چرا فردین «مالک اشتر» نشد؟

هفته نامه تماشاگران امروز - فاطمه پاقلعه نژاد: دفتر هنر دهه ۶۰ را از هر طرف که ورق بزنیم امکان ندارد به نام محمدعلی فردین برنخوریم. هنرپیشه ای که نه به خاطر بازی های زیبایش بلکه بیشتر به خاطر فتوت و جوانمردی اش، در اذهان مردم ماندگار شده. فردین حالا نامش اصطلاحی است برای هر آنچه رنگی از کم لطفی دارد.

در گفت و گویی که چندی پیش با بهزاد فراهانی از پیشکسوتان سینما و تئاتر کشور داشتیم روایتی شنیدیم از پیشنهادی که به این هنرپیشه مطرح برای بازی در یک سریال مذهبی تلویزیونی شد و او نپذیرفت. روایتی که 25 سال مسکوت مانده و حالا برای اولین بار است که منتشر می شود. آنجا که بهزاد فراهانی از پیشنهاد بازی در سریال امام علی (ع) به زنده یاد فردین گفت، شاید حدس زدن اینکه مرحوم فردین برای چه نقشی کاندیدا شده بود خیلی سخت نبود. اینکه شاخص ترین نماد بزرگ مردی و جسارت در این سریال کسی بود که نقشش را بعدها داریوش ارجمند بازی کرد اما کاندیدای اول کارگردان و تهیه کننده سریال برای آن کسی جز فردین بوده است.

پیشنهادی که حدود ۲۵ سال پیش و ۱۰ سال قبل از درگذشت این هنرپیشه مطرح شده و شاید می توانست داستان زندگی او را جور دیگری رقم بزند اما تقدیر، یار نبوده است. بهزاد فراهانی بازیگر نقش معاویه، محمد بیک زاده تهیه کننده سریال امام علی (ع) و جمیله فردین خواهر زنده یاد فردین کسانی هستند که روایت هایی را در این باره مطرح می کنند.

بهزاد فراهانی: فردین خودش نپذیرفت

بازیگر نقش معاویه در سریال امام علی (ع) می گوید اگر میرباقری و اصرارش برای حضور او در فیلم گرگ ها نبود هیچ وقت به تلویزیون نمی آمد. او اولین کسی است که این مساله را مطرح می کند.

در اتفاقات دهه 60 شما و آقای رشیدی و آقای انتظامی شاید جزو خوش شانس ها بودید که بعد از انقلاب توانستید کار کنید و به سرنوشت آقای فردین و ملک مطیعی دچار نشدید.

پنج سال نگذاشتند من کار کنم و در تئاتر هم راه مان نمی دادند. در ضمن آقای فردین خودشان نخواستند. برای فیلم امام علی (ع) با آقای میرباقری دنبالش رفتیم. خدا بیامرزدش و نور به قبرش ببارد. به نظر من او یک تختی ثانی و آدم بسیار بزرگی بود.

برای کدام نقش؟

ما برای نقش مالک اشتر پیشش رفتیم و آقای فردین نپذیرفتند. او گفت من هنرپیشه ای هستم که مردم با این عصا و رقصی که دارم دوستم دارند، شما از من می خواهید بیایم مالک اشتر شوم که شمایلی از مولا علی (ع) است؟ با این کار، من همان فردین سابق را هم خرابش می کنم، لذا نمی آیم. این درست همان جوابی است که آذر شیوا داد.

شما می دانید که اگر آقای میرباقری نبودند ورود من به تلویزیون هیچ وقت دست نمی داد؟

آقای میرباقری وقتی می خواستند گرگ ها را کار کنند پیش محمد هاشمی، مدیرعامل وقت صدا و سیما رفتند و گفتند که یا ایشان باید این نقش را بازی کند یا من اصلا کار نمی کنم. او بود که مجوز بازی من را گرفت و دستش هم درد نکند.

تهیه کننده سریال امام علی (ع): فردین قبول کرد اما ارشاد قهرمان نمی خواست

برای اینکه روایت دقیق تری از این موضوع داشته باشیم با محمد بیک زاده، تهیه کننده سریال امام علی (ع) تماس گرفتیم. این تهیه کننده مطرح تلویزیون این مساله را تایید می کند که فردین اولین انتخاب آنها برای بازی در نقش مالک اشتر بوده است و به دو دلیل او کاندیدای این نقش بوده؛ هم به خاطر چهره زیبایش و هم به این دلیل که به مردانگی مشهور بوده است.

اخیرا با آقای بهزاد فراهانی یک مصاحبه انجام دادیم و ایشان گفتند برای نقش مالک اشتر گزینه اول آقای میرباقری، آقای فردین بوده اند و حتی با ایشان صحبت کردید ولی ایشان این نقش را نپذیرفتند. ما می خواهیم بدانیم که چقدر این موضوع صحت دارد؟

من بسیار مایل بودم که آقای فردین وارد کار شود با ایشان هم صحبت کردم. اتفاقا آقای فردین هم پذیرفت. ایشان حتی این جمله را گفتند که مثل اینکه خداوند می خواهد من را عاقبت به خیر کند ولی علت اینکه ایشان را نیاوردیم این بود که مجوز فعالیت نداشتند. در آن زمان ارشاد به ایشان مجوز فعالیت نداد.

البته آقای فراهانی روایت شان این بود که طبق صحبت خود آقای فردین چون تصویری که مردم از ایشان در ذهن داشته اند بیشتر هنرپیشه فیلم های رقص و آوازدار بوده، ایفای یک نقش مذهبی یک مقدار سخت است.

نه. صحبت با ایشان را بنده انجام دادم. کسی هم همراه ما نبود. یعنی کسی که بخواهد یک نقل قولی از آقای فردین کند من هستم و من هرگز این موضوع را جایی ذکر نکرده ام.

چه شد که شما و آقای میرباقری به این گزینه رسیدید؟

چون آقای فریدن چهره خیلی زیبایی داشتند.

غیر از چهره شان...؟

و اینکه چون در اجتماع به فتوت و مهربانی شهره بودند.

احتمالا همان زمان که می خواستید با آقای فردین صحبت کنید می دانستید که خیلی سخت است ایشان را بعد از این همه سال محرومیت دوباره وارد کار کنید.

سخت که نه، چون ما مجوز کار خیلی ها را گرفته بودیم. من مجوز خانم خوروش را گرفتم و برای کار دیگری هم برای مرحوم رشیدی مجوز گرفتیم. نه، گرفتن مجوز مشکلی نداشت. حالا چه وضعیتی بود که در آن زمان ارشاد با حضور آقای فردین مخالفت کرد نمی دانم. هم ارشاد و هم خود تلویزیون با فعالیت ایشان مخالفت کردند.

آن زمان، دوره آقای هاشمی بود؟

شروع کار ما در دوره آقای هاشمی بود. قانع کردن آقای هاشمی زیاد پیچیدگی نداشت. ایشان آدم بسیار همراهی با اهل هنر بودند. در واقع اگر حمایت های مدیران آن زمان صدا و سیما نبود، هرگز امام علی (ع) ساخته نمی شد. به پای ما ایستادند.

در آن زمان بودجه کل شبکه ۱۸۰ میلیون تومان بود و من ۲۶۰ میلیون تومان هزینه کردم. این به معنی حمایت بی دریغ و بدون شائبه ای است که توسط آقای هاشمی و علی الخصوص آقای فریدزاده که در آن زمان مدیر شبکه یک بودند، نسبت به ما شد. به این جهت قانع کردن آنها برای حضور آقای فردین پیچیدگی نداشت.

پس کجای کار پیچیدگی داشت؟ در ارشاد آن زمان هم آقای ضرغامی بودند؟

یادم نیست.

شما چه مراحلی را طی کردید که گفتند مجوز نمی دهند؟

ما دیدیم به او اجازه نمی دهند کار کند و در عین حال نمی خواستیم پروژه دچار تنش و دردسر شود. بنابراین آقای ارجمند را انتخاب کردیم که ایشان هم گزینه خوبی بود. دیدیم که خیلی هم خوب بازی کرد.

ولی شاید تقدیر فردین با این کار شما طور دیگری رقم می خورد.

همان زمان ما مجوز علی آزاد که نقش ابن عباس را بازی می کرد گرفتیم. او هم همان مشکلاتی را داشت که آقای فردین داشت.

تازه می گویند فردین در فیلم هایش حتی سکانس بوسه هم نداشته و تنها مشکلش این بود که ستاره بوده.

صدا و سیمای ما، صدا و سیمای امروز، دیروز و ارشاد دیروز و امروز ما مخالف هرگونه قهرمان پروری بودند و فردین خودش بالذاته برای مردم ما قهرمان بود. اگر مجدد روی پرده می آمد یا روی آنتن می رفت این قهرمان بودنش بیشتر و بیشتر می شد، به خصوص در نقشی مثل مالک اشتر.

و نخواستند این اتفاق بیفتد.

بله. همین طور است. خطای بزرگی که ارشاد ما انجام داد و هنوز انجام می دهند این است که جلوی قهرمان سازی را در مدیوم های نمایشی می گیرند و این خطاست. جوان ما به پهلوان های کاذب پناه می برد.

جمیله فردین: فردین هم ممنوع الکار بود، هم ممنوع التصویر، هم ممنوع المعامله، هم ممنوع الخروج!

با شناختی که از فردین دارم روایت آقای فراهانی دقیق تر به نظر می رسد.

سال گذشته جمیله فردین، خواهر زنده یاد فردین در گفت و گویی با «تماشاگران امروز» بسیار از خواست قلبی زنده یاد برادرش برای بازگشت به عرصه هنر صحبت کرد، اما اینکه این هنرپیشه مطرح به گفته بهزاد فراهانی این فرصت مغتنم برای حضور در این سریال را نپذیرفته یا به گفته تهیه کننده سریال امام علی (ع) پذیرفته اما مجوزهایش صادر نشده است را جمیله فردین پاسخ می دهد. او سال گذشته گفته بود: «فردین خیلی دوست داشت کار کند و این جمله خودش است که می گفت وقتی من نمی توانم بازی کنم مثل این است که پرواز را از یک پرنده بگیرند و این خیلی ناراحت کننده است».

ماجرایی مربوط به ۲۵ سال پیش داریم درباره اینکه از زنده یاد فردین برای بازی در سریال امام علی (ع) دعوت شد ولی ایشان نپذیرفتند. این صحت دارد؟

چه کسی این را گفته؟

در این باره دو نفر صحبت کرده اند. آقای فراهانی می گویند فردین خودشان بازی در این نقش را نپذیرفتند و تهیه کننده سریال امام علی (ع) می گوید نتوانستیم مجوز حضور ایشان را بگیریم.

با شناختی که من از فردین و رفتار و منش او دارم فکر می کنم جملاتی که آقای فراهانی عنوان کرده اند صحیح تر باشد؛ البته این جملات هم صددرصد نیست. ممکن است بعد از سال ها یک مقدار تغییرات در انشای این جملات داشته باشند، ولی آنچه من می دانم و شاهدش بوده ام این بود که همیشه مخالف حضور ایشان بودند.

آقای بیک زاده هم گفتند نمی توانستیم مجوز کار ایشان را بگیریم.

این جمله درست است. فردین را مکتوب ممنوع الکار نکرده بودند اما همان طور که قبلا هم گفتم او، هم ممنوع الکار بود، هم ممنوع التصویر، هم ممنوع المعامله و هم ممنوع الخروج. این چهار ممنوعیت برای او وجود داشت و دست و پایش را بسته بودند.

ممنوع الخروج؟

بله. تا یک مدتی اجازه نمی دادند حتی از کشور خارج شود.