برای فرار از دود و دَم تهران، به این باغ‌ها بروید

وب سایت همشهری شش و هفت - فاطمه شیخ علیزاده: در شهر ترافیك و دود هم می شود دل به طبیعت داد.كافی است كمی از كلیشه‌های زندگی مدرن فاصله بگیریم. می‌شود وقت‌های فراغت را به جای مچاله شدن زیر سقف‌های كوتاه كافه های تاریك و سفره خانه‌های خالی از اكسی‍ژن، در كافه های باغ نگارستان و باغ موزه هنر ایرانی یا زمین سرسبز باغ لاله ایرانی نفس كشید. بد نیست گهگداری از دور- از فراز بامی از تهران- چشم انداز این شهر شلوغ را تماشا كنیم تا ببینیم چقدر به ضررمان تمام شده این فاصله گرفتن طولانی از طبیعت پرانرژی.

چطور می‌شود با طبیعتی كه اگر نباشد انر‍‌ژ‌ی‌ها تحلیل می روند و قلب‌ها افسرده می‌شوند، این همه سال قهر بود؟ وقت آشتی رسیده و این روزها هم خبر خوب برای پادرمیانی این آشتی كنان كم نمی شنویم: «سه شنبه‌های بدون خودرو»، «جشنواره فیلم و موسیقی سبز»،«كمپین آشغال نریزیم» و ده‌ها خبر امیدواركننده دیگر. خواندن پیشنهادهای ما برای لذت بردن از اوقات فراغت در دامان طبیعت و باغ‌های تهران را هم فراموش نكنید!

نفس‌های بادصبا

گاهی نفس برای تهرانی تنگ می‌شود كه آن را به باغ‌های شمیران و اطرافش می‌شناختند. شهری كه گاهی حین گذر از خیابان‌هایش سرت به برگ‌های درهم تنیده درختانش می‌سایید. شهری كه روزی كوچه‌های آشتی‌كنانش با درخت‌هایی كه از پشت دیوار هر خانه سرك كشیده بودند، ‌زیبا و دیدنی بود. حالا اما ساختار باغ و باغ‌های تهران فرق كرده است؛ مثل خیلی چیزهای دیگرش ... اما هنوز هم می توان باقی‌مانده آن همه زیبایی را در گوشه و كنار شهر دید. هنوز هم می‌توان برای قدم زدن در بعدازظهر پنج‌شنبه یا برای عبوراز غروب دلگیر جمعه در این باغ‌ها قدم زد.

باغ اول، کاخ گلستان

یکی از اولین باغ‌هایی که در تهران وجود داشت، باغی به نام «چهار باغ» بود. این باغ بعدها به نام ارگ سلطنتی و یا همان کاخ گلستان مشهور شد. این باغ به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد، اما در دوران قاجار چشم و چراغ خاندان سلطنتی شد. به دلیل اینکه تا قبل از آن تهران پایتخت نبود و عمارت‌های داخل آن اهمیت سیاسی نداشتند. با تبدیل شدن تهران به پایتخت و سیاسی شدن این شهر، ‌این باغ هم به پایگاه خاصی برای بزرگان دولت تبدیل شد. تاج‌گذاری پهلوی اول و دوم نیز در همین مكان اتفاق افتاد.

وسعت باغ:‌ این کاخ با مساحتی حدود یک دهم مساحت اولیه‌اش همچنان در محل قدیمی‌اش پابرجاست. این نشان می‌دهد که هر چند بخش اعظم عمارت آن دست نخورده است اما بخش اصلی باغ آن از بین رفته است.

كجاست:‌ موزه باغ و کاخ گلستان یکی از مکان‌های دیدنی شهر تهران است. چهارراه گلوبندک، میدان ارگ، ‌كاخ گلستان نشانی این باغ است. اینجا كه رسیدید، درختان سر به فلك كشیده باغ، ‌حتما جادوی‌تان خواهد كرد.

زمان بازدید: در این باغ ‌هر روز از ساعت هشت صبح تا پنج بعد از ظهر برای قدم زدن به روی شما باز است.


باغ دوم، باغ عین‌الدوله

مكانی كه درحال حاضر محل نگارخانه برگ و کارگاه مجسمه سازی است، روزگاری خانه صدراعظم مستبد مظفرالدین شاه، یعنی عین‌الدوله بود. به همین دلیل از همان روزگار و تاحالا كه این مکان به یک مکان عمومی تبدیل شده؛ هم چنان باغ عین الدوله نامیده می‌شود. انگار هنوز هم روح صاحب آن در همان حوالی قدم می‌زند تا همه به این باغ، ‌باغ عین‌الدوله بگویند! عین‌الدوله تا سال 1306 شمسی در قید حیات بود، اما در سال‌های آخر عمر ورشکست شد و طلبکاران اموال او را تصاحب کردند.

وسعت باغ:‌ در زمانی كه باغ شكل اصلی خودش را داشت، ‌مساحت كل آن 11900 مترمربع بود. این باغ چهار در شامل دو در اصلی شمالی و جنوبی و دو در فرعی شرقی وغربی بود. درحال حاضر وسعت باغ بسیار كمتر از این مقدار بوده و فقط در شمالی آن برای ورود و خروج باز است.

كجاست:‌ این باغ در خیابان پاسداران، میدان هروی قرار دارد. از چند سال پیش این باغ رسما در اختیار شهرداری تهران قرار گرفته و به مكانی عمومی تبدیل شده است. تا سال 1376 این عمارت دست به دست بین اشخاص حقیقی گشت تا اینکه با موافقت آخرین صاحب آن، این باغ به شهرداری واگذار شد.


باغ سوم، باغ فردوس

فیلم «سلام سینما»، ‌یادتان هست؟‌ همان فیلمی كه قرار بود از بین عده‌ای، ‌چند بازیگر انتخاب شوند. در صحنه‌ای از فیلم، ‌در عمارتی زیبا و قدیمی باز می‌شود و مردم به آن هجوم می‌برند! آن عمارت زیبا، ‌عمارت داخل باغ فردوس است كه با وجود تغییرات اطراف باغ، ‌كماكان به زیبایی پا برجاست و امروز به «موزه سینما»‌تبدیل شده است. ماجرای این باغ به دوره قاجار برمی‌گردد. در سال 1264 شمسی، ‌زمانی که آغا محمد خان قاجار در منطقه محمودیه فعلی در گذشت، در نزدیکی تجریش قصری به نام قصر محمدیه برای او در حال ساخت بود که با مرگ او ساخت قصر نیمه کاره ماند، اما درباریان در نزدیکی همان عمارت نیمه کاره محمدیه اقدام به احداث باغی کردند که بعدها به باغ فردوس مشهور شد.

باغ فردوس تا زمان رضاخان بارها دست به دست افراد مختلف گشت تا این که در سال 1316 وزارت معارف آن زمان باغ را خرید و دبیرستان شاپور در آنجا بنا شد. در سال 1352 نیز قسمتی از آن برای استقرار لغت نامه دهخدا و موسسه باستان شناسی به دانشگاه تهران واگذار شد که هم اکنون نیز این مراكز در همان باغ فردوس درحال فعالیت هستند. هرچند بین این دو مركز و باغ فردوس یك كوچه بلند فاصله افتاده است. باغ فردوس بعد از انقلاب تحت اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آمد. در حال حاضر عمارت آن چنان به شکل گوش فیلی قدیمی خود باقی مانده است.

كجاست:‌ خیابان ولیعصر، ‌بالاتر از چهارراه پارك وی، ‌بعد از سه راهی زعفرانیه، باغ فردوس

زمان بازدید: ‌هر روز از ساعت 10 صبح می‌توانید به این باغ و سینما سر بزنید.


باغ چهارم، باغ موزه قصر

این باغ موزه، محل قدیم زندان قصر است. یكی از زندان‌هایی كه به مخوف ترین زندان‌های رژیم سابق معروف بود. هنوز هم اگر به این باغ بروید، ‌خوب به فضا دقت كنید، حس خاصی خواهید داشت؛‌انگار باغ با شما درباره آنچه بر آن گذشته، ‌صحبت می‌كند. محل این باغ در سال 1168 یعنی در زمان حکومت قاجار ساخته شد و در زمان رضا شاه با تمام وسعتش، متروکه شد. ‌ زمانی که رضاخان به فکر ایجاد یک زندان بزرگ برای تهران افتاد، این باغ را به عنوان محلی برای زندان در نظر گرفت. به این ترتیب در سال 1308 این باغ تبدیل به زندان شد و تا دهه 40 یعنی تا زمان ساخته شدن زندان اوین، تنها زندان موجود در تهران بود .

حتی پس از انقلاب اسلامی هم این زندان محل نگهداری مجرمان مالی، قاچاقچیان و امثال آنها بود، اما قبل از انقلاب اسلامی و در سال‌های مبارزه سیاسی مردم علیه رژیم شاهنشاهی، بند سیاسی آن، بند سیاسی خاصی بود و افراد انقلابی زیادی در آن زندانی بودند. محمد فرخی یزدی، تیمورتاش، بزرگ علوی نیز از دیگر زندانیان سیاسی مشهور قبل از انقلاب زندان قصر بودند. در سال 1383 این باغ از زندانیان داخل آن خالی شد و در سال 91 به همت شهرداری تهران به عنوان باغ موزه در معرض دید عموم قرار گرفت. این باغ موزه هم چنان شکل اولیه خود را حفظ کرده است.

كجاست: خیابان شریعتی، نزدیك به شهر كتاب مركزی، خیابان پلیس، میدان پلیس، ‌باغ موزه قصر

زمان بازدید: برای بازدید ارگانی از ساعت 9 تا 13 هر روز و برای بازدید عموم از ساعت 14 تا 21


باغ پنجم، باغ موزه مینیاتور

باغ موزه مینیاتور در سال 92 افتتاح شده است. در این مكان مینیاتور باغ‌های ایرانی و ماکت‌های بناهای ارزشمند ایرانی را می‌بینید. از جمله این ماکت‌ها می‌توان به ماکت تخت جمشید، میدان نقش جهان اصفهان، تخت سلیمان، ‌كلیساهای ارامنه، گنبد سلطانیه، ‌بازار تبریز، ‌ارگ بم و... اشاره كرد.علاوه براین گونه‌های مختلف گیاهی در معابر این پارک كاشته شده كه 70 درصد آن همیشه سبز بوده و در تمام فصل‌های سال زیبایی این باغ را حفظ می‌کند. از جمله گیاهان آن نیز می‌توان به لیكوستروم پیوندی، افرای چینی، ‌میخك هندی ابلق، چنار، ‌ماگنولیای سبز و... اشاره كرد. مساحت این باغ سه هكتار است.

كجاست: خیابان جانبازان غربی، نبش اتوبان امام علی(ع)

زمان بازدید: ‌هر روز از ساعت 8 صبح تا 20


باغ ششم، باغ پرندگان

شاید بعضی این منطقه را با نام پادگان معروفش یعنی پادگان لویزان بشناسند! آنهایی كه دوره‌ای از خدمت‌شان را در خدمت این پادگان بودند، اما منطقه لویزان باغ و باغستان‌های بسیار زیبایی هم دارد. درحال حاضر از آن دهکده سرسبز و آباد پارک جنگلی لویزان به جا مانده است. در دل این پارك از سال 1392، ‌باغ پرندگان جا گرفته است. انواع پرندگانی که در قفس نگهداری می‌شوند یا پرندگانی که در فضای باز پرواز می‌كنند، در این باغ كنار هم جمع شده‌اند و منظره‌ای دیدنی در پارك ایجاد كرده‌اند.

كجاست:‌ لویزان در قدیم نام یکی از دهکده‌های شمیران بوده که از جنوب به تپه‌های شمس آباد و از شمال به ازگل منتهی می‌شد و در شش کیلومتری تجریش قرار داشت. نشانی دقیق باغ پرندگان، واقع در پارك لویزان، خیابان هنگام، خیابان 35 متری استقلال؛ بلوار کوهستان است.

زمان بازدید: از ساعت 9 صبح تا 6 عصر است.


باغ هفتم، ‌باغ موزه دکتر محمود حسابی

به میدان تجریش كه برسید، ‌انگار به مكان بسیاری از باغ‌های شخصی و عمومی تهران رسیده‌اید. یكی از این باغ‌ موزه‌ها كه در حقیقت خانه دكتر محمود حسابی است، باغ موزه دكتر حسابی است. این باغ در سال 1310 بنا شد. پس از فوت دكتر حسابی در سال 1371 این مكان به موزه تبدیل شده و توسط پسر او ایرج حسابی مدیریت می‌شود. عمارت این باغ سه طبقه است و موزه در طبقه سوم آن قرار دارد.

وسایل شخصی دکتر حسابی و مدارک علمی و تحصیلی او، عکس‌های قدیمی دكتر حسابی و... در آنجا قرار دارد. با مراجعه به این موزه می‌توانید تغییراتی را ببینید که دکتر حسابی در خانه اش داده بود تا زندگی برای فرزند کم بینایش راحت تر شود. بخش جالب این موزه مشاهده وسایل خراب و ناکارآمدی است که دکتر حسابی با تغییراتی در نحوه استفاده‌شان، از آنها دوباره استفاده می‌کرده است.

كجاست: میدان تجریش، ‌خیابان شهید امیر ابراهیم دربندی(‌مقصودبیك سابق)‌، ‌میدان تختی، چهارراه دکتر حسابی

زمان بازدید: ‌هر روز از ساعت 9 صبح تا 17:45 و روزهای جمعه از ساعت 14 به بعد


باغ هشتم، باغ نگارستان

در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به دستور او قصری ییلاقی در نزدیکی بهارستان فعلی بنا شد. این باغ به دلیل وجود نقاشی‌های زیادی كه به دستور شاه بر در و دیوار اتاق‌های باغ نقش بست، ‌به باغ نگارستان معروف شد. هرچند در حال حاضر مساحت کنونی باغ نسبت به زمان حکومت فتحعلی شاه خیلی کوچک‌تر شده است، اما تاریخ نشان می‌دهد که در آن زمان باغ وسعت خیلی زیادی داشته است. دروازه جنوبی باغ در ضلع شمالی میدان بهارستان و از طرف شرق به دروازه شمیران و از طرف غرب به صفی علیشاه منتهی می‌‎شد. در این باغ چندین حوضخانه و تالارهای با‌شکوه وجود داشت.

مهم ترین رویداد تاریخی ای که این باغ به خود دیده، قتل قائم مقام فراهانی به دست محمدشاه و عوامل او بود. در زمان مظفرالدین شاه مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی کمال‌الملک در باغ نگارستان تاسیس شد. در سال 1307 نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک ایرانی در ضلع شمالی باغ توسط نیکلای مارکوف؛ معمار پناهنده روسی کشیده شد و تبدیل به دارالمعلمین یا همان دانشسرای عالی تربیت معلم شد. در سال 1315، عمارت بزرگ دیگری در شمال شرقی به عنوان کتابخانه بنا شد که پروین اعتصامی در آنجا به عنوان معاون کتابخانه مشغول به کار شد.

تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی و ادبی کشور از جمله ملک‌الشعرا بهار، علی اکبر دهخدا، دكتر محمود حسابی، دكتر محمد معین و بسیاری دیگر در این مجموعه تاریخی تحصیل کرده‌اند. در سال 1313 قانون تاسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال 1325 بعضی از دانشکده‌ها به محل کنونی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال 1335 این بنای عظیم به موسسه لغت نامه دهخدا، موسسه جغرافیا؛ موسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت، اما بعد از آن با تصویب و راه اندازی موزه تاریخ علم در محل باغ نگارستان، کار حراست و مرمت این مکان مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و به زودی موزه تاریخ و مفاخر دانشگاه تهران در آن محل گشایش یافت. در حال حاضر موزه هنرهای ملی در آنجا دایر است.

كجاست: میدان بهارستان، خیابان دانشسرا؛خیابان شریعتمدار رفیع

زمان بازدید: هر روز به جز دوشنبه‌ها از ساعت 9 صبح تا 7 بعد از ظهر


باغ نهم، باغ موزه هنر ایرانی

چند قدم بالاتر از موزه دكتر محمود حسابی، می‌توانید نرده‌های باغ موزه هنر ایرانی را ببینید. باغی زیبا كه اگر از كنار آن هم رد بشوید، ‌نسیم خنك ‌روح‌تان را تازه می‌كند. این باغ در سال 1310 احداث شد. این باغ بزرگ متعلق به همسر سپهبد امیرابراهیمی بود و تا مدت‌ها بعد از پیروزی انقلاب بلااستفاده ماند و درآستانه تخریب قرار داشت، اما بعد از مدتی با هدف نگهداری آثار هنری و احیای بناهای تاریخی باغ دوباره احیا‌ شد. داخل باغ می‌توانید ماکت‌های برج آزادی، سی و سه پل اصفهان، هشت بهشت، میدان امام اصفهان و چند سازه هنری چوبی را مشاهده كنید. همچنین می‌توانید ضمن بازدید از این باغ از بوفه صبحانه، ‌رستوران و كافی شاپ آن استفاده كنید. علاوه براینكه چند مغازه كوچك شامل كارهای دستی و كتابفروشی نیز آنجا وجود دارد كه بی شك دیدن شان خالی از لطف نیست، ‌به‌ویژه برای خانم‌های باسلیقه و اهل ذوق و هنر.

كجاست: میدان تجریش، خیابان شهید امیرابراهیم دربندی(خیابان مقصود بیک سابق)‌، میدان تختی، بالاتر از چهارراه دكتر حسابی

زمان بازدید: 9 صبح تا 21:30


باغ دهم، باغ لاله ایرانی

این باغ درواقع خانه میرزا حسن آشتیانی معروف به میرزا حسن خان مستوفی الممالک است. میرزا حسن خان یکی از دولتمردان شهیر ایرانی و از سرشناس ترین نخست وزیران بعد از انقلاب مشروطه است و چندین دوره نخست وزیر ایران بود.وی از معدود رجال قاجاری است که در دربار پهلوی هم محترم بود. او که در جوانی با دختر ناصرالدین شاه ازدواج کرده بود در زمان حیات خود بعضی از املاکش را وقف کرد؛ چرا که بیشتر اراضی ده ونک متعلق به او بودند. در مناطق مختلف شهر تهران املاک زیادی داشت و نام‌گذاری محله حسن آباد هم به خاطر وجود املاک باارزش او در آن منطقه بوده است.

یکی از کارهای مهم او احداث مدرسه عالی دختران در یکی از زمین‌های ونک بود که بعدها به دانشگاه الزهرا تغییر نام یافت. خانه مستوفی الممالک در محله قدیم ده ونک به باغ مستوفی الممالک معروف بود و حالا تبدیل به باغ ایرانی شده که در فصل رویش گل لاله به خاطر وجود انبوه لاله‌های رنگارنگ بازدید کنندگان زیادی دارد. از کل مساحت سه هکتاری این باغ دو و نیم هکتار به فضای سبز اختصاص داده شده و با وجود بازسازی این فضای سبز درختان تنومند قدیمی همچنان در ترکیب اصلی باغ باقی هستند. عمارت‌های قدیمی باغ نیز مرمت شده و به زیبایی این باغ افزوده اند.این مکان در سال 84 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

كجاست: میدان ونك، خیابان شیخ بهایی، 20 متری پیروزان کوچه شهید صابری


باغ یازدهم، عمارت مسعودیه

عمارت- باغ مسعودیه توسط یکی از فرزندان ناصرالدین شاه به نام مسعودمیرزا حاکم اصفهان بنا شد. دلیل نام‌گذاری آن به مسعودیه هم همین است. مسعود میرزا ملقب به ظل السلطان با برادرش مظفرالدین شاه مخالف بود و همین موضوع باعث شد باغ مسعودیه به پایگاهی برای مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلی شاه تبدیل شود. در سال 1287 در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمدعلی شاه منفجر شد و بهانه لازم برای به توپ بستن مجلس را دست داد .پس از آن واقعه، عمارت مسعودیه نیز به رگبار بسته شد.

براین باغ چه گذشته است

نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران در سال 1304 در محل عمارت مسعودیه بنا شد و چند سال بعد در گوشه ای از یکی از اتاق‌های آن عتیقه‌های باستانی را به نمایش گذاشتند و در حقیقت اولین موزه ایران دایر شد. آن اشیا در سال1318 به موزه منتقل شدند. در سال 1345 با تفکیک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر؛ عمارت مسعودیه به وزارت آموزش و پرورش تبدیل شد و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد.

كجاست:‌ خیابان جمهوری نرسیده به بهارستان، خیابان ملت تقاطع خیابان اکباتان