سيگار بي‌خطر، نداريم !

براساس آمار در كشورمان حدود ۲۰درصد مردان و ۳ درصد زنان از سيگار و مواد دخاني استفاده مي‌كنند. از دهه ۶۰ ميلادي كه در جوامع غربي بررسي‌ها نشان داد انواع سيگار، دخانيات و پيپ موجب بروز سرطان ريه مي‌شود، در ميان اقشار تحصيل‌كرده و روشن‌فكر آن جوامع، ميزان مصرف اين‌گونه مواد كاهش يافت. از اين‌رو شركت‌‌هاي توليد‌كننده مواد دخاني، بازار خود را از دست دادند. اين مسئله موجب شد تا توليد‌كنندگان براي جبران خسارات خود به‌دنبال بازار مصرف در كشورهاي در حال توسعه بگردند و اين هم باعث شد تا با انواع تبليغات حتي افراد جوان اينگونه جوامع از جمله كشورمان به مواد دخاني نزديك شوند و آن را جزئي از زندگي خود كنند.



متاسفانه سيگار و مواد دخاني بيش از 4‌هزار نوع ماده شيميايي دارند. بسياري از اين مواد شيميايي يا به‌طور مستقيم سرطان‌زا بوده يا در تركيب با پروتئين‌هاي مختلف بدن به موادي سرطان‌زا تبديل مي‌شوند و پس از گذشت مدتي، اثر مخرب خود را بر جاي مي‌گذارند.
مقدار قابل‌توجهي مونواكسيدكربن در داخل سيگار است كه اين خود موجب تنگي عروق و سكته‌ مي‌شود. بايد بدانيد در كاغذ سيگار هم ماده‌اي موسوم به سلنيوم وجود دارد كه قطعا اثرات سرطان‌زايي دارد.



افرادي كه در سنين جواني و نوجواني شروع به مصرف سيگار و قليان مي‌كنند، حدود 10 تا 15 سال بعد، با عوارض اوليه‌اي چون سرفه و دفع خلط و به‌تدريج تنگي نفس مواجه مي‌شوند كه اين علائم همان علائم برونشيت مزمن است كه يكي از مهم‌ترين بيماري‌هاي ناشي از مصرف دخانيات و سيگار محسوب مي‌شود. اين بيماري وقتي به مراحل پيشرفته مي‌رسد هيچ درماني برايش وجود ندارد و فرد تا پايان عمر خود بايد با اين علائم كه مهم‌ترين آن، تنگي نفس است زندگي كند. اين مسئله تاجايي ممكن است ادامه پيدا كند كه بيمار حتي توانايي بستن دكمه لباس‌هاي خود را نداشته باشد. در مراحل پيشرفته‌تر، بيماري ديگري افراد سيگاري را تهديد مي‌كند موسوم به آمفيزم. در بيماري آمفيزم، نسج ريه و در واقع بافت زمينه‌اي حبابچه‌هاي ريه، خاصيت ارتجاعي و كشساني خود را از دست مي‌دهند. در نتيجه، ريه نمي‌تواند خوب باز و بسته شود و حجم ريه افزايش يافته و حتي از نظر ظاهري هم قفسه سينه بزرگ مي‌شود. در پي اين مسئله عملكرد ريه از دست مي‌رود و در جذب اكسيژن و دفع دي‌اكسيد كربن اختلال به‌وجود مي‌آيد. اين عارضه آخر و عاقبت خوبي نداشته و پيشرفت آن موجب مي‌شود تا بيمار در اثر نياز مداوم به اكسيژن، مجبور به زندگي در بستر بيماري و بيمارستان شود. در موارد شديد‌تر بايد از دستگاه‌هاي تهويه مصنوعي هواي بدن استفاده كنند.



بيماري آمفيزم، سرطان ريه و برونشيت مزمن در موارد پيشرفته، بدترين و مهم‌ترين عوارض مصرف سيگار و دخانيات هستند و متاسفانه هيچ‌كدام درمان ندارند اما همه اين‌ها با نكشيدن سيگار قابل پيشگيري است. بايد آموزش‌ها و اطلاعات لازم در اختيار جوانان و نوجوانان قرار گيرد تا با آگاه‌كردن اين افراد حتي از طريق كتاب‌هاي درسي و دانشگاهي بتوان از بروز اين ناتواني‌ها جلوگيري كرد. ايجاد شخصيت كاذب در پي اين مسئله كه جوان و نوجوان تصور مي‌كند با كشيدن سيگار به رشد و بلوغ رسيده مهم‌ترين مسئله در ابعاد روان‌شناختي اين گروه سني است كه بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد. اگر به‌نحوي در اين مرحله از زندگي بتوان براي تقويت اعتماد به نفس فرزندان مداخلاتي انجام داد به‌طور حتم مي‌توان در پيشگيري از اعتياد و وابستگي به سيگار، قليان و ساير دخانيات و حتي مواد‌مخدر، موفق بود. تشويق عزيزان خود به شركت در رقابت‌هاي علمي و ورزشي مي‌تواند بهترين راه‌كار پيشگيرانه باشد. الگوپذيري در اين رده سني بسيار اثرگذار است، اگر والدين سيگار و دخانيات مصرف كنند يا حتي مربيان و معلمان، هنرمندان، بازيگران و... مي‌تواند خطري جدي در اين مسير باشد، معرفي سايت‌هاي مقابله با سيگار و دخانيات به فرزندان در كنار برنامه‌هاي فرهنگي، جامعه بسيار كمك‌كننده است.



آمارهاي جهاني نشان مي‌دهد از كل افرادي كه به مصرف دخانيات مبتلا بوده و قصد ترك آن را دارند، بيش از 20 درصد نمي‌‌توانند موفق به ترك سيگار يا مواد دخاني شوند و متاسفانه بقيه افرادي كه مصرف‌كننده محسوب مي‌شوند مجددا به آن روي مي‌آورند. با توجه به جنبه‌هاي وراثتي، بحث پيچيده‌اي در زمينه اعتياد به دخانيات وجود دارد. اگر چه اين مسئله مهم است اما عوامل محيطي بيشترين تاثير را در آلودگي افراد به دخانيات دارد. طلاق، اعتياد، بيكاري و فقر احتمال ابتلا به دخانيات و سيگار را افزايش مي‌دهد. اگر چه ژن خاصي براي اثبات اثرگذاري سيگار به‌صورت ژنتيك و با جنبه‌هاي وراثتي تاكنون كشف نشده است اما خانواده‌ها نقش موثري در آلودگي افراد به اين عامل مهم بيماري‌زايي دارند. اين‌كه يك جوان در برابر تمايلات مقاوم بوده و بتواند پاسخ «نه» را به پيشنهاد سيگاركشيدن به‌خوبي بيان كند، چيزي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. متاسفانه قبح و زشتي مصرف سيگار در ميان خانواده‌ها از ميان رفته. من به‌خاطر دارم در سال‌هاي دور، حتي افراد مسن مثلا 60 ساله مقابل افراد مسن‌تر از خود، دخانيات مصرف‌ نمي‌كردند و آن را اقدامي زشت مي‌دانستند. اين مسئله كه عادت به استفاده از سيگار چيز زشتي نيست و همه در هر سني مي‌توانند آن را مصرف كنند، بسيار خطرناك است، قابل دسترس بودن انواع سيگار و دخانيات در كنار اين مسئله دروازه‌‌اي براي ورود به ساير اعتياد‌هاست.



خوشبختانه در كشورمان به‌دليل فرهنگي كه وجود دارد خانم‌ها كمتر از ساير جوامع به سمت دخانيات روي مي‌آورند. البته به‌طور استثنا در برخي جوامع جنوبي كشورمان (استان‌هاي جنوبي) تعداد خانم‌هايي كه به قليان وابسته شده‌اند بيشتر از ساير نقاط است. دليل اين مسئله آن است كه اين خانم‌ها براي تهيه قليان ويژه همسران خود مجبور به پك‌زدن و تست دود قليان بودند و اين مسئله، موجب وابستگي آنان به قليان شده بود. در شهرهاي بزرگي مثل تهران هم استفاده از قليان را مجددا احيا كرده‌اند كه اين، خطري براي جوانان و نوجوانان است و بايد محدوديت‌هاي قانوني ويژه براي اين گروه سني قائل شوند. اسانس‌هاي شيميايي كه به تنباكو اضافه مي‌شود بسيار خطرناك است و افزودن آن به تنباكو به اثرات سرطان‌زايي اين ماده افزايش دهد. توتون‌هاي معطر و آروماتيك به هيچ عنوان توصيه نمي‌شود. به‌ويژه بايد دانست كه در اثر حرارت و سوختن اين تنباكوهاي معطر، مواد سرطان‌زا با توانايي بيشتر اثرات مخرب خود را به‌جا مي‌گذارند.


تجربه نشان داده افرادي كه از سيگار‌هاي فيلتردار استفاده مي‌كنند چون غلظت نيكوتيني كه وارد بدن خود مي‌كنند كمتر از سيگارهاي معمولي است، ميزان ارضا اين افراد از اين سيگارها كمتر است و به‌همين‌دليل براي آن‌كه به سطح مورد نياز رضايت خود برسند مجبورند تعداد سيگارها را افزايش دهند



سيگارهاي فيلتردار نسبت به ساير انواع دخانيات بهتر هستند و اين مسئله به‌دليل غلظت كمتر نيكوتيني است كه به بدن مي‌رسانند اما تجربه نشان داده افرادي كه از سيگار‌هاي فيلتردار استفاده مي‌كنند چون غلظت نيكوتيني كه وارد بدن خود مي‌كنند كمتر از سيگارهاي معمولي است، ميزان ارضا اين افراد از اين سيگارها كمتر است و به‌همين‌دليل براي آن‌كه به سطح مورد نياز رضايت خود برسند مجبورند تعداد سيگارها را افزايش دهند در نتيجه ميزان كلي نيكوتيني كه به بدن مي‌رسانند بيشتر از ديگر سيگارهاست و اين مسئله كه سيگارهاي چند فيلتري يا اولترالايت يا كم‌قطران، بهتر از ساير سيگارها هستند، نادرست است.


عملا چيزي به نام سيگار كم‌خطر و سيگار بي‌خطر نداريم و تمام آن‌ها اين مواد سمي را وارد بدن مي‌كنند. نيكوتين وتار دو ماده اصلي است كه در سيگار وجود دارد. اعتياد به سيگار در اثر نيكوتين است. نيكوتين در خون وقتي به سطح پاييني مي‌رسد گيرنده‌ها را تحريك كرده و به مغز دستور مي‌دهد تا بدن، سيگار و دخانيات را مطالبه كند. اين همان حالتي است كه به آن سندرم محروميت از سيگار مي‌گويند. در اين حالت شخص دچار اضطراب، بي‌‌تمركز و كلافگي مي‌شود و مجددا به سيگار روي مي‌آورد. سيگار نيز مانند بقيه مواد وابستگي و اعتياد مي‌آورد.



متاسفانه‌ بيماري‌هاي ناشي از سيگار هيچ كدام درمان ندارد اما اگر در مراحل اوليه تشخيص داده شود شايد بتوان اقدام مداخله‌اي و درماني انجام داد. 80درصد موارد سرطان ريه كه در معاينه باليني با عكس يا سي‌تي اسكن تشخيص مي‌دهيم ديگر قابل جراحي نيستند و نيمي از 20 درصد باقي‌مانده را حين عمل مي‌توان تشخيص داد كه كار زيادي براي درمان آنها نمي‌شود. بنابراين فقط 10 درصد بيماران سرطاني، شانس جراحي دارند. سرطان ريه يكي از كشنده‌ترين سرطان‌هاست. زماني مرگ و مير به دليل سرطان سينه در بين زنان بسيار بالا بود و سرطان سينه به‌عنوان كشنده‌ترين سرطان شناخته مي‌شد اما امروزه سرطان ريه به‌عنوان عاملي كشنده و مهم در مردان و زنان به شمار مي‌رود و نتايج درمان واقعا خوب نيست.
جراحي و شيمي‌درماني در سرطان دستگاه گوارش به مراتب بهتر و موثر‌تر از سرطان ريه است. پس بهترين كار پيشگيري است. وقتي ما متخصصان ريه، سرطان اين بخش را تشخيص مي‌دهيم بايد گفت شانس نجات ۳ ‌ساله و شانس نجات ۵ ساله اين بيماران بسيار پايين است و افراد كمتر از اين مدت، جان خود را از دست مي‌دهند.


يكي از بهانه‌هاي افرادي كه مجددا پس از ترك به سيگار روي مي‌آورند اين است كه اگر سيگار را ترك كنيم، چاق مي‌شويم، در پاسخ به اين افراد بايد گفت البته شايد بشود گفت سيگار به‌دليل آن‌كه اشتها را از بين مي‌برد قادر است به نوعي، از مصرف زياد غذا توسط فرد سيگاري بكاهد ولي وقتي فردي سيگار را ترك مي‌كند، اشتهايش افزايش يافته و اگر در كنار مصرف فراوان غذا، ورزش و تحرك نداشته باشد به‌طور حتم چاق مي‌شود. البته كشيدن سيگار ممكن است يك نفع كوچك داشته باشد اما هزاران خطر و عوارض به همراه دارد.