ستاره های جوان سینمای ایران ته کشیده اند!

مجله همشهری جوان - احمد رنجبر، وحید سعیدی: در اکرانی که گذشت، به زور می شد 10 فیلم جوانانه پیدا کرد با یکسری جوان اول تازه نفس. تحلیل فیلم های اکران 93 با عینک جوانی. این گزارش می گوید سهم جوان ها از سینما تنها 10 فیلم بوده؛ آن هم به سختی. در ضمن، به غیر از دو فیلم، بقیه گیشه موفقی نداشته اند. آیا این یک هشدار نیست؟

به همین شکل پیش برود، در آینده نه چندان دور چیزی به اسم جوان و جوانی در فیلم های مان تبدیل به خاطره می شود! فعلا هم بازیگر جوان داریم و هم چند فیلمی که بشود ردی از دغدغه جوانی در آنها دید. سال به سال اما سینمای ما پیرتر می شود و سهم جوان ها کمتر. خودتان حساب کنید در یکی دو سال اخیر چند فیلم منطبق با دنیای جوانانه روی پرده آمده؟ چند بازیگر جدید که شمایل استاربودن داشته باشند، عرض اندام کرده اند؟ اصلا فیلمی بوده که حرف دل شما را بزند؟


یک پرونده با سه رویکرد تدارک دیده ایم تا ببینیم دنیای چند فیلم از اکران ۹۳ براساس دغدغه و خواست جوان ها شکل گرفته؟ سن کارگردان و بازیگران اصلی آنها چقدر است؟ سوپراستارهای هر دهه در چه سنی فاتح گیشه شده اند؟ به سختی و با کلی توجیه و دلیل تراشی به ۱۰ فیلم رسیدیم و هر طور بود به سوژه اصلی ربطش دادیم. در سال که رکورد اکران شکسته شد و فقط در یک ماه ۳۰ فیلم همزمان روی پرده رفت.

تنها ۱۰ فیلم برای جوان ها خیلی خیلی ناچیز است. تازه خبری از جوان اول و قهرمان و چهره جدید نیست و همچنان میدان در اختیار جوان های کارکشته و نام آشناست. اینها هم نقش جوان های بین ۲۰ تا ۴۰-۳۰ سال و هم به اقتضای سنشان نقش مردان میانسال را بازی می کنند. کارگردان ها که تا چند سال پیش با کمبود بازیگر میانسال مواجه بودند، حالا با وجود محمدرضا فروتن، بهرام رادان، نیکی کریمی، مهناز افشار و...

باید فکری به حال بحران جدید یعنی کمبود بازیگر جوان بکنند. زنگ هشدار به صدا درآمده، کما اینکه مهدی پاکدل اصرار دارد باید هرچه زودتر فکری برای نجات سینما از پیری زودرس کرد. به دلیل انتخاب پاکدل برای گفت و گو غیر از جوان بودن، اکران «تمشک» است که اتفاقا در آن نقشی بالاتر از سن واقعی خودش دارد.


علاوه بر این گفت و گو، چند یادداشت درباره مهم ترین فیلم های سال ضمیمه پرونده شده که در کنار ستاره و تیتر منتقدان، نمای روشنی از نسبت اکران سال ۹۳ با مختصات «جوانی» ترسیم می کند. برای روشن تر شدن سوژه، ستاره های هر دهه نیز آنالیز شده اند.

جوان اول های سینما ته کشیده اند. دیگر از جوان های ۲۰، ۲۲ ساله ای که محبوب شوند و حضورشان گیشه را تکان دهد، خبری نیست. الان تعدادی جوان هستند که هیچ وقت به اندازه قبلی ها نه ستاره شده اند و نه محبوب. مروری بر فیلم های اکران شده امسال نشان می دهد که نه فیلم جوانانه درست و حسابی داشتیم و نه بازیگری که بتوان به او گفت جوان اول سینما، این در حالی است که در دو دهه گذشته سوپراستارهای جوان زیر ۳۰ سال نبض سینمای ایران را در دست داشتند.

سن و سال بازیگران و اینکه جشنواره امسال به لحاظ میانگین سنی بازیگران حاضر در آن جوان است یا خیر، موضوع یکی از گزارش های ویژه نامه جشنواره امسال همشهری جوان بود؛ گزارشی که حاوی نکته تکان دهنده ای بود: اینکه هرچند بدنه سینمای ایران کم کم جوان شده اما اکثر قریب به اتفاق سوپراستارهای معروف سینما دیگر جوان نیستند و پا به میانسالی گذاشته اند و مابقی هم در آستانه میانسالی هستند.


تعداد قابل توجهی که اتفاقا نام های بزرگی مثل شهاب حسینی، لیلا حاتمی، هدیه تهرانی، مهتاب کرامتی، ویشکا آسایش، حامد بهداد، محمدرضا فروتن، مریلازارعی، نیکی کریمی و... در بینشان دیده می شود، وارد دهه چهارم زندگیشان شده اند و مابقی هم در آستانه ورود به این دهه هستند. آنها هم آرام آرام در حال پشت سر گذاشتن دوران جوانیشان هستند مثل بهرام رادان، محسن تنابنده، بابک حمیدیان و... آن هم بدون اینکه نسلی تازه جایگزین شان شود. بازیگرانمان دیگر جوان نیستند، فیلم ها هم دیگر جوان نیستند.

همه چیز در مسیر پیری زودرس قرار گرفته. همین فیلم هایی که مهر جوانی را بر پیشانیشان زدیم، چند بازیگر جوان اول و سوپراستار زیر ۳۰ سال دارند، به جرات می توان گفت هیچ کدامشان. این اتفاق در حالی رقم خورده که در دهه های گذشته این جوان های زیر ۳۰سال بودند که به تنهایی بار موفقیت یک فیلم را به دوش می کشیدند؛ جوان هایی که حالا دیگر میانسال شده اند، اما به دلیل نبود نسل جایگزین همچنان با ۴۰ سال سن، نقش جوان های بیست و چندساله را بازی می کنند. سیمای بازیگری سینمای ایران رو به پیری است، باید این سیمای رو به پیری را فقط با کمک بوتاکس جوان نگه داشت، وگرنه با این چشم انداز، خیلی زود آثار چین و چروک را بر آن شاهد خواهیم بود.

پیش درآمد

سوپراستاری به وقت جوانی

فیلم های جوانانه امسال را مرور کردیم، در ۱۰ فیلمی که ما انتخاب کردیم، به جز دو مورد «چند مترمکعب عشق» و «کلاشینکف» قهرمان های هیچ کدام از فیلم های دیگر، سنشان زیر ۳۰ سال نیست.


در حالیکه در دهه های گذشته، فیلم های جوانانه با حضور سوپراستارهای جوان ساخته می شود؛ از هدیه تهرانی، نیکی کریمی، لیلا حاتمی و شهاب حسینی بگیرید تا محمدرضا گلزار و بهرام رادان و مهناز افشار همگی در فاصله سنی ۲۱ تا ۳۰ سالگی به مرحله سوپراستاری و جوان اولی رسیدند و هر یک بار موفقیت تجاری یک فیلم را به تنهایی به دوش می کشیدند.

درواقع در آن سال ها بازیگران زیر ۳۰ سال به چنان جایگاهی رسیده بودند که تهیه کنندگان به راحتی روی آنها سرمایه گذاری می کردند. آنها خیلی زود چهره شدند و خیلی زود خودشان را تثبیت کردند. آن نسل وارد میانسالی شده و نسل جدید هم جایگزینش نشده است.

دهه ۶۰

بایگان ۲۴ ساله و امکانیان ۳۱ ساله

بیژن امکانیان جوان اول سینمای ایران در دهه ۶۰ در سال ۶۳ با بازی در «گل های داودی» به اوج شهرت رسید؛ یعنی در ۳۱ ساگلی. او هرچند نسبت به جوان اول های دهه ۷۰ و نیمه اول دهه ۸۰ کمی دیرتر به مقام جوان اولی رسید، اما با توجهبه فضای ستاره ستیز سینمای دهه ۶۰، یک اتفاق نادر در آن سال ها به حساب می آمد.


در کنار او، افسانه بایگان را در این دهه داریم که در ۲۴ سالگی به مرحله سوپراستاری می رسد. او با ۲۲ سال سن در سال ۶۲ با بازی در سریال «سربداران» معروف شد و دو سال بعد از آن هم با پشتوانه محبوبیتی که از بازی در آن سریال کسب کرده بود، وارد سینما شد و در آن سال ها به واسطه حضورش در فیلم ها گیشه آن فیلم ها را تضمین می کرد.

نیمه اول دهه ۷۰

پورعرب ۲۹ ساله، کریمی ۱۹ ساله

«عروس» هرچند محصول سال ۶۹ و متعلق به دهه ۶۰، اما ستاره هایش یعنی ابوالفضل پورعرب و نیکی کریمی محصول دهه ۷۰ به حساب می آیند. پورعرب متولد ۱۳۴۰ است؛ یعنی وقتی عروس را بازی کرد ۲۹ سال داشت و بازیگر مقابلش نیکی کریمی هم ۱۹ ساله بود. اولی تا سال ۷۶ و ۷۷ یعنی زمانی که «غریبانه» و «دست ها آلوده» را بازی کرد، همچنان نقش جوان اول ها را بازی می کرد و خواهان داشت.


پورعرب تازه ۳۶، ۳۷ سالش بود که جانشینانش یکی یکی وارد شدند و او هم خیلی زود میدان را به آنها داد. اما نیکی کریمی با وجود ظهور ستاره های جدید مثل لیلا حاتمی و هدیه تهرانی، حضورش را در سطح اول سینما تداوم بخشیده است.

در اواخر نیمه اول دهه ۷۰ علاوه بر این دو سوپراستار، فریبرز عرب نیا هم خودش را به عنوان جوان اول سینما معرفی می کند. او تا قبل از سال ۷۴ که در ضیافت مسعود کیمیای نقش اول را بازی کند، در فیلم های زیادی در نقش های فرعی و چهارم و پنجم بازی کرده بود، اما در ۳۱ سالگی با ضیافت دیده شد و در ۳۲ سالگی هم «سلطان» سینمای ایران شد.

نیمه دوم دهه هفتاد

ظهور ستاره های بیست و چند ساله

هنوز سینمای ایران نان ستاره های نوظهور آن سال ها را می خورد؛ جوان اول هایی که همگی بلااستثنا سنشان زیر ۳۰سال بود که ستاره شدند. هدیه تهرانی و لیلا حاتمی نخستین محصول های این دوره هستند. هردو متولد ۱۳۵۱ هستند و اتفاقا سوپراستار شدنشان هم در یکسال استارت خورد؛ یعنی سال ۱۳۷۵. اولی با بازی در «سلطان» و دیگری با بازی در «لیلا». این دو در این سال فقط ۲۴ سال داشتند. هدیه تهرانی دو سال بعد از آن با فیلم «قرمز» کاملا خودش را تثبیت کرد و در ۲۶سالگی تبدیل به سوپراستار زن سینمای ایران شد.


دیگر محصول این دوره محمدرضا فروتن است. او هم شرایطی شبیه به فریبرز عرب نیا داشت، تا قبل از «مرسدس» در چند فیلم بازی کرده بود، اما با فیلم کیمیایی و در ۳۰ سالگی چهره شد تا در آغاز دهه سوم زندگیش عنوان جوان اولی را از آن خود کند. بعد از او پدیده «بهرام رادان» ظهور می کند. او در ۲۱ سالگی با «شور عشق» کارش را استارت می زند و خیلی زود تبدیل به یک بازیگر پولساز برای سینمای ایران می شود.


رادان در ۲۴ سالگی اولین سیمرغش را برد و در حالی که فقط ۲۷ سال داشت، دومین سیمرغ بازیگریش را هم به دست آورد. مهناز افشار هم مانند رادان با شور عشق چهره شد. او وقتی این فیلم را بازی کرد ۲۳ سال داشت. افشار بعد از آن در فیلم های مختلف دیگری هم بازی کرد. اما نقطه عطف دوران بازیگریش سن ۲۸ سالگی است؛ جایی که او در «آتش بس» همراه با محمدرضا گلزار گیشه سینماها را می ترکانند تو این فیلم میلانی را به فروشی میلیاردی می رسانند. در ضمن مریلا زارعی هم محصول همین دوره است.

نیمه اول دهه ۸۰

ترانه ۱۹ ساله و آقای سوپراستار

هنوز هدیه تهرانی، لیلا حاتمی و نیکی کریمی در حال ترکتازی در سینمای ایران هستند که پدیده دیگری به نام ترانه علیدوستی در همان ابتدای دهه ۸۰ وارد سینما می شود. او ۱۸ سال داشت که در من «ترانه ۱۵ سال دارم» بازی کرد. علیدوستی در همان سال سیمرغ بهترین بازیگر زن را هم از آن خود کرد تا با قدرت مسیرش را ادامه دهد.


اما اتفاق مهم این دوره محمدرضا گلزار است. او تا قبل از «کما» که در سال ۸۲ آن را بازی کرد و در ۲۳ سالگی با سام و نرگس ایرج قادری به سینما معرفی شد اما در ۲۶ سالگی با بازی در کما به مرحله ای رسید که می شد عنوان سوپراستار را خیلی راحت به او داد. گلزار بعد از کما و تا سال ۸۸ که دیگر وارد ۳۲ سالگی شده بود، در هر فیلمی که بازی کرد، آن فیلم عنوان پرفروش ترین فیلم سال را از آن خود کرد.


شهاب حسینی هم یکی دیگر از جوان اول هایی است که خاستگاهش نیمه اول دهه ۸۰ است. او ۲۸ سال داشت که وارد سینما شد، اما تا به مرحله جوان اولی و تثبیت برسد، چندسال طول کشید و در ۳۴-۳۳ سالگی خودش را به عنوان یک بازیگر محبوب و صاحب گیشه معرفی کرد.