فاطمه مقیمی: راه را برای زنان باز کردم

ماهنامه پیشه و تجارت - صغری عباس نژاد: سیده فاطمه مقیمی از زنان پیشرو در بخش خصوصی است که توانست یک شرکت حمل و نقل بین المللی تاسیس کند و امروز عضو هیئت رییسه اتاق بازرگانی و صنعت و معدن تهران است.

این بانوی تجارت ایران، جایگاه درخور توجهی در بخش خصوصی به دست آورده است و به عنوان مدیر و موسس یکی از بزرگ ترین شرکت های حمل و نقل بین المللی کشور در کارگروه های مرتبط با حمل و نقل همکاری دارد. البته مقیمی همواره از دغدغه ها و تجربه های این راه یاد می کند. وی از تجربه کم برای آغاز به کار در حوزه حمل و نقل، همسو با آن روبرویی با تلاطم های جنگ تحمیلی و شاید سخت تر از این دو ناباوری عرفی جامعه نسبت به موفقیت یک زن در حوزه حمل و نقل می گوید.

این عضو اتاق بازرگانی بعد از دوران جنگ تقریبا سه دهه همسو و متاثر از سیاست دولت ها در حوزه تجارت (دقیق تر بگوییم، حمل و نقل) فعالیت کرد. سال هایی که هرکدام فراز و فرود خود را در حوزه سیاست و اقتصاد داشت. مقیمی در گفت و گو با ما از دوران سازندگی و اصلاحات به عنوان دوران آرامش اقتصادی یاد کرد و بالعکس. هشت سال بعد از اصلاحات (دولت نهم و دهم) را دوران ویرانی اقتصاد برشمرد. به گفته وی، دولت یازدهم چهارسال اخیر را جز به جمع کردن ویرانه ها سپری نکرد و از دوره تازه این دولت می توان نسبت به آینده چشم امید داشت. مقیمی باور دارد که حرکت مشابه دوران سازندگی می تواند برای امروز تجارت ایران نسخه خوبی باشد.

شما جزء زنان پیشرو در بخش خصوصی هستید که توانست یک شرکت حمل و نقل بین المللی تاسیس کند. چگونه به این راه قدم گذاشتید؟

برحسب اتفاق در یک شرکت حمل و نقل به عنوان کارمند مشغول به کار شدم و با توجه به اینکه رشته تحصیلی من عمران بود و با توجه به مسلط بودنم به زبان انگلیسی، توانستم در حوزه کاری یادشده توانایی ام را اثبات کنم؛ البته این برای من کافی نبود و در توانم دیدم که شرکتی را تاسیس کنم. از سال 62 به دنبال ثبت شرکت بودم و به سختی و با دوندگی زیاد درماه هشتم سال 62 بالاخره شرکتم به ثبت رسید. البته دشواری ها با تاسیس شرکت پایان نیافت و با توجه به اینکه حوزه حمل و نقل در آن دوران- و حتی در حال حاضر- مردانه به نظر می رسید، فعالیت به عنوان یک زن بسیار دشوار بود.

اولین بودن در هر حوزه کاری، با سختی همراه است و این موضوع، فعالیت و کار من را در حوزه حمل و نقل متاثر ساخت. در شرایطی آغاز به کار کردم که انقلاب بخ داده و جنگ پیش آمده بود و من وارد حوزه ای شدم که عقبه خانوادگی در آن نداشتم. پدرم در این حوزه فعال نبود تا من نسل دوم یا سوم خانواده و میراث دار فعالیت تجاری اش باشم. پدر و مادر من کارمند دولت بودند و در حوزه فعالیتم نمی توانستند میراثی از تجربه یا دارایی در اختیارم بگذارند.

از طرفی جامعه تجارت هم بنا بر زن بودن من داوری کرده و در حوزه حمل و نقل مرا محکوم به شکست می دانستند. با این حال دست از تلاش برنداشتم تا جایی که در حوزه حمل و نقل جایگاه مناسبی پیدا کردم. امروز که مروری بر گذشته ام دارم، می بینم که استقامت من در این حوزه راه را برای فعالیت دیگر زنان هم باز کرده است و این قوت قلبی برای هر آدم است که بتواند با فعالیت خود الگویی برای قشری خاص باشد.

به رغم دشواری های عرفی زمان خود، قطعا دوران جنگ هم بر تجارت دشواری هایی را متحمل کرد و حوزه حمل و نقل هم از این رویداد متاثر بود. شما چطور ریسک فعالیت در حوزه حمل و نقل را پذیرفتید؟

وقتی سال ۶۲ وارد حوزه حمل و نقل شدم، طبیعتا جنگ هم همسو با فعالیت های اقتصادی، مشکلات و تنیدگی هایی در کار به وجود آورد و محدودیت ها را رقم زد؛ اما اگر باور داشته باشید که کارتان خاص و موفقیت در انتظار شماست، هر مشکلی حتی جنگ هم مانع فعالیتتان نمی شود. قطعا اگر جنگ نبود و باورهای عرفی بر این اساس بود که زنان هم در حوزه تجارت و حمل و نقل توانمند هستند، شرایط بیشتر به من قوت قلب می داد.

به هر حال هر کاری ریسک دارد و قطعا باید منطقی و حساب شده ریسک کرد اما دلگرمی و دل خوشی و یک ایده خوب برای فعالیت تجاری می تواند این ریسک را کاهش دهد. دلگرمی بزرگ من همسرم بود که بارها هم این موضوع را مطرح کرده ام. همراهی ایشان کمک شایانی به من کرد و خوشبختانه نتایج خوبی از فعالیت هایم گرفتم. اصلا رابطه ای در حوزه حمل و نقل نداشتم و هیچ گونه حمایت و پشتیبانی از وزارتخانه یا اداره ای برایم مطرح نبود.

حتی خیلی وقت ها نگاه ها و باورها با توجه به شرایط و مسائل بطن جامعه مانع من هم بود. البته مانع قانونی بر سر راه فعالیت وجود نداشت اما عادت و عرف جامعه باور داشت که زن نمی تواند وارد این حوزه شود؛ کما اینکه این تابو را با ورود به حوزه حمل و نقل شکستم.

این که بتوانید نگاه جامعه را تغییر دهید و اطرافیان شما بپذیرند که جنسیت مانع ورود هیچ فردی به یک کار یا تجارت نم شود، خود تلاش و انرژی زیادی می طلبد. البته پیش از من هم این گام برداشته شد اما د رهمان دوره ورودم به هیئت رییسه متاسفانه این بانوان پیشرو، فرصت حضور پیدا نکردند.

همراهی شما با اتاق بازرگانی چگونه شکل گرفت؟

مناز روز تاسیس شرکت، عضو اتاق بازرگانی بودم و از شرایط فعالیت در حوزه تجارت، عضویت در اتاق بود؛ اما با ریشه دواندن فعالیتم در حوزه حمل و نقل و شناخته شدن در جامعه تجارت در دوره های متوالی فعالیت گسترده تر و نزدیک تری در اتاق بازرگانی داشتم. پنج دوره عضو هیئت رییسه انجمن شرکت های حمل و نقل بین المللی ایران هم بودم و الان هم این فعالیت ادامه دارد.

از حدود یازده سال قبل یعنی سه دوره قبل به عنوان هیئت نمایندگان اتاق تهران کاندیدا شدم و رای آوردم. دو تا چهار سال را گذراندم و بار سوم هم رای آوردم که دو سال آن گذشته است. البته پیش از ورود من به هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی، دو خانم دیگر وارد اتاق بازرگانی شده بودند منتها در دوره ورودم به هیئت رییسه تنها من بودم و خانم دیگری وارد هیئت رییسه اتاق نشد.

شما در دوره ای پا به اتاق بازرگانی گذاشتید که به باور برخی ها سنتی های اتاق بر بخش خصوصی حاکم بودند. این دوران را چگونه دیدید؟

مهم این است جایی که می روید اثرگذار باشید. اینکه با چه عقایدی مواجه هستید، زمانی بر نتیجه فعالیت شما بی اثر است که بی طرفانه فعالیت کنید. از طرفین باید اجر و زحمت دیگری را که پیش از ما بوده نادیده گرفت. در اتاق بازرگانی هم مانند سایر تشکل ها، پیش قدم ها قابل احترام هستند؛ کمااینکه پیش تر هم گفتم بانوان دیگری قبل از من در هیئت نمایندگان اتاق بودند؛ بنابراین به عنوان یک بانوی تاجر مشکلی نداشتم و در بابت باقی امور هم تمام تلاشم را برای فعالیت موثر و کارآمد، جدای از بحث ها و حواشی دنبال کردم.

درست است که با رای اعضا به عنوان هیئت رییسه انتخاب می شویم اما اصولا در مجلس بخش خصوصی، حمایت موقع رای دادن است که بازتاب دارد و ماندگاری آن ها را رقم می زند. چنانچه بنده هم به نوبه خود تلاش کردم و در حوزه اتاق بازرگانی گام های موثر برداشته ام. برای نمونه شورای بانوان بازرگان را هم شکل دادم که تا به امروز در اتاق بازرگانی ایران فعالیت دارد و بسیار اثرگذار است؛ در هجده استان هم این تشکل حضور موثر دارد.

دوران بعد از جنگ بر فعالیت شما چه نقشی داشت؟

دهه اول فعالیت من در حوزه حمل و نقل و تجارت به استارت زدن برای کار معطوف بوده است. در دهه دوم، قطار فعالیتم روی ریل قرار گرفت و به سرعت تاخت. جنگ و بحران های آن پایان گرفت و دوره فعالیتم با دوران سازندگی مصادف شد و البته به دولت اصلاحات و گفت و گو با دنیا برخورد داشتم که این دو اتفاق خود قوت قلبی بود. دوران سازندگی جان دوباره ای به تجارت داد. وقتی هموار شدن فضای اقتصاد رقم خورد، ما فرصت مطلوب تری به دست آوردیم. تجارت روان شد و توانستیم در بخش بین الملل گشایش کاری بیشتری به دست بیاوریم.

بحث کریدورهای مختلف ترانزیتی از ایران توانست راه های جدید برای الگوسازی رشد اقتصاد ایران پیش پای دولت بگذارد. شرایط مطلوبی که در دوره سازندگی شاهد بودیم، توانست مسیر امن ایران را برای حمل و نقل کالاهای ترانزیتی به دیگر کشورها از جمله کشورهای استقلال یافته آن زمان معرفی کند. علاوه بر اینکه در دولت سازندگی کار اقتصادی شکل گرفت، فرصت های ترانزیتی فراهم شد و حمل و نقل رونق گرفت. در این دوره اشتغال بیشتری را شاهد بودیم. وقتی اشتغال بیشتر می شود، جلوی رکود اقتصادی گرفته می شود. حذف موانعی از این جمله، رونق کاری حوزه حمل و نقل را نیز به دنبال می آورد.

در دولت اصلاحات و ریاست جمهوری آقای سید محمد خاتمی وضعیت چگونه شد؟

آنچه سازندگی رقم زد با دوراه اصلاحات بهتر هم شد. در دوره دولت اصلاحات تجارت و به تبع آن حمل و نقل در پی مرتفع شدن مشکلات روابط بین الملل، جریان خوب را به خود گرفت.

درواقع روان سازی وضعیت تجارت در کشور و ارتباطات بهتر با دنیا، پشتوانه رشد تکاملی در ارتباط های دموکراسی و تعامل با دنیا را می طلبد. با گشایش روابط بین الملل از سوی سیاست گذاران دولت وقت، قطار تجارت بین الملل ایران وارد ریل شد. وقتی تجارت جان گرفت، حمل و نقل قدرت نمایی کرد و متعاقبال رونق حوزه حمل و نقل، توسعه تجارت را سرعت بخشید. این چرخه به ارتباط خوب اقتصادی و سیاسی در منطقه و جهان وابسته است؛ اتفاق هایی که در دولت های مختلف می افتد و شکل سیاست گذاری ها به رونق یا رکود تجارت منتج می شود.

اگر اتفاق نامناسبی در روابط بین الملل کشور رخ دهد، طبیعتا فضای اقتصادی متزلزل شده و نبض تجارت آرام می شود و با تجارت کم جان، نمی توان گوی سبقت را در حوزه حمل و نقل از رقبا برود؛ همان اتفاقی که در ده سال گذشته شاهد بودیم. در ده سال اخیر واقعا شاهد رکود بودیم و هر روز بدتر از دیروز بود. اگرچه در سه سال گذشته یک مقداری شرایط به سوی بهتر شدن رفت اما قطعا وقتی به خرابه و ویرانه می رسیم باید آوار را جمع کنیم تا دوباره بسازیم.

آن قدر مشکلات زیادی را در دوره دولت نهم و دهم شاهد بودیم که دولت یازدهم معطوف به بازیافت بود و جبران فلاکت هایی که به سرمان آمد. در حال حاضر امیدواریم دولت دوازدهم با سعی و خطایی که در چهار سال گذشته شاهد بوده، سیاست های اقتصادی را به خوبی سکان داری کند و چه خوب است که به دوران سازندگی به عنوان دوره تجربه های خوب نظر بیندازد.

آنچه امروز حوزه حمل و نقل بین الملل نیاز دارد، چیست؟

روابط تجاری مناسب از دیدگاه دنیا و به شکلی که در همه دنیا رواج دارد، تمام خواسته حوزه حمل و نقل است، ما در یک جزیره جهانی به سر می بریم. معتقدم دنیای پیرامون ما یک دنیای کروی نیست؛ بلکه یک دنیای خطی است. به عبارتی، هر جایی که هستیم همسان بودن می تواند ما را در مسیر به جلو ببرد.

اگر می خواهیم با تجارت بین الملل تعامل داشته باشیم، باید تعرفه های یکسان با دنیا وضع کنیم و قوانین و قواعد یکسان را در تجارت جهانی بپذیریم. درواقع زبان حرف زدن تجاری یکسان داشته باشیم. اگر تعرفه یکسان سازی نشود، نرخ ارز در کشور پایدار نباشد و قوانین گمرکی ما با دیگر کشورها سازگار نگردد، قطعا نمی توانیم در حوزه فعالیت تجاری موفق تر از رقبا باشیم؛ بنابراین از دولت دوازدهم انتظار داریم کاری کند که بتوانیم الحاق به WTO را (همان چیزی که در اواخر دولت اصلاحات در حال تحقق بود) شاهد باشیم و قوانین نزدیک به جامعه جهانی را پیاده کنیم.

اصلا چرا باید در شرایطی قرار بگیریم که با بعضی از کشورها لغو روادید و برخی دیگر روادید داشته باشیم. یک تاجر مانند یک مرغ مهاجر باید بتواند از هر نقطه ای بپرد و در هر نقطه فرود بیاید. اگر در تجارت بین الملل قرار بگیریم، شاهد این نیستیم که تاجر یک هفته، یک ماه یا چند ماه منتظر روادید بماند تا بتواند دنبال کالایی که سرمایه اش است، برود و آن را حفظ کند. باید امکان حضور تاجران و بازرگانان در مجامع بین المللی فراهم شود و در چنین شرایطی می توان گفت از یک فضای تجاری آزاد بهره مند هستیم.

در کنار این موضوع، بحث خصوصی سازی هم جای گلایه دارد. سال هاست که اصل ۴۴ و خصوصی سازی را مطرح کرده اند؛ اما در عمل تنها موردی که شاهد نبودیم، آزادسازی اقتصاد بود.

اگر آزادسازی اقتصاد به شکل واقعی رخ دهد، آنگاه می توان گفت خصوصی سازی به ثمر نشسته است.

یکی از اثرگذارترین امور بر اقتصاد، بخش حمل و نقل است و در شکل گیری اشتغال نقش بسزایی دارد. تعداد ایجاد شغل در یک فاکتور حمل و نقل چشمگیر است. این در حالی است که اگر قرار است در ناوگان بین المللی حضور فعال داشته باشیم، باید بازسازی و نوسازی ناوگان صورت بگیرد. من نوعی نمی توانم با ناوگان چهل سال پیش در بازارهای بین المللی امروز عرض اندام کنم؛ هم از نظر سوخت هم از نظر استانداردهای امنیتی و زیست محیطی و هم از نظر استاندارد جاده ای نمی توانم رقابتی با رقبا در سراسر دنیا داشته باشم؛ بنابراین فناوری و تکنولوژی ساخت و نوسازی ناوگان حمل و نقل باید هرچه زودتر به دست بانیان امر برسد.