پایان پلاک ها در ایران؟

مجله همشهری جوان - محمدتقی حاجی موسی: وقتی در سال 1305، اولین خودرو در ایران پلاک شد، هیچ کس فکرش را نمی کرد که حدود 90 سال بعد، مسئله شماره گذاری خودروها در شهر تهران چیزی شبیه به یک معضل شود. از وقتی نصب پلاک های «ایران 99» روی خودرو تهرانی ها شروع شده این شایعه شده که چه بلایی سر پلاک خودروها بیاید؟

به بهانه همین موضوع سری هم زده ایم به دنیای پلاک خودروها در داخل و خارج از کشور و یک مقایسه کرده ایم تا ببینیم مثلا در کشوری مثل آلمان با خودروهایی چند برابر بیشتر از ما چه کار می کنند که پلاک کم نمی آورند؟

پلاک های اولین خودروهایی که وارد ایران شدند چهار رقمی بودند؛ یعنی تنها یک عدد چهار رقمی را روی پلاک می زدند اما با بیشتر شدن خودروها در سال 1308، اسم شهر هم بالای چهار عدد اضافه شد ولی ظاهرا این مدل شماره گذاری جوابگوی خیل عظیم خودروها نبودو خیلی زود یک حرف الفبا هم به اعدادی که حالا تعدادشان به پنج رسیده بود، اضافه شد.


بعد از گذشت چند سال یک عدد دو رقمی هم به نام شهر اضافه شد که مدل خودرو را نشان می داد. برای مثال یک پیکان تهران ۲۲، به طور معمول مدل سال ۵۶ بود.

در دهه ۷۰ اینقدر پلاک های جورواجوری روی خودروها نصب بود که مسئولان تصمیم گرفتند همه پلاک ها را جمع کنندو اینچنین بود که پلاک لیزری متولد شد. در سال ۷۸ قرار شد همه خودروها پلاک هایشان را تعویض و از پلاک لیزری استفاده کنند. این امر با چسباندن یک برچسب تعویض پلاک در سال ۷۸ و گرفتن ۲۵۰۰ تومان از هر مالک خودرو آغاز شد اما در عمل هیچ اتفاق خاصی نیفتاد و آخرش هم معلوم نشد آن ۲۵۰۰ تومان ها چه شد تا اینکه در دهه ۸۰ و به طور مشخص سال ۸۲، پلاک های ملی که همین پلاک های فعلی هستند به بازار آمدند؛ پلاک هایی با استاندارد اروپایی ۲۰.۵ در ۴.۵ اینچ که دیگر نمی شد به این راحتی ها مدل خودروها را از رویشان تشخیص داد. پلاک هایی که حالا متعلق به مالک بود و نه خودرو.

زمانی که این پلاک ها روی خودروها نصب شد، ظرفیت تقریبی شان ۶۱ میلیون خودرو بود؛ در حالی که در اسفند ۹۲ تعداد خودرو ایرانی ها کمی بیش از ۱۵ میلیون بود. هر شهر عدد خودش را داشت. ظاهرا مشکلی نبود اما یک جای کار می لنگید. انگار هیچ کس حواسش به تهران نبود؛ جایی که طبق آمار شهرداری، از هر ۱۰ نفر، ۳.۳ نفر خودرو دارند و اینطوری تنها در تهران بیش از ۵.۵ میلیون خودرو با پلاک متعلق به شهر تهران تردد می کنند؛ یعنی با پلاک های رند ۱۱ و ۲۲ تا برسد به ۹۹.


اینها در حالی است که هر سری از پلاک ها قادر به شماره کردن حدود ۵۶ هزار خودرو است و با علم به اینکه از همه حروف الفبا در شماره گذاری استفاده نمی شود و همه شماره ها هم روی پلاک نمی آیند (مثلا ۵ تا ۱)، ظرفیت کل پلاک های ملی برای تهران می شود حداکثر نزدیک به ۶ میلیون شماره و اینجاست که با توجه به رشد هر روزه تعداد خودرو در تهران، زنگ خطر پایان پلاک ها به صدا درمی آید و این سوال مطرح می شود که قرار است بعد از ایران ۹۹ چه اتفاقی بیفتد؟ آیا بار دیگر پلاک ها عوض می شوند؟

شماره گذاری در ایران چگونه صورت می گیرد؟

ایران ۱۱

خیال نکنید که همین جوری است و شماره ها را به صورت رندوم می زنند روی پلاک ها. هر شماره و حرفی برای خودش داستان و رازی دارد. مدل شماره گذاری در پلاک ملی اینطوری است که از سمت چاپ اول دوتا عدد، بعد یک حرف، بعد سه تا عدد و در مربع سمت راست هم نام ایران به علاوه دو عدد دیده می شود.

برای مثال، اگر دو عدد درون مربع ۵۶ باشد، خودرو متعلق به استان گیلان است؛ یعنی این دو عدد منطقه زندگی مالک را در یک حوزه گسترده (معمولا استان یا شهر بزرگ) نشان می دهد اما کاربرد حرف الفبا برای معلوم کردن منطقه کوچکتر و دقیق تر است.

روی همان پلاک، اگر حرف «ل» باشد خودرو متعلق به شهرستان فومن و اگر حرف «ب» باشد متعلق به بندر انزلی است. به همین ترتیب برای شهرها و استان های دیگر هم چنین رمزنگاری هایی انجام شده است. اینها اما تنها متعلق به خودروهای شخصی است در حالی که کلی خودرو عمومی دیگر هم وجوددارد.

تاکسی ها

پلاک تاکسی ها زردرنگ است و تنها حرف الفبایش هم «ت» است. تاکسی ها هم برای آنکه معلوم شود برای کدام استان هستند از عدد دو رقمی استفاده می کنند. برای مثال در آذربایجان غربی، عدد دو رقمی تاکسی ها از ۱۷ شروع می شود و در صورت پر شدن به ۲۷ و ۳۷ و ... تغییر پیدا می کند.


عمومی

منظور از خودروهای عمومی؛ اتوبوس، مینی بوس، کامیون و تریلی است. پلاک این خودروها زردرنگ و حرف مشخصه شان «ع» است؛ برای مثال پلاک یک اتوبوس در اصفهان ترکیبی از پنج عدد و حرف «ع» به علاوه کد ایران ۱۳ خواهد بود.

دولتی

هر خودرویی که از اموال دولتی باشد، اعم از سواری و کامپیون و وانت و اتوبوس و ... باید از پلاک های قرمز با حرف «الف» استفاده کند. اینجا هم هر استان کد دو رقمی مختص خودش را دارد.

معلولین

تنها تفاوت این پلاک با پلاک های شخصی در نبودن حروف الفبا مابین اعداد است که به جای آن تصویر یک صندلی چرخدار دیده می شود. دلیل آن هم این است که اگر خودرو در محل ویژه جانبازان و معلولین پارک شده بود، قابل تشخیص باشد یا برای مثال هنگام دریافت سهمیه سوخت.

کشاورزی

پلاک این خودروها مانند خودروهای عمومی زردرنگ است، با این تفاوت که حرف «ک» روی آنها نقش بسته است. به طور مثال اگر شما در بابل زندگی کنید و یک تراکتور داشته باشید، احتمالا تراکتور شما پلاکی با کد ایران ۷۲ و پنج عدد به همراه حرف «ک» را دارد.

تشریفات

این خودروها که معمولا متعلق به دولت هستند و برای مراسم و جابجایی مسئولان استفاده می شوند، دارای یک پلاک قرمز هستند که در سمت چپش عبارت تشریفات به صورت فارسی و protocol به صورت لاتین درج شده است. همچنین در سمت راست این کلمه یک عدد چهار رقمی نوشته شده است.

پلیس

یک پلاک سبزرنگ با یک حرف «پ» یعنی اینکه این خودرو متعلق به پلیس است. حالا فرقی نمی کند پلیس آگاهی یا راهنمایی و رانندگی.


قدیمی

خودروهای قدیمی که خودشان شامل نفیس (بیش از ۵۰ سال)، قدیمی و ویژه می شوند، دارای پلاک های با استاندارد آمریکایی هستند؛ یعنی اندازه شان ۱۲ در ۶ اینچ است و دربرگیرنده عبارت تاریخی، یک عدد پنج رقمی، تصویری از یک مکان قدیمی و پرچم ایران هستند.

سیاسی

این خودروها مختص افراد خارجی شاغل در سفارتخانه ها هستند و همینطور که می بینید با استاندارد آمریکایی پلاک می شوند.

موتورسیکلت ها

پلاک موتورسیکلت ها در ایران مطابق با استاندارد اروپایی موتورسیکلت هاست و شامل یک عدد سه رقمی در بالا و یک عدد پنج رقمی در پایین است. البته موتورسیکلت ها معمولا خیلی پایبند به پلاک نیستند.

پلاک آزاد

مناطق آزاد تجاری، پلاک خاص خودشان را دارند چرا که در این مناطق می شود بدون پرداخت عوارض گمرک، سوار خودروهای آنچنانی شد و البته پول به مراتب کمتری پرداخت کرد.

پلاک مناطق آزاد برخلاف پلاک های ملی با استاندارد آمریکایی تولید می شوند و همانطور که می بینید هر کدام بسته به نام منطقه آزاد، از لوگو و عبارت لاتین نام منطقه استفاده می کنند که با یک عدد پنج رقمی ترکیب شده است. هم اکنون هفت منطقه آزاد تجاری دارای پلاک اختصاصی هستند که شامل مناطق ارس، اروند، انزلی، چابهار، کیش، قشم و ماکو می شود.

بعضی از مردم دوست دارند پلاک اختصاصی خودشان را داشته باشند

ایران ۰۹۱۲

قوانین بعضی از کشورها این اجازه را می دهد که شخص بتواند پلاک خودرویش را خودش انتخاب کند یا اینکه پلاک های خاصی را برای افراد خاص طراحی می کنند. اینها چند نمونه از این پلاک های خاص هستند.

* در ایالات ویرجینیای آمریکا این امکان وجود دارد که شما شماره دلخواه تان را بزنید روی پلاک خودرویتان. فرقی هم نمی کند شماره تلفن همراه تان باشد یا تاریخ تولدتان. در این ایالت ۱۶ درصد پلاک ها چنین حالتی دارند.

* بعضی ها هستند که پولشان از پارو بالا می رود و نمی دانند چه کار کنند، برای همین می روند پلاک های خاص سفارش می دهند. اینها دو مدل از این پلاک های خاص است که اولی با شماره F۱ در انگلستان و با قیمت ۸۷۵ هزار دلار به فروش رسیده و دومی که یک «۱» تنهاست، طبق معمول رای شیوخ عرب و در یک مزایده به قیت باورنکردنی ۱۴ میلیون دلار به فروش رسیده است.
* پلاک های تهران 28 تا مدت ها محبوب ترین پلاک ها نزد جوانان تهرانی بودند؛ مخصوصا روی یک پیکان دولوکس سفید یا کرم رنگ با لاستیک دور سفید.

* به تازگی پلاک های جدیدی طراحی شده که حاوی یک چیپ ست کوچک است و تمامی اطلاعات مالک و خودرو را یک جا در خودش دارد. اطلاعات این چیپ به راحتی توسط پلیس ها قابل بازیابی هستند.


بقیه دنیا چه کار می کنند که پلاک کم نمی آورند؟

با متغیر بیشتر

خیلی کار سختی نیست. کافی است کمی ریاضی بلد باشید تا بتوانید با استفاده از متغیرهای بیشتر، امکان تولید پلاک های بیشتری را ایجاد کنید. سایر کشورهای دنیا از این شیوه استفاده می کنند.

آمریکا

ایالات متحده آمریکا همانطور که از نامش پیداست به صورت ایالتی اداره می شود و به همین خاطر هر ایالت پلاک خاص خودش را دارد. تنها شباهت بین پلاک ها در آمریکا سایزشان است که استاندارد خود آمریکایی هاست. نکته دیگر در پلاک های آمریکایی، خوشحال بودن آنهاست که در تصاویر کاملا مشهود است.

آلمان

دیوانه کننده به نظر می رسد اما در آلمان که یک جورهایی بهشت خودروسازان و خودروسواران است، حدود ۸۰ میلیون دستگاه خودرو وجود دارد؛ تقریبا پنج برابر کشور ما. با این وجود نزدیک ۲۰ سال است که آلمانی ها پلاک هایشان را تغییر داده اند و هنوز مشکلی برایشان پیش نیامده است.

در واقع ژرمن ها در سال ۹۴ شروع کردند به تعویض مدل شماره گذاری خودروهایشان و با بهره گیری از تعداد متغیرهای بیشتر در پلاک ها توانستند بیش از ۸۰ میلیون خودرو را شماره گذاری کنند. طبیعتا سایز پلاک ها در آلمان از استاندارد اروپایی تبعیت می کند و می توانیم در سمت چپ آن، ۱۲ ستاره اروپا و حرف D را ببینیم که نشان می دهد خودرو متعلق به کشور آلمان Deutschland است. سایر متغیرها مربوط به شهر و منطقه ای که خودرو در آن تولید و استفاده می شود، هستند. برای مثال در این پلاک، حرف B نشانگر شهر برلین است.


رییس پلیس راهوار ناجا از تغییر در پلاک خودروهای تهران می گوید

آغاز صفر

از اوایل سال گذشته، بحث تمام شدن پلاک های تهران آغاز شد و از همان موقع مسئولان راهور می گفتند که برنامه هایی برای این موضوع دارند اما فعلا نخواهند گفت تا اینکه اواخر سال شد و پلاک های ایران ۹۹ هم روی خودروها آمد. آن زمان بود که سردار اسکندر مومنی از طرح پلیس برای جلوگیری از تغییر محسوس در پلاک خودروها گفت.

روز ۲۵ بهمن سال گذشته سردار مومنی رییس پلیس راهنمایی و رانندگی که حالا با حفظ سمت، جانشین فرانده نیروی انتظامی هم شده، در یک کنفرانس خبری از طرح پلیس برای ارائه پلاک هایی با کد دو رقمی جدید برای تهرانی ها گفت. براساس این طرح، بالاخره صفر هم وارد ماجرا می شود و پلاک های ایران ۱۰، ۲۰ تا ۹۰ هم به تهرانی ها تعلق می گیرد.

سردار مومنی در صحبت های خود گفت که تا دو دهه آینده تعویض پلاک نخواهیم داشت و همین ظرفیت پلاک ها جوابگوی خودروها خواهد بود.

وی همچنین گفت که برخی از ظرفیت های پلاک های قبلی مثل ایران ۱۱، ۲۲ و ... هنوز خالی است و می شود از آنها هم استفاده کرد. هر چند که مومنی امکان برخی تغییرات را در آینده منتفی ندانست. با این حساب چیزی نزدیک به ۶ میلیون ظرفیت جدید پلاک برای تهرانی ها ایجاد خواهد شد که باید دید تا کی جواب می دهد و آیا بار دیگر تهرانی ها می توانند رکورد بزنند؟