه ای با ام. تی. وی گفت که آشنایی او با بتمن و جوکر از همان دوران کودکی اش وجود داشته و گویی اصلا برای بازی در این نقش به دنیا آمده است و خود را فردی مناسب برای بازی در این نقش می داند. جک نیکلسون روزانه ساعت های طولانی را صرف منقبض کردن عضلات صورت خود می کرده تا بتواند حالات مختلف مورد نظر خود بازی جوکر را به دست آورد.

رنگ و فضای بتمن و شهر گاتهام برتون گرفته و تاریک است، تاریک تر از آنچه که بعدها نولان به نمایش گذاشت. در این میان، اما، جوکر نمایان است: کت بنفش، موهای سبز رنگ، چهره ای سفید با لب هایی به رنگ سرخ اغراق شده همگی وجهه ای اهریمنی تر به جوکر نیکلسون بخشیده است. در این فیلم بر خلاف رویه معمول در کمیک ها جوکر دارای نامی واقعی استک جک نیپیر.

او یکی از اعضای باند مافیاست و پس از یک درگیری با بتمن به درون یک مخزن مواد شیمیایی سقوط می کند تبدیل به جوکر می شود. جوکر به اذعان خود بسیار سرخوش تر از جک نیپیر است. این نسخه از جوکر از هوش و استعداد زیادی برخوردار بوده و به رغم روان نامتعادل خود اعتماد به نفس بسیار بالایی دارد، شوخ طبع است، هر چند که جک نیکلسون معتقد است این شوخی ها «بی مزه» هستند.

جوکر خود را هنرمندی قاتل معرفی می کند. او از کشتن قربانیان لذت می برد و حین کشتن آنها رقص و شادمانی می کند؛ همین طور یکی از سلاح های او نیز گازی است که خنده را بر لب های قربانیان بر جای می گذارد. این خنده های سادیسمی حتی در هنگام مرگ خود جوکر هم دیده می شود؛ گویی که او از خود مقوله مرگ لذت می برد. در این فیلم جوکر قاتل والدین بتمن نیز هست. اولین مواجهه جوکر و بتمن و همچنین رقص جوکر و ویکی ویل از سکانس های به یاد ماندنی این فیلم هستند.

۳. هیث لجر؛ تبدیل جوکر به یک افسانه دست نیافتنی _ شوالیه تاریکی (۲۰۰۸)

معرفی هیث لجر به عنوان بازیگر نقش جوکر برای پروژه بعدی بتمن تعجب و حتی خشم شماری از طرفداران مجموعه های بتمن را بر انگیخت؛ چرا که از یک سو لجر برای نقش جوکری که می بایست تهدید کننده بتمن باشد زیادی جوان و خوش چهره بود و از سوی دیگر گمانه زنی هایی برای حضور بزرگانی نظیر آدرین برودی در این نقش وجود داشت.

البته فراموش نکنیم که لجر پیش از آن نیز با بازی در فیلم هایی نظیر کوهستان برو کبک جایگاه خود را به عنوان جوانی آینده دار تثبیت کرده بود. به هر حال نولان از مدت ها قبل لجر را برای بازی در نقش جوکر نشان کرده و حال نوبت لجر جوان بود تا لیاقت خود را به همه ثابت کند.

همچنین نام جک نیکلسون به عنوان جوکر قبلی خود سایه ای بزرگ بود که لجر می بایست از زیر آن بیرون بیاید؛ البته جوکر لجر مسیری بسیار متفاوت از جوکر نیکلسون انتخاب کرد. مایکل کین نیز معتقد است که هر چند جک نیکلسون نمایشی زیبا از جوکر ارائه کرده اما این نمایش لجر است که بالاتر قرار می گیرد. از دید کین جوکر نیکلسون بیشتر دلقک است اما جوکر لجر به معنای واقعی یک روان گسیخته ترسناک به شمار می آید.

از آنجایی که لجر ماه ها قبل از شروع فیلم برداری برای این نقش انتخاب شده بود مدت ها فرصت داشت تا خود را از لحاظ جسمی و مهم تر از آن از لحاظ روانی آماده بازی کند. لجر رویه زندگی در انزوا را در پیش گرفت و به تنهایی در هتلی زندگی می کرد. به گفته خودش او در این مدت روزی دو ساعت می خوابید و توانست بسیاری از کمیک های بتمن و فیلم ها و... را تماشا کند.

برای رسیدن به خباثت جوکر هر منبعی را که مناسب می دید بررسی می کرد، در این مدت او بارها و بارها پرتقال کوکی کوبر یک را نگاه کرد تا بتواند از شخصیت هایی مثل الکس الهام بگیرد. لجر معتقد بود نوع خنده و صدای منحصر به فرد، رمز جذابیت و ترسناکی جوکر خواهد بود، لذا تلاش کرد که بتواند چنین شخصیتی را طراحی کند. به همین دلیل به روانکاوی روانی جوکر پرداخت و از نظریه های بی نظمی و آنارشیسم بهره گرفت. او همچنین در دفترچه ای وقایع این دوران خود را ثبت می کرد.

علاوه بر این ها هر چیزی که فکر می کرد از دید جوکر لذت بخش باشد، مثلا بم گذاری، ایدز و... را در دفترچه خود یادداشت می کرد. لجر آن قدر در شخصیت جوکر ذوب شده بود که حتی دو فیلم کوتاهی که جوکر در فیلم می فرستد را نیز خودش ساخت. هیث لجر جوکر خود را با این کلمات معرفی می کند: روان گسیخته، بی رحم و شیزوفرنیک.

در این فیلم برخلاف نسخه ۱۹۸۹ جوکر نام و نشانی مشخص ندارد و مخاطب، به جز مواردی جسته و گریخته که از لابلای حرف ها و خاطراتش درباره والدین و همسرش می شنویم، چیزی از او می داند.

اما کاملا مشخص است که این روان گسیختگی و جامعه ستیزی جوکر ریشه در گذشته او دارد؛ به همین دلیل است که به رغم استعداد و هوش بالا، دچار ضعف اعتماد به نفس است. این ضعف کاملا در ارتعاش صدا و لرزش لب های جوکر هویداست. جوکر تلاش می کند شکنندگی روحی خود را پشت قساوت، خشونت، و شوخی های عجیب خود پنهان کند. شوخی هایی که اگر چه برای خودش بامزه هستند و حکم تخلیه روانی دارند اما مخاطب را متعجب و شوکه می کنند.

مثلا در صحنه دیدار مافیا جوکر می خواهد خودکار روی میز را ناپدید کند و بعد می بینیم که او این کار با فرو کردن خودکار در سر یکی از حاضرین انجام می دهد، کاری که باعث میخکوب شدن سایر حضار در جلسه می شود. همان طور که گفتیم از میان دشمنان بتمن، جوکر تنها کسی بود که شاید گاهی کفه ترازو به سمتش می چربید، زیرا جوکر باهوش بالای خود همواره چند قدم جلوتر از سایرین از جمله بتمن بود.

یکی از نکات جالب نیز کنایه تضادی است که نام جوکر و دیالوگ کلیدی او یعنی «چرا این قدر جدی؟» با رفتار او دارد. بدین معنی که هر چند جوکر های قبلی درون مایه ای طنز داشته اند جوکر فعلی یک جانی ترسناک است.

این جوکر تنها به فکر رویارویی با بتمن نیست بلکه می خواهد سایه رعب و وحشت را بر سر مردم گاتهام بیافکند. جوکر حتی از آسیب دیدن و آسیب رساندن به خودش نیز ابایی نداشته و حتی از شکنجه شدن نیز نمی ترسد. جالب تر این که نولان در پاسخ به پرسش «چرا لجر؟» گفته بود که «چون او (لجر) از هیچ چیز نمی هراسد.»

مدت کوتاهی پس از پایان فیلم برداری بتمن: شوالیه تاریکی هیث لجر به علت مسمومیت ناشی از تداخل دارویی ناباورانه در گذشت. عده ای از جمله جک نیکلسون مشکلات ایجاد شده برای لجر مثل بی خوابی و افسردگی را ناشی از فرو رفتن در نقش سنگین جوکر می دانند.

جکی نیکلسون می گوید با آنکه وی بازیگری با تجربه بوده، رها شدن از قالب جوکر برایش به آسانی انجام نشده و مدت ها طول کشیده است. حال آن که لجر بازیگری جوان است و مدت ها خود را وقف فرو رفتن در عمق قالب جوکر کرده است. به هر ترتیب پایان بتمن با موفقیت خیره کننده آن در گیشه همراه شد؛ موفقیتی که خیلی ها آن را بیشتر مدیون جوکر می دانند تا بتمن.

شوالیه تاریکی هم چنین توانست نگاه مثبت منتقدین را متوجه خود کند و هیث لجر پس از مرگ موفق به دریافت اسکار نقش مکمل شد. نولان می گوید که هر چند دیدن بازی لجر در مراحل تدوین فیلم یعنی هنگامی که لجر دیگر زنده نبود از لحاظ احساسی برای وی دشوار بوده اما او خوشحال است که شانس همکاری با لجر را داشته.

۴. جرد لتو؛ وارث بزرگان چه چیزی به عنوان میراث آیندگان به جا می گذارد؟ جوخه خود کشی ۲۰۱۶

وقتی لجر به عنوان جوکر معرفی شد عده ای معتقد بودند که جک نیکلسون آن چنان سطح معیارهای جوکر را بالا برده است که دسترسی به آن برای بازیگری در حد و اندازه های هیث لجر دشوار است.

اما لجر با نمایش خود نشان داد که به دنبال رسیدن به آن استانداردها نیست؛ بلکه حال خود اوست که قلمرویی جدید ایجاد کرده و سطحی بالاتر از معیارها را ارائه می دهد. حالا حدود هشت سال از آن روزها گذشته و همین نگرانی درباره جوکر «جرد لتو» وجود دارد. لجر مسیری متفاوت از نیکلسون در پیش گرفت و لتو هم به همان ترتیب برای خود این حق را قائل شده تا مسیری متفاوت از پیشینیان را بپیماید.

خود لتو نیز ضمن تمجید از بازی لجر آن را دست نیافتنی می خواند و البته مسیر پیش روی خود را متفاوت از لجر بیان می کند؛ زیرا معتقد است شخصیت جوکر ابعاد گوناگونی دارد و هر کدام از نسخه های قبلی روی قسمت هایی از این شخصیت تمرکز کرده اند.

این که لتو تا چه حد موفق به انجام این مهم شده به باز خوردهای مخاطبین و متقدین بستگی دارد اما بررسی سابقه کاری او و نقش هایی متفاوت و عجیبی که در فیلم هایی مثل باشگاه مصرف کنندگان دالاس و مرثیه ای برای یک رویا و... داشته است نوید بخش نمایشی خیره کننده از لتو است.

لتو از جمله بازیگرانی است که معمولا تمایل به بازی در فیلم هایی تاریک و تلخ دارد. دلیل دیگر، بالا رفتن انتظار مخاطبین از لتو طی چند سال اخیر است. او برای آخرین فیلم خود موفق به دریافت اسکار شد و در آن فیلم نشان داد که برای القای خود به مخاطب از هیچ کوششی فرو گذار نخواهد کرد. لتو برای آماده سازی خود به منظور بازی در نقش جوکر تصاویر و ویدیو هایی از خشونت های افراطی دیده است که به گفته خودش در وهله اول این پرسش شوجود دارد که آیا اصلا اسنان مجاز به دیدن این تصاویر است یا خیر!

التو پس از مدتی که متوجه تاثیرات ناخوشایند این فیلم ها بر روان خود می شود از ادامه دیدن چنین تصاویری خودداری می کند. هم چنین از پشت صحنه فیلم حرف هایی شنیده می شود که لتو برای خو گرفتن به جوکر و همچنین ترساندن دیگران کارهایی از جمله فرستادن اشیا عجیب و نامه های تهدید آمیز می کرده که باعث منفور شدن شخصیت خود نزد سایر شخصیت ها بشود.

در نهایت با توجه به تصاویری که این روزها از گریم سنگین لتو از دندان های فلزی و خالکوبی ها تا رنگ چشم و موی سبز می بینیم و همچنین گزارش هایی که از سفر روانی لتو به دنیای جوکر لتو در جوخه خود کشی اگر بهتر از قبلی های نباشد، پایین تر نخواهد بود.

منابع:

Hollywood news _ Collider _ New York Times _ MTV