مانند یوسف پبامبر، به رویاهایتان اهمیت دهید!

هفته نامه کرگدن - امیرحسین کامیار: بارها از خود پرسیده ام یوسف در عمق چاه برادران یا به کنج انزوای زندان مصر در آن لحظات فرساینده اندوه و تنهایی چگونه امید به فردا را در خود حفظ کرد تا طاقت آوردن ممکن شود؟ همه چیز با یک خواب شروع شد. سال ها پیش تر از آن که فروید، یونگ، فروم و سایر روانشناسان از فضیلت تحلیل رویا برای ما سخن ها بگویند، همه چیز با یک خواب شروع شده بود. پسر کوچک شبی در خواب دید خورشید و ماه و یازده ستاره به او سجده می کنند. رویای خویش را با پدر در میان گذاشت. فرمان شنید که سکوت کند. شوق سخن گفتن از خواب بر توصیه پدر چربید و بهای این نافرمانی، این تن دادن به رویا را آن محبوب ترین پسر پیامبر کنعانیان با سرگردانی سالیان پرداخت.

ذهن هوشیار آدمی شبیه خورشید است و ناخودآگاهی او بسان دریا. هر بار هنگام غروب، خورشید به تدریج در آغوش دریا فرو می رود و سپیده دم از نو متولد می شود. ما این نزول و صعود را می بینیم، اما درباره آنچه در عمق آب بر این آفتاب مغروق می گذرد، چیز چندانی نمی دانیم یا درواقع نمی خواهیم که بدانیم. تجربه بی خویشتنی هنگام رویا دیدن، توهم کنترل ما بر زندگی را به باد می سپرد. ما نمی توانیم زمینه رویاهای خود را انتخاب کنم، اما هیچ تسلطی بر جریان اتفاقات خواب نداریم، ما آن جا نه انسانی در مرکز جهان که صرفا یکی از چندین و چند بازیگر تئاتر رویاهاییم. از همین رو شاید ترجیح می دهیم که به خواب دیدن مانند زائده ای چسبیده به بیدار نگاه کنیم، حقانیتش را زیر سوال ببریم و اهمیتش را منکر شویم.

یوسف اما با رویایش این گونه رفتار نکرد. فرزند یعقوب رویایی را که دیده بود، اصیل پنداشت و سفر زندگی او، ماجرای حیرت انگیز احسن القصص، از همین جا شکل گرفت. کارل گوستاو یونگ، رویاها را از جنس طبیعت بر می شمرد و اعتقاد داشت خواب ها همان هستند که نشان می دهند. درواقع بخش ناگفته جمله یونگ شاید این باشد که رویاها هر یک از ما را همان گونه که طبیعتمان هست تصویر می کنند؛ تصویری فارغ از خوشامد جهان و جامعه اطراف که آدمی را وامی‌دارند به بهای امنیت یافتن، اشتیاق خویش را بارها و بارها به مسلخ ببرد. برای جهان رویاها اما امنیت ما، مقبولیت و محبوب ماندنمان اهمیت ندارد. رویاها مسیری را به انسان پیشنهاد می کنند که او فارغ از رنج و لذت بناست که بپیماید؛ مسیری که به زندگی ما معنا می بخشد، راه رستگاری و رهایی.

یوسف می توانست به توصیه مشفقانه یعقوب گوش فرا دهد و از خیال خام روایت خواب خویش تا همیشه درگذرد جایی از داستان زندگی، هر یک از ما میان نصیحت عقل و خروش رویاگون خواب مردد می شویم و باید دست به انتخابی دشوار بزنیم. شوق کودکانه یوسف سفری را برای او ممکن ساخت که مصلحت اندیشی پدر از آن منعش می کرد، سفری سرشار از رنج و گنج. در یکی از کتاب های حکمت مصر آمده است: خدایان رویا را آفریدند تا راهی برای انسان بگشایند، را که انسان خویش نمی تواند آینده را ببیند. کاویدن خواب های روزمره، شوق ساختن آینده را در جان ما شعله ور می سازد، آینده ای نه بر مبنای بایدهای دیگران که براساس اصیل ترین خواسته های جان آدمی و در این مسیر دردکشیدن و رنج بردن اجتناب ناپذیر است.

بارها از خود پرسیده ام یوسف در عمق چاه برادران یا به کنج انزوای زندان مصر، در آن لحظات فرساینده اندوه و تنهایی، چگونه امید به فردا را در خود حفظ کرد تا طاقت آوردن ممکن شود؟ کنار ایمان همیشگی او، شاید پاسخ این پرسش احترام و توجه به جهان غنی خواب ها باشد. رویاها در روان ما کارکردی جبرانی دارند، در آرمیدگی خواب شبانه، دشواری های بیداری روزانه جبران می شوند. آن کهن خرد عمق جان انسان از رویاها استفاده می کند تا تعادل را به روان او برگرداند. افراط ها با تفریط و کاستی ها با فزونی جبران می شوند. رویا و کابوس به تناوب جای یکدیگر را می گیرند تا تعادل طلایی روان آدمی همواره پایدار و برقرار باقی بماند. در اساطیر یونانی، ایزدی به نام مورفئوس مسئول شکل دادن به خواب های آدمیان است.

او بر باغستان خواب نظارت می کند؛ باغی که با دو دروازه که از یکی رویا و از دیگری کابوس وارد ذهن انسان می شود. فرشته متوکل بر خواب ها از دو ابزار رویا و کابوس بهره می جوید تا به ذهن هوشیار آدمی یادآوری کند کی و کجا در مسیر درست قرار دارد و چطور و چگونه از راه صحیح مختص به خود خارج شده است. هراس و رنج تحمل کابوس، آیینه ای برابر انسان می گذارد تا او ناکجای ویران ناشی از انتخاب های نادرستش را ببیند و پیش از فرورفتن در باتلاق نارضایتی و بی معنایی، راهی برای بازگشت و به یاد آوردن خویشتن خویش بجوید و بیابد. دو مرد هم بند یوسف در زندان نماد دو دروازه خواب ها هستند؛ یکی رویایی رهایی بخش دیده است و دیگری کابوسی تلخ که پایان زندگی اش را به او یادآور می شود.

شاید بتوانیم فرض کنیم آن دو مرد ،وجوه متفاوت جان پیامبر در بند هستند؛ نمادهای انتخاب های متفاوت در بزنگاه های مهم زندگی که هدایت یا گمراهی را پدید می آورند. این میان آن کس که جانش به خرد درک خواب متبرک شده باشد، توان تشخیص راه را از بیراه دارد. مردی مانند یوسف که از ابتدا دل در گرو رویای شخصی خویش داشت، رویایی با ماه و خورشید و یازده ستاره. می گویند اسطوره رویایی جمعی است و رویا اسطوره ای شخصی. نیاکان نخستین ما از طریق درک اساطیر جایگاه خویش در جهان را یافته و به بودن خود معنا می بخشیدند. به واسطه روایت اسطوره مشخص می شد که قهرمان کیست و باید چه بکند، مرز میان مقدس و نامقدس کجاست، نقش هرکدام از اعضای گروه در رستگاری و نجات جمعی چیست و...

اسطوره به بودن جمعی مردمان جهتی آشکار و شفاف می بخشید. برای انسان مدرن در جهانی به شدت اسطوره زدایی شده، خواب ها و رویاها همان کارکرد اساطیر کهن را دارند. هر یک از ما به برکت درک و تفسیر خواب های خویش، اسطوره شخصی خود را پیدا می کنیم، روایت از زیستن و بودن که این مجال گرامی میان تولد و مرگ را پرارزش و خواستنی می سازد، به واسطه درک این اسطوره شخصی می دانیم برای چه میجنگیم، درک می کنیم که معنای رنج کشیدنمان چیست و پی می بریم که رو به کدام سو داریم. یوسف را به یاد می آورم وقتی از پی روزگاری سخت، عزتی دوچندان یافت و کنعان بنه کن به ملاقات او شتافت تا عزیزش را از نو بر صدر بنشاند. پدر، مادر و یازده برادر بر او سجده بردند، با او که هرگز از یاد نبرد رویایی داشته است.