چرا باید فیلم ۳۰۰ را ببینیم؟

مجله دانستنیها: فیلم 300 یکی از جنجالی ترین فیلم های تاریخی تاریخ سینمای هالیوود است؛ فیلمی غیر واقعی و ناعادلانه در مورد خشیارشا هخامنشی و پارسیان که شور و جنجال زیادی در بین ایرانیان و مسلمانان دنیا به وجود آورد و بعد از اکران آن در سال 2007، نقدها و بحث های زیادی از طرف مخالفان و موافقان فیلم مطرح شد.

حالا بعد از گذشت هفت سال از آن جریانات، هالیوودی ها دوباره به فکر جنجالی کردن تاریخ ایران افتاده اند و فیلم دیگری به نام «300، طلوع یک امپراتوری» با کارگردانی «نوام مورو» و داستان «فرانک میلر» اکران کرده اند که این روزها در سینماهای جهان در حال پخش است: به همین مناسبت رفته ایم سراغ موضوع این فیلم یعنی جنگ های ایران و یونان.

دلایل برپایی اش، ماجرای ترموپیل و همچنین نقش ملکه آرتمیس در این لشگرکشی؛ تا با نگاهی بیطرفانه به اصل ماجرا بپردازیم و دروغ هایی را که در کتاب ها و فیلم های غربی از جمله فیلم «300» و فیلم «300، طلوع یک امپراطوری»، درباره این نبردها گفته شده رو کنیم اما پیش از آن یک یادداشت درباره فیلم، چگونگی نوشته شدن فیلمنامه، اهداف ساخت آن و تاثیری که روی جهانیان دارد، بخوانید.


نوشتن درباره فیلم ۳۰۰، طلوع یک امپراتوری، حتی از دیدن آن هم سخت تر است. تماشای دنباله فیلم ۳۰۰ کار سختی است. فیلم، فارغ از داستان و موضوعش، فیلم خوبی نیست و این حرف بیننده ایرانی نیست. منتقدان در مجموع نگاه مثبتی به آن نداشتند و در بسیاری از وب سایت های نقد فیلم نمره ای کمتر از ۵۰ درصد گرفته است.

بهترین بازی در فیلم را اوا گراین هنرپیشه نقش آرتمیس ارائه می دهد که کلیت فیلم، سطح بازی او را هم پایین آورده و هیچ گاه نتوانسته بازی های درخشان قبلی خود را تکرار کند. اما دیدن آن به عنوان کسی که اندکی آشنایی با تاریخ ایران دارد کار بسیار سخت تری است به خصوص زمانی که می خواهی درباره آن بنویسی. در واقع راحت ترین کار این است که غلط های فیلم را بشماری و ایرادهای آن را یک به یک بگیری. حاصل این کار شاید متنی شود که از فیلم نامه خود فیلم هم طولانی تر از کار دربیاید.

از نقش اغراق شده آرتمیس، از جعل روایت داریوش و خشایارشا، از اینکه اسپارتی ها تنها ۱۶ کشتی به نبرد ترموپیل فرستادند و نقش تعیین کننده ای در پایان جنگ نداشتند؛ از اینکه چهره ایرانی ها به ترکیبی از نینجاها و اعضای القاعده شبیه است، از اینکه اصولا دعوا بر سر آزادی و دموکراسی نبوده، اینکه دموکراسی یونان باستان ربط چندانی به دموکراسی امروز نداشته، از اینکه شکوه امپراتوری یونان سال ها بعد از رویدادهای این داستان اتفاق می افتد، اینکه تخت جمشید در میانه بیابان بی آب و علف نیست، از سخنرانی های کلیشه ای و خلاصه کردن داستان به نبرد آزادی و برده داری، اینکه با ایرانی ها نباید مذاکره کرد و چگونه آنها از نفت سوء استفاده می کنند و ...

همه اینها آنقدر بد و چرک پرداخته شده که نمی تواند ساختار شعاری خود را حتی برای بیننده غیر ایرانی هم پنهان کند. اما کار ما در این مطلب پرداختن به این اشتباهات نیست. مشکل ما و ۳۰۰ مشکل دقت تاریخی نیست. کار راحتی است که بگوییم هالیوود ابزار دست آمریکاست، با ما بد است و پول و خط می گیرد تا چنین فیلمی اکران شود اما واقعیت به نظرم پیچیده تر از این ساده انگاری ها، است و این ساده انگاری هاست که مقابله ما با این پدیده ها را دشوار می کند.

۳۰۰ محصول دوران کمیک

برای اینکه فیلم را درک کنیم باید به سابقه ساخت آن نگاه کنیم. فیلم ۳۰۰ و دنباله آن در دوران اوج گیری نسخه برداری سینما از داستان های مصور یا کمیک ها به وجود آمده است. زمانی که بعد از یکدوره برداشت های ناموفق، استودیو مارول شروع به تولید فیلم های ابرقهرمان های خود کرده و انبوهی فیلم در هم تنیده را تولید کرد. فیلم هایی که روز به روز با استقبال بیشتری مواجه شد و با اونجرز یا انتقام جویان به اوج رسید. کمپانی رقیب مارول، یعنی دی سی نیز بیکار ننشسته بود.

بازتولید فیلم های بتمن با کارگردانی کریستوفر نولان بعد از سال ها شکست تجاری دی سی در تولید فیلم اعتبار دوباره ای برای آن به ارمغان آورد. در این دوره است که کمیک های دیگر از کیک اس گرفته تا بازنشسته های فوق العاده خطرناک (RED) و ده ها داستان دیگر مبتنی بر کمیک ها به پرده رفتند.

قسمت اول ۳۰۰ در آغاز این دوره ساخته شد. این فیلم الهام گرفته از کمیکی به همین نام از مجموعه خشایارشا، به قلم فرانک میلر است. فرانک میلر برای کسانی که کارهای کمیک را دنبال می کنند، نام آشنایی است. او یکی از بهترین کمیک نویسان معاصر است که با همه کمپانی های بزرگ کمیک همکاری کرده و از سوپرمن تا بتمن و مقابله این دو و ده ها داستان کمیک دیگر - که برخی از آنها در رده بهترین کمیک ها هستند - را نوشته است اما میلر، کمیک خشایار یا همان ۳۰۰ را بر مبنای تاریخ ننوشت. او این کتاب را با الهام از فیلم ۳۰۰ اسپارتی محصول ۱۹۶۲ نوشته است، فیلمی که مربوط به دوران ساخت فیلم های هالیوودی تاریخی است و آن هم وفادار به تاریخ ساخته نشده است.

آنهایی که داستان های کمیک را دنبال می کنند، می دانند که این دنیاها ربطی به دنیای واقعی ندارد. فیلم ۳۰۰ نیز در هر دو قسمت در رده فیلم های فانتزی جنگی با تم تاریخی طبقه بندی شده است و نه داستانی تاریخی. میلر در این کمیک تاریخ را روایت نکرده، بلکه از داستانی تاریخی برای بیان ایده های خودش استفاده کرده بود. تاریخ انتشار این کمیک سال ۱۹۹۸ است و فیلم در سال ۲۰۰۶ بر مبنای آن و توسط زک اسنایدر ساخته شد. کارگردانی که به جلوه های ویژه اغراق شده، علاقمند است و اگرچه فیلم ۳۰۰ هیاهویی به پا کرد اما استفاده از همین جلوه های ویژه تصویری و ساخت فیلمی از نظر اقتصادی موفقی با بودجه کم راه موفقیت های بعدی اسنایدر را باز کرد و او را در صندلی کارگردانی فیلم مرد آهنی یا سوپرمن جدید نشاند و اکنون نیز او قرار است کارگردان فیلم سوپرمن - بتمن کمپانی دی سی باشد.

چرا ۳۰۰ و دنباله آن فیلم های مهمی هستند؟

طبیعی است که وقتی فیلمی در حال و روز امروز جهان ساخته می شود تهیه کنندگان آن از جو موجود برای قرار دادن المان هایی در داستان برای ایجاد ارتباط بیشتر با مخاطب بهره می گیرند. وقتی ایران در رسانه های آمریکایی هر روز به نوعی - و اغلب با چهره ای دروغین و منفی - تبلیغ می شود، وقتی بسیاری از شهروندان آمریکایی نمی دانند ایران کجای جهان است و آن را با عراق اشتباه می گیرند، وقتی فکر می کنند ایرانی ها عرب هستند و عربی حرف می زنند و از چهره عرب مسلمان امروز هم تنها چهره تندروهای افراطی سلفی و تکفیری را می شناسند، طبیعی است که فیلم هم از این فضا استفاده می کند.

به این ترتیب آنچه فیلم را به چیزی تبدیل می کند که ضد ایرانی می خوانیم اش قصد و نیت یک نفر و دو نفر نیست این فیلم محصول ده ها علت درهم تنیده است - که بخش عمده آن را اقتصاد تولید فیلم در هالیوود تشکیل می دهد - و ساده انگاری است اگر ساخت آن را به توطئه ای مستقیم بکاهیم.

اما آیا این روند طولانی به معنی بی اهمیت بودن فیلم است؟ متاسفانه نه. واقعیت تلخی وجود دارد که بسیاری از مردم - به ویژه در دنیای غرب و به طور خاص تر در آمریکا - تاریخ و دنیا را از دریچه تلویزیون و سینما می آموزند و آن را باور می کنند. آنها به ندرت ممکن است سر و کارشان به تاریخی درباره دوره هخامنشیان یا حتی تاریخ معاصر ایران بیفتد.


بنابراین در حال تماشای فیلم پربرخورد و مملو از جلوه های ویژه اندکی داستان پیش زمینه را در ذهن خود حک می کنند و آن را به مرور به واقعیت بدل می کنند. فیلمی مانند ۳۰۰ برای ما فیلم خطرناکی است چون واقعیت ما را قلب کرده و به دنیا نشان می دهد. حتی اگر این فیلم محصول توطئه مستقیم نباشد، نتیجه اش فرق چندانی ندارد و در ذهن مخاطب تاثیر می گذارد و پاک کردن این تاثیر کار آسانی نیست.

باید چه کار کنیم؟

دیدن این فیلم کار سختی است و ما را برمی آشوبد آنقدر که می خواهیم فریاد بربیاوریم و واقعیت را به دنیا نشان دهیم. انتظار داریم دنیا تاریخ ما را به خوبی بداند و وقتی نام داریوش بزرگ می آید یا ذکر خشایارشا می شود او را با کارهای شگفت انگیزی که در تاریخ انجام داده، به پیشگامی در مهندسی و فناوری شگفت دورانش به یاد بیاورند.

اما بیایید منصف باشیم. از بین من و شما و دوستان من و دوستان شما چند نفرمان تاریخ خودمان را می دانیم؟ چند نفرمان تا پیش از این تاریخ نبردهای ایران و یونان را خوانده بودیم؟ چند نفرمان می دانیم داریوش و خشایارشا که بودند و چه کردند؟ چند نفر از ما آرتمیس را می شناسد؟ چند نفر از ما از شاهکارهای مهندسی و فناوری دوره باستان ایران و حتی دوره بعد از اسلام و حتی دوره معاصر خبر دارد؟

بیایید منصف باشیم. وقتی ما، وارثان تمدن طولانی ایران، از گذشته خود بی خبریم چرا باید دیگران را به واسطه سوءاستفاده از آن محکوم کنیم؟ سرانه مطالعه ما چقدر است؟ در مدارس ما چقدر تاریخ آموزش داده می شود؟ تازه همه اینها مربوط به ما ایرانیان است و بیایید از فهرست کارهای نکرده برای معرفی خودمان - خوب و بد خودمان - به دیگران چشمپوشی کنیم.

ما می توانیم در برابر این فیلم فریاد برآوریم اما این نه اولین بار و نه آخرین باری است که چنین فیلمی ساخته می شود. اگر دفعه اول در برابر ساخت فیلم ۳۰۰ غافلگیر شدیم، این بار دو سالی بود که می دانستیم دنباله آن ساخته می شود. در این دو سال چه کردیم؟ می پرسید چه می شود کرد؟

نمایش چنین فیلمی اتفاقا فرصت بی نظیری برای ما می توانست باشد. ببینید وقتی فیلمی سوال برانگیز یا پر سروصدا اکران می شود، چطور از آن استفاده می کنند. وقتی فیلم راز داوینچی ساخته شد، ده ها مستند تلویزیونی با کیفیت به بهانه آن ساخته شد تا داستان های مرتبط با آن را روایت کند. در شرایط عادی کسی به سراغ مستندی درباره تاریخ زندگی مسیح (ع) نمی رفت اما این فیلم بهانه ای برای روایت آن در قالبی جذاب شد.

در شرایط عادی کسی شاید چندان علاقه ای به تاریخ باستان ایران و نبردی دریایی نداشته باشد اما چنین فیلمی می تواند انگیزه ای ایجاد کند تا بیننده نام این شخصیت ها را جستجو کند. آیا نمی شد مستندی دقیق و تاریخی و جذاب به بهانه مرور ۳۰۰ ساخته شود و همزمان با اکران این فیلم در اختیار مخاطب قرار گیرد؟ امروزه به لطف شبکه هایی نظیر نت فلیکس و دیگر پخش کننده های اینترنتی بازار بیشتری در این باره وجود دارد و حتی امکان انتشار آن در سایت های اشتراک گذاری ویدئوها وجود داشت.

ما چه کردیم؟ صبر کردیم و باز هم صبر کردیم و فیلم به نمایش درآمد و در هفته اول نمایش به صدر فیلم های پرفروش رسید و در کل جهان بیش از ۳۵۰ میلیون دلار فروخت. اگر قیمت میانگین بلیت ۱۰ دلار را در نظر بگیرید (میانگین واقعی بلیت در دنیا از این کمتر است) به این معنی خواهد بود که بیش از ۳۵ میلیون نفر فیلم را دیده اند و این جدا از دانلودها و فروش های غیرقانونی و فروش نسخه های دی وی دی و بلوری و ... است. آیا ما توانستیم در این مدت نه برای ۳۵ میلیون نفر که برای ۳۵۰ هزار نفر محتوای دقیق و درست و جذاب تولید و خودمان را معرفی کنیم؟

وقتی ما با تاریخ خود قهر کنیم، نه تنها محکوم به تکرار اشتباه های خود خواهیم بود که شکوه خود را فراموش می کنیم و به دیگران هم فرصت می دهیم ما را آنگونه که می خواهند معرفی کنند.