کارنامه ۴۰ ساله «وودی آلن»

روزنامه هفت صبح - آیدا تدین: مروری بر شاخص ترین آثار سینمایی وودی آلن در طول چهار دهه گذشته، از فیلم های ماندگاری نظیر «آنی هال» و «منهتن» گرفته تا «نیمه شب در پاریس» پرفروش ترین فیلم سال های اخیر او.

وودی آلن 79 ساله هنوز هم پرانرژی و سرحال است. به عقیده خودش هنوز هم برای ساخت بهترین اثرش فرصت هست. ادعا می کند از همه فیلم هایش بیزار است چون همه شان سر و ته یک کرباسند و وقتی ضبط شان تمام می شود راضی اش نمی کنند. بیش از چهار دهه است که آلن مشغول نویسندگی و کارگردانی است و همچنان خستگی ناپذیر به نظر می رسد. هرچند او همیشه با فیلم هایش آدم را شگفت زده نمی کند اما خیلی ها هنوز هم با شنیدن خبر اکران فیلمی تازه از او منتظرند ببینند نابغه پریشان احوال سینما اینبار چه فیلمی روانه پرده سینماها کرده است.

او بهار امسال با «مرد غیرمنطقی» در جشنواره کن حاضر شد و بعد از اکران فیلمش بازخورد نسبتا مثبتی از سوی منتقدان دریافت کرد. این فیلم از 17 ژوئیه (26 تیر) در سینماهای آمریکای شمالی روی پرده رفته، اما فروشش در گیشه تا اینجای کار چنگی به دل نمی زند. آلن اغلب به عنوان یکی از فیلمسازان موج نو هالیوود در اواسط دهه 1960 و اواخر دهه 1970 شناخته می شود که در میان آثار متاخرش «Match Point» و «نیمه شب در پاریس» محبوبیت ویژه ای در میان سینمادوستان ایرانی دارند. به بهانه اکران تازه ترین فیلم آقای کارگردان نگاهی انداخته ایم به هفت اثر شاخص او در چهل سال فعالیت حرفه ای اش.

آنی هال (1977)/ Annie Hall


«آنی هال» در نظرسنجی اخیر بی بی سی که ۶۲ منتقد فیلم در آن شرکت داشته اند، در رده بیست و سوم ۱۰۰ فیلم برتر سینمای آمریکا قرار گرفت. امتیاز این فیلم- با بازی دایان کیتن، وودی آلن و تونی رابرتز- در وبسایت IMDb، ۸.۱ از ۱۰ ثبت شده. این درام کمدی ۹۳ دقیقه ای در سال ۱۹۷۸، در پنج رشته نامزد جایزه آکادمی شد و اسکار بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را برای آلن و تیم سازنده به ارمغان آورد.

آلن درباره تجربه ساخت این فیلم می گوید: «اعتماد به نفس داشتم چون فیلم های کمی ساخته بودم و کمتر درگیر حاشیه بودم. احساس می کردم قطعا فیلمی در وجودم هست که با مخاطبانم ارتباط برقرار می کند. وقتی داشتم آنی هال را می ساختم خیلی ها به من گفتند: چرا می خواهی این کار را کنی؟ داری کلی خنده را این وسط قربانی می کنی.»

آلن اضافه می کند: «اما من سر حرفم بودم. امیدوار بودم اینبار آنها به خود داستان علاقه مند شوند. اینجوری من دیگر مجبور نبودم دقیقه ای سه بار یا هر دو دقیقه یکبار آنها را به خنده بیندازم. امیدوار بودم جذب داستان فیلم بشوند و سالن را ترک نکنند.»

منهتن (۱۹۷۹)/ Manhattan


این فیلم ۹۶ دقیقه ای یکی از بهترین درام کمدی های آلن در اواخر دهه ۱۹۷۰ است. وودی آلن، دایان کیتن و ماریل همینگوی بازیگران اصلی «منهتن» هستند. این فیلم در ۱۹۸۰، در دو رشته بهترین بازیگر نقش مکمل زن و بهترین فیلمنامه اصلی نامزد جایزه اسکار شد. «منهتن» روایتگر داستان یک نویسنده تلویزیون است که از همسرش جداشده و با دختری کم سن و سال ملاقات می کند. اما قصه از جایی پیچیده می شود که او به نامزد بهترین دوستش دل می بازد.

آلن در مورد ساخت این فیلم به نکته ای مهم اشاره می کند. «می دانید، بین آن چیزی که قصد ساختش را دارید با آن چه که در نهایت روی پرده می بینید، تفاوت از زمین تا آسمان است. وقتی شروع به نوشتن می کنید، همه چیز در ذهن شما رخ می دهد بنابراین در ایده آل ترین شکل ممکن اتفاق می افتد. اما نتیجه کار به همان زیبایی و سادگی که در رویاهاتان تصور می کردید نیست، پس ناامید و دلسرد می شوید. اتفاقی که برای من افتاد. از سر و شکل ظاهری فیلم راضی بودم، اما از بازی خودم نه! اگرچه هیچ بازیگری هیچ وقت از بازی خودش راضی نیست.

زلیگ (۱۹۸۳)/ Zelig


آلن در این کمدی ۷۹ دقیقه ای در نقش لئونارد زلیگ ظاهر شده؛ مردی که به یکی از ستاره های معروف آمریکا در سال های دهه ۱۹۲۰ بدل می شود. زلیگ مثل یک آفتاب پرست توانایی های خارق العاده ای دارد، از جمله این که می تواند خودش را به شکل و شمایل هرکس که در اطرافش می بیند در بیاورد.

مستند داستانی آلن بعد از نمایش در ۱۹۸۳ توانست نظر مثبت اغلب منتقدان را به خود جلب کند و یک سال بعد در ۱۹۸۴، در دو رشته بهترین فیلمبرداری و بهترین طراحی لباس نامزد جایزه اسکار شد. امتیاز «زلیگ» در وبسایت IMAb، ۷ از ۱۰ ثبت شده است.

میا فارو و پاتریک هورگان دیگر بازیگران این فیلم کمدی هستند. وینسنت کنبای منتقد سینمایی «نیویورک تایمز» در نقد خود بر این فیلم نوشت: «زلیگ علاوه بر این که بی اندازه بامزه و خنده دار است، یک جاهایی واقعا تاثیرگذار و تکان دهنده است. این اثر همزمان هم تاریخ اجتماعی است هم یک قصه عاشقانه و در عین حال چندین گونه مختلف روایت سینمایی را به تصویر می کشد. این فیلم یک کمدی- تماما- وودی آلنی تقریبا بی عیب و نقص است.»

هانا و خواهرانش (۱۹۸۶)- Hannah and Her Sisters


قبل از این که «نیمه شب در پاریس» عنوان موفق ترین آثر آلن در گیشه را از آن خود کند. «هانا و خواهرانش» طلایه دار فیلم های پرفروش این کارگردان بود. این درام کمدی ۱۰۳ دقیقه ای اقتباسی بسیار آزاد از نمایشنامه «سه خواهر» آنتون چخوف است و قصه سه خواهر به نام های هانا (با بازی میا فارو)، لی (بارابار هارشی) و هالی (دایان ویست) را روایت می کند.

مایکل کین نیز نقش شوهر هانا را در این فیلم بازی کرده است. این فیلم اولین بار در بخش خارج از مسابقه جشنواره فیلم کن روی پرده رفت و اوایل زمستان ۱۹۸۶ در ۵۴ سالن سینما در آمریکای شمالی اکران شد. وقتی فروش فیلم آخر هفته فیلم در گیشه از مرز یک میلیون دلار عبور کرد، ظرف کمتر از یک ماه تعداد سال های نمایش دهنده فیلم به ۷۶۱ سالن افزایش یافت و به یکی از پرفروش ترین فیلم های آلن تبدیل شد.

در حین روایت قصه فیلم که از یک مهمانی روز شکرگزاری آغاز می شود ما با چندین و چند خانواده بحران زده آشنا می شویم. اتفاقاتی که در فاصله دو مهمانی شکرگزاری برای اعضای این خانواده رخ می دهد، قصه «هانا و خواهرانش» را شکل می دهد.

جنایات و جنحه (۱۹۸۹)/ Crimesand Misdemeanors


ساخت این فیلم یکی بار دیگر نام آلن را در فهرست نامزدهای اسکار بهترین کارگردانی قرار داد. نامزدی در رشته بهترین فیلمنامه اصلی و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (مارتین لاندا) از دیگر افتخاراتی بود که ساخت این دارم کمدی برای تیم سازنده اش به ارمغان آورد. «جنایات و جنحه» نه تنها در نظرسنجی مجله «امپایر» و در میان ۵۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما جایگاه ۲۶۷ را به خود اختصاص داد، بلکه در نظرسنجی اخیر بی بی سی نیز در رده ۵۷ فهرست ۱۰۰ فیلم برتر آمریکا قرار گفت.

داستان فیلم درباره چشم پزشکی به نام جودا رزنتال است که با چالشی بزرگ رو به رو می شود و رابطه پنهانی او با دلوروس پالی کار دستش می دهد. راجر ایبرت فقید در نقد این فیلم نوشت: «در فیلم بی رحمانه «جنایت و جنحه» وودی آلن کشتن یک آدم بی گناه مجازاتی در پی ندارد و عشق حقیقی بی پاداش می ماند. عنوان فیلم طعنه ای تحقیرآمیز است به وضعیت تاسف آور دنیای امروز. «جنایات» درواقع دو فیلم است در قالب یک فیلم؛ آمیزه ای از شیوه هجوآمیز و پرمدعای آلن در قصه پردازی. در این فیلم، ناامیدی او از داستایوفسکی و عشق موج می زند.»

شوهران و همسران (۱۹۹۲)/ Husbands and Wives


«می خواستم فیلمی درباره آدم های روان نژند بسازم و سبکی را می خواستم که روان رنجوری های درونی این آدم ها را منعکس کند.» وودی آلن درباره انگیزه اش از ساخت این فیلم اضافه می کند: «احساسم این بود فیلمی می سازم که از استانداردهای قواعد فیلمسازی فراتر می رود. بازیگرها هرکاری دلشان می خواست انجام می دادند. به فیلمبردار گفته بودم: هرچه را می توانی ضبط کن! و از نتیجه نهایی کار خیلی راضی بودم.»

این درام کمدی ۱۰۸ دقیقه ای در مراسم سالانه اهدا جوایز آکادمی در ۱۹۹۳ در دو رشته- بهترین بازیگر زن و بهترین فیلمنامه اصلی- نامزد جایزه اسکار شد. به گفته آلن: «روابط در این فیلم در مقایسه با بسیاری از کارهای دیگرم، بی ثبات تر است؛ اگر بخواهید راجع به تیره روزی بنویسید، لزومی ندارد روزگار خودتان هم سیاه باشد. مردم اغلب در این باره از من سوال می پرسند، اما هیچ ارتباطی بین کارم و حال و هوای روحی ام وجود ندارد. شاید اوضاع افتضاح باشد و با این حال مشغول ساخت کمدی باشم یا همه چیز بر وفق مراد باشد و ناگهان ایده یک فیلم تراژیک به ذهنم خطور کند. خیلی اتفاقی است.»

نیمه شب در پاریس (۲۰۱۱)/ Midnight in Paris


«نیمه شب در پاریس» بعد از نمایش در تابستان ۲۰۱۱، به موفق ترین اثر آلن در گیشه بدل شد. آلن درباره استقبال عامه مردم از این فیلم می گوید: «واقعا شگفت زده شدم وقتی فیلم به بزرگ ترین موفقیت تجاری دوران حرفه ایم تبدیل شد. وقتی فیلم را ساختم، هیچ یک از ما- و وقتی می گویم ما منظورم تهیه کنندگان فیلم و دوستانم است- فکرش را هم نمی کرد که فیلم تا این اندازه موفق شود. فکر می کردیم داستان قشنگی دارد اما تصورمان این بود که عموم سینماروها تا به حال اسم هیچ کدام از آدم های داستان هم به گوششان نخورده باشد.

آنها چه می دانند زلدا فیتز چرالد چه کسی است یا بونوئل چه کسی بوده. شاید یک تعدادی از مردم بدانند پیکاسو یا ارنست همینگوی چه کسانی بوده اند اما بی شک با هیچ کدام از آثار آنها آشنایی چندانی ندارند. شوکه شدیم وقتی دیدیم جوان ها- باز روی تماشاگران قدیمی تر می توانستیم حساب باز کنیم- جلوی سالن های سینما صف کشیده اند و خیلی خیلی مشتاق تماشای فیلم هستند.»

آلن می گوید: «وقتی نوبت به روابط انسانی می رسد، من به هیچ وجه آدم خوش بینی نیستم.»

مرد غیرمنطقی (۲۰۱۵)/ Irrational Man


«مرد غیرمنطقی» اولین بار ۱۶ مه گذشته در بخش خارج از مسابقه جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد. خواکین فینکس در نقش پروفسور ابی لوکاس، اما استون در نقش جیل پلارد، پارکر پوزی در نقش ریتا و جیمی بلکلی در نقش روی بازیگران اصلی فیلم هستند.

نکته های ویژه: ۱- بعد از «جادو زیر نور ماه» (۲۰۱۴)، این فیلم دومین همکاری پیاپی وودی آلن و اما استون است. ۲- اسم جیل که برای کاراکتر اما استون در این فیلم انتخاب شده، با اسم کاراکتر مریل استریپ در فیلم «منهتن» وودی آلن (۱۹۷۹) یکی است. ۳- استون و استریپ هر دو از نامزدهای بهترین بازیگر نقش مکمل زن در هشتاد و هفتمین دوره جوایز سالانه آکادمی بودند؛ استون برای بازی در فیلم «بردمن» (به کارگرداین آلخاندرو گونزالس ایناریتو) و مریل استریپ برای بازی در فیلم «در جنگل» (به کارگردانی راب مارشال) نامزد جایزه اسکار شده بودند.

آن هورنادی منتقد واشنگتن پس می نویسد: امکان ندارد «مرد غیرمنطقی» را ببینید و یاد زندگینامه شخصی خود آلن نیفتید؛ پژواکی که از رابطه عاشقانه جیل و ابی فراتر می رود.