تضادها، تناقض‌ها و گاف‌های حریم سلطان

مجله ای د ه آل : سـازندگان ســریال رسما اعلام كردند كه سریال‌شان در بسیاری از جاها صرفا داستانی و تخیلی است و بر اساس تاریخ شكل گرفته نه آنكه تمام چیزهایی كه در آن ممكن است واقعا در تاریخ اتفاق افتاده باشد. با این وجود نكته‌های بسیاری در این مجموعه وجود دارد كه در واقع تحریف تاریخ است. بد نیست این نكته‌ها را با هم مرور كنیم.



لباس‌های قرن بیست و یكم در قرن پانزدهم

قطعا مهم‌ترین نكته‌ای كه در مورد این سریال باید به آن اشاره كرد، نوع پوشش بازیگران آن است. در واقع در این مجموعه تلویزیونی هیچ توجهی به واقعیات و مستندات تاریخی در مورد پوشش‌ها، لوازم زندگی و حتی زیورآلات و وسایل معمول در دسترس در آن دوره تاریخی نشده است. در این مجموعه تلویزیونی شما انگار با یك نمایش مد پوشاك روبه‌رو هستید؛ با لباس‌هایی باشكوه و زیبا و پرنقش و نگار كه تهیه هركدام از آنها در دوران مدرن چند روزی وقت می‌گیرد و قطعا برای تهیه هركدام از آنها در قرن پانزدهم میلادی به ماه‌ها زمان نیاز بوده است(!) كافی است به نقاشی‌های آن دوران نگاه كنید تا متوجه شوید اتفاقی كه در این مجموعه افتاده، صرفا در طراحی لباس و خوش‌آب و رنگ كردن صحنه‌ها خلاصه نمی‌شود و در واقع تحریف كامل واقعیت است. حتی می‌شود گفت به استناد این مجموعه اولین و برترین برند پوشاك جهان در قرن پانزدهم توسط عثمانی‌ها پایه‌گذاری شده است.


مردان آنجا چه می‌كنند؟

فضای حرمسراهای سلطانی در عثمانی برای قرن‌ها فضای بسیار خاصی بوده؛ در واقع حرمسرای سلطان، مشابه اندرونی شاهان ایران، فضایی به شدت محصور شده بود كه مطلقا هیچ مردی (به جز فرزندان به سن بلوغ نرسیده و خواجه‌ها) حق ورود به آن را نداشتند. حرمسراها با دیوارهای بلندی احاطه می‌شدند كه از خارج توسط سربازان محافظت می‌شد اما محافظت داخل آن با خواجه‌‌ها و زنان قوی‌هیكلی بود كه برای فراشی تمرین كرده بودند.

هیچ مردی حتی وزیر سلطان حق ورود به حرمسرا را نداشت چه برسد به نگهبانان و آشپزها و... جالب است بدانید كه خروج زنان از حرمسرا تنها و تنها با دستور سلطان ممكن بوده و حتی در تاریخ آمده است زنانی در حرمسرا بوده‌اند كه از زمان ورود به آن ساختمان تا زمان مرگ‌شان از آن خارج نشده‌اند، اما در این سریال می‌بینید كه اهل حرم دستور می‌دهند كالسكه‌شان حاضر شود تا این سو و آن سو بروند! تلاش برای تغییر دادن فضای حرمسرای سلطان كه در واقع یك زندان كامل بوده است به مركز تفریحی، تفننی بسیار بامزه است و جالب‌تر هم اینكه در این فضای كاملا استبدادی كه همیشه دغدغه‌ای برای اشاره به استبداد بوده، فضا تقریبا دموكرات شده است!


تمام زنان سلطان كنیز بودند

یك نكته مهم تاریخی در مورد حرمسراهای سلاطین عثمانی وجود داشته و آن هم این است كه فقط از زنان خارجی و در واقع كنیزها تشكیل می‌شد. استدلال سلطان‌ها هم خیلی ساده بود: اگر زن ترك‌تباری در حرمسرا باشد و از سلطان صاحب فرزند شود، خانواده این زن می‌توانند با حضور شاهزاده‌ای در دل آنها صاحب قدرت شده و در واقع رقیبی برای خانواده سلطان محسوب شوند. این در حالی است كه در این مجموعه تا دلتان بخواهد زنان تركی را می‌بینید كه در حرمسرا این سو و آن سو می‌روند.



سلاخی‌ها تصویر نشد

سلطان سلیمان قانونی، بزرگ‌ترین پادشاه عثمانی بوده است، در زمان او مرزهای عثمانی به بیشترین وسعت تاریخ خود رسید، اما جدا از جنگاوری، سلطان سلیمان به پایه‌گذاری قوانین جامع و كامل در امور كشورش و اصلاحاتی كه در نظام‌های اقتصادی و قضایی كشورش انجام داد و نیز توجه ویژه‌اش به هنر، شهرت داشته است. اما در مورد تصویر سلطان نكته‌ای ناگفته مانده و آن هم رفتار او در قبال قوم و خویش‌های خود است. در زمان تصرف جزیره كرت، شاهزاده‌ای كه پدر سلیمان به عنوان گروگان (و برای آنكه این شاهزاده زمانی رقیبی برای سلیمان نشود) نزد شوالیه‌های مسیحی این جزیره فرستاده بود برای كشتن شاه توطئه می‌كند اما این توطئه به سلطان آسیبی نمی‌رساند، پس از این اتفاق شاه سلیمان، شاهزاده عثمانی را همراه ۴ پسرش (حتی فرزند شیرخوار این خانواده) از دم تیغ می‌گذراند، اما این خشونت همراه بسیاری دیگر از خشونت‌ها و قساوت‌های شاه سلیمان در این فیلم تصویر نشده است.


عثمانی سیستم لوله‌كشی آب داشته است؟

در مورد وسایل صحنه و ابزارآلات مورد استفاده در زمان سلطان سلیمان هم اتفاقات بامزه‌ای در فیلم افتاده، جدا از كره جغرافیایی كه بسیار مورد انتقاد قرار گرفته (زمان داستان سریال یكصد سال قبل از آن است كه گالیله كروی بودن زمین را اثبات كند) و سیستم آب لوله‌كشی (كه ۳۰۰ سال پس از زمان داستان در تركیه به كار گرفته شده) می‌توان به نمكدان‌ها و جاادویه‌های بسیار مدرن، لوسترهای پرنور و مبل‌های ال‌مانند بسیار زیبا و چنگال و... اشاره كرد.


خانم‌هایی كه از پزشك‌های امروز حرفه‌ای‌تر بودند

یك تحریف بامزه دیگر این سریال هم در مورد زنان پزشك (حكیم‌باشی) شاغل در حرمسراست. بر اساس شواهد موجود و نوشته‌های تاریخی، زنان در دوره عثمانی حق آموزش طب سنتی را نداشته‌اند و صرفا قابله‌هایی بوده‌اند كه به زایمان‌ها كمك می‌كرده‌اند، در صورتی كه زنان حرمسرا بیمار می‌شدند سعی می‌شد با جوشانده‌ها و داروهای گیاهی آنها را بهبود دهند، اما در صورتی كه حال بیمار خیلی بد بود، طبیب مردی با اقدامات ویژه (با پتویی روی سر كه جایی را نبیند) برای معاینه آورده می‌شد كه نباید چهره بیمار را هم می‌‌دید اما در این سریال زنان حكیم‌باشی حتی از پزشكان مدرن هم جلوتر هستند و هر اقدام پزشكی را كه بخواهید انجام می‌دهند؛ از سزارین گرفته تا ارتوپدی و جا انداختن شكستگی‌ها و درمان مسمومیت‌ها و... واقعیت را بخواهید، بعید است در كل تاریخ پزشكی دیده شده باشد كه این همه بیمار‌ی‌ها و مشكلات مختلف را بتوان درمان كرد؛ آن هم فقط با جوشانده‌ها و ریشه‌های گیاهان.


شكست‌هایی كه تصویر نشده‌اند

سلیمان پیروزی‌های بسیاری را طی حكومتش تجربه كرد. او در بسیاری از جنگ‌ها دشمنانش را شكست داد و توانست مرزهای عثمانی را بسیار گسترش دهد اما خود او و نیروهایش در چندین جنگ مهم، شكست خوردند یا حداقل نتوانستند به هدفی كه داشتند برسند. ناكامی در محاصره وین، شكست در لشكركشی به مجارستان، ناكام ماندن هر سه لشكركشی او به ایران و شكست نیروهای دریایی‌اش در اقیانوس هند توسط ناوگان پرتغالی، باعث شد كه سلیمان نتواند آرزوی تمام عمرش، یعنی رسیدن به مرزهای امپراتوری اسكندر (كه در تمام زندگی الگوی او محسوب می‌شد) را جامه عمل بپوشاند، اما در سریال مشهور این روزها، چندان اشاره‌ای به این شكست‌ها و ناكامی‌ها نمی‌شود و شاه همیشه در حال فتح كردن و پیروز شدن تصویر می‌شود.


گاف‌های تاریخی سریال از نگاه مورخ مشهور ایران

در كتابی به اسم «فرمانروایان شاخ زرین» سلسله عثمانی به بخوبی ترسیم شده است. من به دیدن فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی علاقه دارم اما سریال «حریم سلطان» به قدری بی‌هویت بود كه بعد از تماشای چند قسمت آن را رها كردم. وقتی شنیدم مردم ایران این سریال را دنبال می‌كنند متعجب شدم. به هر حال مردم ما احتیاج به سرگرمی دارند و شاید سریال‌های داخلی ما آنقدر ضعیف و سست است كه اثر دست هشتمی مثل حریم سلطان توجه مردم را به خود جلب كند.


سریال حریم سلطان از چند اشتباه بزرگ برخوردار است؛ مثلا این همه میز و صندلی در آن زمان وجود نداشت. درواقع عقل آنها نمی‌رسید كه پشت میز بنشینند و در آن بشقاب‌ها غذا بخورند. اگر تاریخ عثمانی را مرور كنید، می‌بینید كه از قرن ۱۹ و با سلطان محمود میز و صندلی به این كشور وارد می‌شود. این اروپاگرایی و ساخت كاخ‌های آنچنانی از قرن ۱۹ به بعد آغاز می‌شود. در قرن ۱۶ اینگونه تجملات و سوپ‌خوری در بشقاب‌های چینی وجود نداشت.


در دربار عثمانی زن‌ها خیلی پست‌تر از زن‌های دربار ایرانی بودند. در دربار ایران خانم‌ها همه‌كاره بودند. می‌بینید كه مادر ناصرالدین‌شاه با یك اشاره امیركبیر را بركنار می‌كند. یعنی شان زن‌های قاجار خیلی بیشتر از زن‌های عثمانی بود. اما عثمانی‌ها بیشتر زن‌ها را به قتل می‌رساندند. خب یك سلطان بود با ۴۰۰ زن. طبیعی است كه زن‌های جوان و زیبای اروپایی، آسیایی ناراضی باشند. آنها زن‌ها را داخل گونی پر از سنگ‌ می‌كردند و به رود می‌انداختند و آنها زنده زنده كشته می‌شدند. در حالی كه زن‌های دربار ایرانی همیشه مورد احترام بودند. مثلا مادر شاه‌عباس كه یك زن مازندرانی بود بسیار موردعلاقه شاه‌عباس بود. وقتی سربازان قزلباش در دوران كودكی شاه‌عباس این زن را كشتند كینه آنها را فراموش نكرد و به محض اینكه به سلطنت رسید همه امرای قزلباش را از بین برد.


داستان توطئه‌های زنان سریال حریم سلطان واقعیت دارد، اما سلطان سلیمان چنان شاخص نبوده كه از او صحبت می‌شود. او فرد خونخواری بود كه هر جا می‌رفته قتل و غارت می‌كرد كمااینكه به تبریز هم آمد و ۱۸ سال تبریز جزء مستعمرات آنها بوده است، آن هم دوره‌ای بود كه شاه‌طهماسب مرده بود و فرزندانش اشخاص نالایقی بودند، اما وقتی شاه‌عباس كم‌كم به قدرت ‌رسید برای انتقام از مازندران به تبریز می‌روند و همه سربازهای عثمانی را تا آخرین نفر می‌كشند.


اگر به سریالی مثل كلاه‌ پهلوی هم دقت كنید، تناقض‌هایی با اصل وجود دارد. مثلا خواندم كه آقای كارگردان می‌گوید ۲۰ سال روی آن پروژه كار كرده ولی هنوز متوجه نشده كه اتومبیل جیپ در آن زمان وجود نداشته است یا هنوز نمی‌داند كه عمر ریچارد كلایدرمن به ۳۰ سال هم نمی‌رسد، خانم پشت پیانو می‌نشیند و كلایدرمن می‌نوازد. من خودم در ۵۰۰ كتاب خوانده‌ام كه درمورد حجاب مطلب داریم. علی حاتمی یک فرق عمده داشت و آن این بود که در همه بحث‌های تاریخی شركت می‌كرد. او با مورخان مشورت می‌كرد و بعد سریال می‌ساخت.



سلطان سلیمان مثل بیشتر سلاطین عثمانی آدم بسیار عجیبی بوده است. البته الان در ایران بسیاری از مردم ترك‌زبان ما فكر می‌كنند چون لهجه آذری‌زبان‌ها شباهتی به زبان تركی دارد، باید نسبت به سلاطین تركیه‌ای هم تعصب نشان دهند اما واقعیت این است كه پادشاهان عثمانی كاری كردند كه باعث سرافكندگی اسلام شد. كشتارهای وحشتناك، به اسارت گرفتن‌ها كه روی تابلوهای نقاشی و در كتاب‌ها و داستان‌ها آمده است و... در كل امپراتوری عثمانی امپراتوری خونخواری بوده آنها حتی كشتار دسته‌جمعی بزرگی در ارومیه، خوی، سلماس و كندوان به راه انداخت. تنها با چنین قتل‌عام‌هایی توانستند قسمت‌هایی از یونان شرقی، یوگسلاوی، رومانی، بلغارستان و آلبانی را تصرف كنند اما به مرور و به دلیل رفتار توام با خشونت و توهین‌ آنها هر كدام از این كشورها یكی پس از دیگری قیام كردند و خودشان را از سلطه عثمانی‌ها نجات دادند.

عثمانی‌ها در ابتدا از اسلام صحبت می‌كردند اما وقتی به جایی نمی‌رسیدند و حتی كشورهای مسلمان هم علیه آنها قیام می‌كردند، صحبت پان تركیسم را پیش كشیدند. داستان حریم سلطان حتی مورد ایراد خود آقای اردوغان هم واقع شده است. ایشان گفتند سلطان سلیمان ۳۰ سال سوار بر اسب بوده و به جنگ پرداخته. البته همان‌طور كه در سریال نشان داده شده است، سلاطین به دنبال زن‌های زیبای اروپایی بودند. معمولا به دولت عثمانی حدود ۳ قرن «بیمار محتضر اروپا» می‌گفتند یعنی بیماری كه در حال مرگ است.


نوع پوشش لباس‌هایی كه در سریال حریم سلطان می‌بینید خیلی آراسته‌‌تر از لباس‌هایی است كه عثمانی‌ها در اصل می‌پوشیدند. مثل این می‌ماند كه ما در سریال‌هایمان بگوییم فتحعلی‌شاه اتومبیل داشته است. چون عثمانی‌ها بعدها ارتباطات گسترده‌ای با اروپا برقرار ساخته و پیشرفت كردند. من مانده‌ام چرا سریال‌سازان ما نمی‌روند از مردم غیرتمندی كه سلطان سلیم را از خاك ایران بیرون كردند، فیلم بسازند.