ماجرای دارو لاغری که باعث مرگ شد!

مجله ایده آل : اگر سيستم مغز و اعصاب با اختلال خونرساني مواجه شود اختلالات حسي،‌ حركتي به وجود مي‌آورد که با علائم خاص خود همراه است؛‌ اگر اين سيستم تحليل برود يكسري از بيماري‌ها مثل آلزايمر، پاركينسون و ام اس را پديد مي‌آورد و اگر اين سيستم تحت تاثير ميكروب‌ها و ويروس‌ها بيمار شده باشد به اشكال مختلف علائم دیگری آشکار می‌شود. اینها همه بیماری‌هایی هستند که در تخصص «مغز و اعصاب» یا «نورولوژی» به آن پرداخته می شود. در این گفت‌وگو، دکتر سیدمحمد علی اکبریان، نورولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به توضیح در مورد مهم‌ترین بیماری‌های نورولوژیک در ایران می‌‌پردازد و ماجرای واقعی بیمارانی را نقل می‌کند که به دنبال مصرف داروهای لاغری دچار عوارض عصبی شده و جانشان را از دست داده‌اند.

چطور می شود از ام اس پیشگیری کرد؟

همه مي‌توانند با اين بررسي‌هاي به موقع، سن ابتلا به سكته‌هاي مغزي را خيلي طولاني‌تر كرده و زمان بروز اين مشكلات را تا دهه‌هاي ۷۰ و ۸۰ زندگيشان به تعويق بيندازند. درخصوص بيماري‌هايي مثل صرع و تشنج هم بايد به موقع افراد شناسايي شده و تحت درمان قرار گيرند. براي بيماري «ام‌اس» كه گفته مي‌شود عوامل استرس‌زا و فشارهاي عصبي تشديدكننده حملات آن است بايد راهكارهاي مقابله‌اي را پيش گرفت. با استفاده از مواد غذايي تازه، مصرف آنتي‌اكسيدان‌ها و ويتامين‌هاي موردنياز بدن در كنار داشتن تحرك كافي و لازم روزانه مي‌توان از بروز بسياري از مشكلات در سنين پایین جلوگيري كرد. برخي از بيماري‌هاي سيستم عصبي جنبه ارثي و ژنتيك دارند؛ مثلا بيماري‌هايي مثل آلزايمر كه جنبه وراثت دارد. اینجا هم با شناسايي به موقع فرد بيمار و بررسي‌هاي ساختار ژنتيك او مي‌توان احتمال بروز و شيوع اين بيماري را در تك‌تك افراد خانواده و بستگان كاهش داد و با درمان‌ها و اقدامات پيشگيرانه مي‌توان بروز آن را به تاخير انداخت.

ایرانی ها باید از کدام بیماری بیشتر بترسند؟

آنچه در كشور ما به نسبت تمامي بيماري‌هاي اعصاب شيوع بالاتري دارد، اختلالات عروقي و سكته‌هاي مغزي است. در بسياري از كشورهاي جهان، سكته‌هاي مغزي سومين عامل مرگ و مير محسوب مي‌شود كه اين جايگاه در ايران به دليل آمار بالاي تصادفات،‌ سكته‌هاي مغزي را به جايگاه چهارم سوق داده است. با كمي دقت و بررسي‌ها سلامت از جمله فشارخون، ديابت، چربي خون، مصرف دخانيات، كاهش استرس، بهبود تغذيه و انجام پيشگيرانه مي‌توان اين جايگاه كشورمان را به گونه‌‌اي تنزل داد تا ديگر شاهد بروز سكته‌ براي افراد در دهه‌هاي چهارم به بعد عمر نباشيم. خونريزي‌هاي مغزي از يك‌سو و ناتواني بدن در رساندن خون به قسمت‌هاي مختلف مغز از سوي ديگر، ۲ عامل اصلي سكته‌هاي مغزي محسوب مي‌شوند. براساس اينكه خون به كدام قسمت مغز نرسد يا كمتر برسد، عملكرد آن نقطه از مغز دچار اختلال شده و درنهايت از كار مي‌افتد و فرد را دچار عواقب و پيامدهاي مقطعي يا دائمي آن خواهد كرد. اگر خون به نقاطي كه فرمان‌هاي حركتي مغز را صادر مي‌كند نرسد يا دچار اختلال شود، بي‌شك آن نقطه دچار مشكل شده و باعث فلج اندامي يا حركتي در ناحيه وابسته به آن قسمت از مغز مي‌شود. فلج دست و پا، فلج صورت، بي‌اختياري در ادرار و مدفوع، اختلال در ديد و تكلم و تحرك ازجمله پيامدهاي آن است.

مرگ ناگهانی به دنبال خروج از سرویس بهداشتی!

سكته مغزي از يك اختلال سرگيجه‌اي موقت يا اختلال موقتي حركتي در راه رفتن آغاز شده و حتي در موارد ناگهاني، منجر به مرگ يكباره مي‌شود. اگر سكته به دليل خونريزي‌هاي مغزي باشد يا به دليل سابقه فشارخون بالا بوده يا اختلالات عروق مغزي مطرح مي‌شود. با يك فعاليت ناگهاني و فشار به بدن، برخي افراد دچار پارگي عروق مغزي و درنهايت، علائم سكته در درجات خفيف تا شديد مي‌شوند؛ به همين دليل توصيه مي‌شود افراد از هرگونه حركت ناگهاني، ورزش‌هاي سنگين بدون آمادگي قبلي (در مواردي شاهد مرگ ورزشكاران حرفه‌اي بوديم)، همچنين از فشار آوردن هنگام اجابت مزاج در زمان يبوست‌هاي مزمن پرهيز كنند. از يك ضعف، اختلال سطح هوشياري گرفته تا مرگ ناگهاني، محدوده آسيب‌هاي مغزي در اينگونه افراد است. هنگام اجابت مزاج به منظور جلوگيري از فشار آمدن به عروق مغزي علاوه‌بر خويشتنداري براي زور زدن پيشنهاد مي‌شود از دستشويي‌هاي فرنگي استفاده شود. موارد متعددي از مرگ‌هاي ناگهاني پس از خروج از سرويس بهداشتي به دليل همين مسئله است.
چرا سکته مغزی درجوانان بیشتر شده؟

نبايد فراموش كرد كه سكته‌هاي مغزي در افراد جوان كشورمان نيز آمار بالايي دارد. در خانم‌هاي ۲۰ تا ۴۵ساله كشورمان كه به‌دلايل خاص مجبور به مصرف ناگهاني و خودسرانه داروهاي ضدبارداري مي‌شوند به دليل افزايش يكباره غلظت خون و لخته شدن آن در سياهرگ‌هاي مغزي، بارها شاهد سكته‌هاي ناگهاني بوده‌ايم. این افراد با اختلالات هوشياري، حركتي، فلج‌اندام‌ها يا ناتواني در تكلم توسط اورژانس يا خانواده‌ها به بيمارستان منتقل می‌شوند كه در پي دريافت شرح حال و معاينات باليني، متخصصان به مصرف اينگونه داروها در دوزهاي خطرناك يا بدون تجويز پزشك پي مي‌برند. توصيه مي‌شود كه خانم‌ها از مصرف داروهاي ضدبارداري موسوم به كنتراسپتيوها (contraceptives) بدون تجويز پزشك و خودسرانه يا به صورت ناگهاني جدا اجتناب كنند. هرگونه به‌هم خوردن تعادل در هورمون‌هاي استروژن و پروژسترون بدن به صورت ناگهاني و غيرمنطقي مي‌تواند حتي به مرگ افراد ختم شود.

اگر بغل دستی‌تان سکته کرد، چه باید بکنید؟!

با مشاهده اختلال در تعادل و سرگيجه موقتي، اختلال سطح هوشياري، فلج موقتي، اختلال حسي نيمه بدن، دوبيني يا كوري ناگهاني، اختلال در ميدان ديد به صورت ناگهاني، اختلال اسفنگتري و بي‌اختياري‌هاي ادراري و مدفوعي، اختلال گفتاري و رفتاري به صورت ناگهاني بايد به احتمال بروز سكته يا خونريزي مغزي پي ببريم و فرد بيمار را به سرعت به بيمارستان انتقال دهيم. در اين شرايط از باز بودن راه‌هاي هوايي دهان و بيني بيمار مطمئن شويد و از خوراندن هرگونه ماده غذايي يا نوشيدني اجتناب كنيد. توصيه مي‌شود از گرم كردن بدن بيمار خودداري كنيد زيرا گرم شدن بدن اينگونه افراد موجب افزايش نياز مغز به اكسيژن شده و درصد آسيب‌هاي مغزي را بالا مي‌برد. بررسي‌ها حاكي است كه اگر افراد دچار سكته مغزي را در شرايط سرد به بيمارستان انتقال داده يا در شرايط سرما تحت مداوا قرار دهيم، درصد عوارض و اختلالات مغزي پيرو سكته و خونريزي مغزي تا ۲۵درصد كاهش مي‌يابد. در موارد فشارخون بالا از خوراندن قرص‌هاي ضدفشارخون، قرص زيرزباني يا كاهنده فشارخون مثلا آدالات (نفيدپين) يا هر اقدامي كه موجب كاهش ناگهاني فشار خون مي‌‌شود بايد جدا خودداري كرده و بيمار را توسط اورژانس در اولين زمان ممكن به بيمارستان يا درمانگاه نزديك محل انتقال داد.


یک داستان تلخ اما واقعی

نمونه بارز و عيني مطلبی که گفته شد، بروز چند مورد مرگ‌ در اثر مصرف داروي گياهي ضدچاقي كه از طريق ماهواره تبليغ مي‌شد در شهر تهران است. يك مورد داروي گياهي ضدچاقي كه داخل كپسول پر شده بود، پس از چندبار مصرف توسط يك خانم 26ساله چندي پيش موجب مرگش شد.

موضوع از اين قرار بود كه نامبرده با تهيه داروي ضدچاقي گياهي از يكي از شبكه‌هاي ماهوار‌ه‌اي و مصرف چند دوز آن دچار مسموميت با الكل صنعتي يا در اصطلاح متانول شده است.

از آنجا كه محيط داخل كپسول‌هاي قرص گياهي، بي‌هوازي بوده و پس از تخمير گياه داخل آن منجر به توليد عرق چوب يا الكل متيليك مي‌شود، مصرف‌كننده با چندبار مصرف اين دارو كه دوزاژ مشخصي نيز براي افراد ندارد، دچار عوارض مسموميت با الكل صنعتي و درنهايت مرگ مي‌شود.

اين خانم 26ساله كه در بيمارستان آريا بستري شده بود پس از بررسي‌هاي آزمايشگاهي و تعيين ميزان خوني الكل متيليك در پي مصرف قرص‌هاي ضدچاقي گياهي با اختلالات سطح هوشياري، درنهايت فوت شد. نامبرده 110 كيلوگرم وزن داشت و با مصرف قرص‌هاي جادويي كاهش‌ وزن به 93 كيلوگرم رسيده بود.

2 مورد ديگر نيز توسط آقاي دكتر آذر و آقاي دكتر وطن‌دوست، از همكاران من مورد پيگيري قرار گرفت كه آن دو نيز در پي مصرف اينگونه قرص‌ها دچار نابينايي هر دو چشم به دليل اثر الكل متانول توليد شده در نتيجه تخمير داخل كپسول دارو شده و ديگري پس از بروز عوارض عصبي و اختلالات هوشياري، درنهايت جان خود را از دست داد كه موارد از نظر پزشكي قانوني تاييد شد و علت نيز همان مصرف قرص‌هاي حاوي متانول بود.

چطور مواد مخدر، مغز را می‌ترکانند!

سيستم عصبي بدن ما توسط ۳۰نوع ماده شيميايي واسطه‌اي موسوم به نوروترانسميتر تحت‌كنترل است و هرگونه اختلال در روند طبيعي آن يا دست‌كاري موجب تاثيرات مختلفي در عملكرد مغزي فرد مي‌شود. با همين ديدگاه است كه بسياري از داروها در دنيا توليد شده و از آنها در درمان بسياري از بيماري‌هاي مغز و اعصاب بهره‌گيري مي‌‌شود. در بيماري‌هايي چون ‌آلزايمر، صرع، تشنج، پاركينسون و... با همين مكانيسم متخصصان ميزان مواد شيميايي و واسطه‌هاي عصبي را به تعادل رسانده يا افزايش و كاهش مي‌دهند تا علائم بيماري از بين برود. اما در افرادي كه از سلامت كامل هم برخوردارند با مصرف هرنوع دارو يا ماده مخدري از جمله هروئين، حشيش و ساير آمفيتامين‌ها و مواد محرك شاهد بروز اختلالاتي در این نوروترسمیترها هستیم و گاهي عوارض حتي تا پايان عمر هم می‌ماند. اين در شرايطي است كه در برخي افراد آلودگي با اين مواد حتي فقط براي يك يا دو بار بوده است اما به دليل تفاوت پاسخگويي بدني هر فرد با فرد ديگر، مي‌بينيم كه در يكي پاسخ به شكلي حاد و طولاني‌مدت است اما در يكي ديگر گذرا و سطحي است. يكي از علل قتل‌ها و جنايات در افرادي كه از داروها و مواد روان‌گردان استفاده كرده‌اند همين برهم ريختن تعادل در نروترانسميترهاست. از اين‌رو بسياري از معتادان درنهايت قابليت مجرم شدن و آسيب‌رساندن به سلامت تك‌تك افراد جامعه را دارند اگرچه بيمار محسوب مي‌شوند.

داروهای ماهواره‌ای، دشمن مغز!

درخصوص مصرف داروها و موادمخدر گفتيم؛ در ادامه بد نيست در مورد مصرف داروهاي ماهواره‌اي به ويژه آن دسته از داروهايي كه براي كاهش يا افزايش وزن تبليغ مي‌شود نيز بدانيد. بسياري از اين داروها به كم‌عارضه، بي‌عارضه، سريع‌الاثر و از همه مهم‌تر گياهي بودن موسوم هستند؛ گياهي بودن يك دارو دلالتي بر بي‌ضرر بودن آن ندارد. هرچيزي كه به عنوان دارو مصرف مي‌شود بايد ابتدا از نظر دوزاژ و مواد موثر آن مورد ارزيابي قرار گرفته، سپس با تاييد كارشناسان ادارات غذا و دارو و مراجع ذي‌صلاح عموميت پيدا كند. متاسفانه در بسياري از موارد هر نوع دارو با هر دوزي از مصرف براي هرنوع اختلال و افزايش يا كاهش وزن تجويز مي‌شود كه اين رفتاري غيرعلمي محسوب مي‌شود. نكاتي ريز اما مهم در مصرف اين داروها بايد مورد توجه قرار گيرد؛ به عنوان مثال گل انگشتانه كه از آن براي ساخت نوعي داروي قلبي استفاده مي‌شود اگر خارج از دوزاژ مصرف مي‌شود با وجود اينكه گياهي نيز بوده قادر به ايجاد مرگ در مصرف‌كننده است يا اينكه مصرف ميوه گريپ‌فروت با داروهاي ضدچربي خون موجب چند مورد مرگ در بيماران شده است؛ بدين‌ترتيب از مصرف تجربي و غيرعلمي داروهاي گياهي بايد پرهيز كرد.

هشدارها را جدی بگیرید!

درخصوص تبليغات ماهواره‌اي مجددا هشدار مي‌دهيم. همين‌طور يك مورد تبليغ ديگر درخصوص درمان بيماري‌هاي سخت و صعب‌العلاج عصبي با سلول‌هاي بنيادين در ماهواره وجود دارد كه نسبت به آن نيز هشدار مي‌دهيم. درخصوص داروهاي گياهي بايد دانست كه تركيب كردن چند نوع گياه با هم توصيه نمي‌شود. مصرف بيش از حد آن نيز مضر بوده، چون مواد سمي از خود آزاد كرده يا اثر خود را برجاي نمي‌گذارد. اين نكته حتي درخصوص چاي سبز نيز توصيه مي‌شود؛ اينكه مصرف بيش از حد آن هم مي‌تواند خالي از عارضه نباشد. همچنين باید سعي شود از داروهايي كه مورد تاييد سازمان غذا و داروي ايران يا ايالات‌متحده بوده (FDA) و با نظر پزشك معالج تجويز مي‌شود استفاده کرد.