با دغدغه های دوران بارداری آشنا شوید

برترین ها: باورهایی از این دست كه مصرف ‌داروهای روانپزشكی در دوران بارداری هوش كودك را تحت تاثیر قرار می‌دهد، او را ناآرام می‌كند و ... مادران بارداری را كه به هر دلیل ناگزیر از استفاده از داروهای روان‌پزشكی هستند، نسبت به ادامه مصرف یا قطع آن‌ها دچار تردید می‌كند. از سوی دیگر مادرانی كه به دلیل تغییرات هورمونی، دوران بارداری پرتنشی را از نظر روانی می‌گذرانند نمی‌دانند كه روش مناسب،‌ تحمل این شرایط نا‌آرام روحی است یا مراجعه به روانپزشك و كنترل این فشارها. اما دكتر سیدسعید صدر، عضو هیئت علمی گروه روانپزشكی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و متخصص اعصاب و روان معتقد است در چنین شرایطی روش درست انتخاب راهی است كه سلامت روح و روان مادر و به‌ تبع آن، كودك را هم‌زمان تامین می‌كند. این روش بسته به شرایط مادر می‌تواند دستور به قطع داروهای روانپزشكی یا حتی ادامه مصرف آن‌ها باشد.




به دلیل تغییرات هورمونی كمی تغییر در شرایط روحی و روانی مادران در دوران بارداری كاملا طبیعی است. بنابراین مادرانی كه در این دوران دچار كمی اضطراب می‌شوند یا برنامه خواب‌شان با مشكل روبه‌رو می‌شود، نباید نگران سلامت جسمی و روحی فرزندشان باشند و به داروهای روانپزشكی روی بیاورند. این شرایط كاملا طبیعی است و نه تنها مخاطراتی برای فرزند آن‌ها ندارد بلكه تنها با ایجاد تغییراتی در محیط و درمان‌های غیر دارویی فرآیند تغییرات سیستم عصبی آن‌ها به سادگی قابل كنترل است.



برای تصمیم به تجویز كردن یا نكردن داروهای روانپزشكی به مادران چه قبل از بارداری و چه حین بارداری باید میزان نفع و ضرر مصرف یا قطع مصرف داروها را برای مادر و جنین سنجید. به این معنا كه باید دید، سازگاری با بیماری چه خطراتی برای مادر یا جنین در پی دارد و در مقابل، درمان اختلال چه فوایدی برای آن‌ها دارد. به عبارت دیگر، در مورد داروهای روانپزشكی باید قبل از هر چیز دید بیماریی كه با آن مواجه هستیم، چه عارضه‌ای دارد. به عنوان مثال، بیماری كه مبتلا به افسردگی شدید است باید این نكته را هم در نظر بگیرد كه افسردگی حتی بر ضربان قلب، گردش خون بدن و كارآیی ذهن هم تاثیر می‌گذارد و تمام این‌ها می‌تواند جنین را هم متاثر كند. از سوی دیگر، بی‌حوصلگی ناشی از افسردگی باعث می‌شود مادر در انجام دستورات پزشك معالجش مثل مصرف مكمل‌های غذایی، خوردن مواد غذایی مورد نیاز دوره بارداری، انجام فعالیت‌های ضروری و مراقبت‌های حین بارداری، كوتاهی كند. بنابراین رسیدگی به مادر و جنین به همین سادگی دچار اخلال می‌شود. اگر این مادر حین بارداری درمان نشود نه تنها خود بلكه كودكش را نیز با صدمات جدی مواجه می‌كند. جنین به دلیل مراقبت‌های نادرست، رشد كافی نمی‌كند و از نظر روحی نیز نیازهایش تامین نمی‌شود. بنابراین در این شرایط طبیعی است كه نوزادی به دنیا بیاید كه ویژگی‌های یك نوزاد سالم را از نظر روحی و جسمی ندارد.



در بحث روان‌پزشكی باید گفت هیچ دارویی وجود ندارد كه مصرف آن در دوران بارداری به دلیل عارضه‌ای كه در جنین ایجاد می‌كند، ممنوعیت مطلق داشته باشد. اما چگونگی مصرف و قاعده تجویز این داروها با این كه مادر در هفته یا ماه چندم بارداری باشد، مرتبط است. مثلا ممكن است در 3 ماهه اول بارداری گروهی از داروها به مادر تجویز شود كه برای او بی‌خطر است و به ترتیب در 3 ماهه دوم و سوم داروهای دیگری مناسب با شرایط مادر جایگزین شود. داروهایی مانند كاربامازین یا سدیم‌ در 3 ماهه اول بارداری تجویز نمی‌شود. با این حال مادری كه چند سال است این دارو را مصرف می‌كند، نمی‌تواند به صورت ناگهانی و با شروع بارداری یك‌باره آن را كنار بگذارد. در چنین شرایطی مادر باید چند ماه قبل از شروع بارداری مصرف ‌اسید فولیك را با این دارو هم ‌زمان كند تا در حد امكان از عوارض احتمالی آن بر كودك جلوگیری شود. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد عارضه این 2 دارو كه جزء پرعارضه‌ترین داروهای روانپزشكی هستند 4 تا 6 درصد است. یعنی از هر 100 بارداری 94 تا 96 مورد آن سالم خواهند بود.



بهترین توصیه برای مادرانی كه داروهای اعصاب و روان مصرف می‌كنند بارداری با برنامه‌ریزی قبلی است تا زمان كافی داشته باشند با مشاوره و تحت نظر پزشك معالج به تدریج مصرف داروها را كنترل یا در صورت لزوم جایگزین كنند. به عبارت دیگر، قبل از قطع درمان دارویی باید ریسك عود بیماری و مشكلات ناشی از آن سنجیده شود. به طور مثال، مشكلاتی مانند بیماری‌های خلقی، دوقطبی و اختلالات اضطرابی شدید در دوران بارداری و حتی بعد از آن از جمله بیماری‌هایی هستند كه مادر را به زحمت می‌اندازند، چرا كه تغییرات خلق و خوی طبیعی مادران به دلیل تغییرات هورمونی در این دوران با این مشكلات هم‌زمان می‌شود و آثار سو آن‌ها را تشدید می‌كند. استرس بالا، افسردگی حاد همراه با گریه‌های طولانی مدت‌ و بی‌خوابی از مشكلات شایعی هستند كه در این شرایط مادر را به مخاطره می‌اندازند. این فشار روحی قاعدتا بر جنین هم تاثیر سو می‌گذارد، به طوری كه كودك به جای آرامش در رحم مادر ۹ ماه مدام در تنش است. در چنین شرایطی مسلم است كه مصرف دارو مادر و كودك را از تحمل فشار در امان می‌دارد.



بر خلاف تصور موجود به جرات می‌توان گفت داروهای روانپزشكی از بسیاری از داروهایی كه در طب به كار می‌روند، كم‌خطرترند و برای جنین مخاطرات جدی در پی ندارند. اما متاسفانه به دلیل شناخت ناآگاهانه نسبت به تاثیرات این داروها بسیاری از مادرانی كه به هر دلیل مدت‌هاست این داروها را مصرف می‌كنند چه به دستور پزشك و چه خودسرانه در دوران بارداری ناگهان و بدون برنامه‌ریزی قبلی مصرف آن‌ها را قطع می‌كنند آن هم بدون در نظر گرفتن این نكته كه این تصمیم عجولانه برای قطع ناگهانی دارویی كه مادر مدت‌هاست آن را مصرف می‌كند او را از نظر روحی به هم می‌ریزد، بی‌قرار، مضطرب و بی‌خواب می‌كند. تمام این‌ها مشكلاتی هستند كه خطرات جدی برای سلامت روح و روان كودك به دنبال دارند.



با اطمینان می‌توان گفت باورهایی از این دست كه مصرف داروهای روان‌پزشكی هوش كودك را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اجازه رشد طبیعی استعدادهای ذاتی را از او می‌گیرد یا كودك را نا‌آرام می‌كند، از نظر علمی كاملا مردود است. تنها عارضه احتمالی در مورد مصرف داروهای روانپزشكی در دوران بارداری برخی آنومالی‌های جنینی است كه آن هم بین ۴ تا ۶ درصد از هر ۱۰۰ بارداری گزارش شده است. اما در این شرایط هم باید نفع و ضرر مصرف یا قطع مصرف داروها را برای مادر و كودك سنجید. در صورتی كه قطع داروها مادر را از لحاظ روحی در دوران بارداری به مخاطره بیندازد، قطع آن‌ها صحیح نیست. به عبارت دیگر، در شرایطی كه خوردن این داروها به مادر و كودك آرامش می‌دهد ادامه مصرف آن‌ها یك تصمیم منطقی و صحیح است.



در دوران بارداری به دلیل هم‌زمان شدن پاره‌ای تغییرات در سیستم عصبی با شرایط روحی و روانی مادر تشخیص این‌كه این تغییر رفتار تا چه حد طبیعی است و بدون نیاز به درمان‌های دارویی قابل كنترل است و چه زمانی به مراجعه به روانپزشك و درمان‌های دارویی نیاز دارد چندان ساده نیست؛ اما به طور كلی 3 فاكتور رفتاری عمده وجود دارد كه بروز آن‌ها نشان می‌دهد مادر نیاز به درمان جدی دارد. این 3 فاكتور عبارتند از:

• زمانی كه میزان تحت فشار بودن مادر خارج از آستانه تحمل او باشد یا به عبارت دیگر از طاقتش فراتر باشد. مثلا نسبت به بچه حساس شده باشد یا كوچك‌ترین تنشی او را به شدت عصبی كند.

• تغییرات خلقی مادر در روابط بین فردی او تاثیر گذاشته باشد. تاثیراتی مثل این‌كه حوصله اطرافیانش را نداشته باشد یا ماندن در خانه را به شركت در مهمانی‌ها ترجیح دهد.

• زمانی كه در عملكرد مادر اختلال ایجاد شده باشد. مثلا خانم خانه‌دار حوصله رسیدن به امور خانه از پخت و پز گرفته تا تمیزكردن را نداشتن باشد یا خانمی كه كارمند است مرتب سر كار حاضر نشود و بر كارش تمركز نداشته باشد.

• این نكته باید در نظر گرفته شود كه حتی با وجود بروز این نشانه‌ها تشخیص نهایی روش درمان به عهده متخصص است و تنها روانپزشك است كه با در نظر گرفتن این 3 فاكتور و بررسی این‌كه بیمار از نظر اختلالات روانی در چه مرحله‌ای قرار دارد، تصمیم به تجویز دارو آن هم با توجه به سن و شرایط مادر از جمله سابقه خانوادگی در اختلالات روان‌پزشكی و ... كدام داروها را و به چه میزان تجویز كند.