حذف بودجه درمان اعتیاد از لایحه دولت

خبرگزاری ایرنا: «بیمه درمان اعتیاد» در سال ۱۳۸۹ در اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر گنجانده شد. در تبصره ۲ ماده ۱۵ قانون مبارزه با مواد مخدر به وزارت رفاه و تامین اجتماعی ماموریت داده شد ضمن تحت پوشش درمان و کاهش آسیب قراردادن معتادان بی بضاعت، تمام هزینه‌های ترک اعتیاد را مشمول بیمه‌های پایه و بستری قرار دهد.

در این تبصره دولت هم مکلف شد همه ساله در لوایح بودجه، اعتبارات لازم را پیش‌بینی و تامین کند. اما بودجه لازم برای اجرایی شدن آن تا چند سال تامین نشد تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۹۲ برای اولین بار بودجه ۲۲.۵ میلیارد تومانی برای بیمه درمان معتادان تخصیص داده شد. مبلغ اختصاص داده شده آن قدری نبود که برای همه معتادان بتواند مورد استفاده قرار گیرد، اما در نهایت حتی همین بودجه اندک هم جذب نشد.

اختصاص بودجه در سالهای بعد هم ادامه پیدا کرد یعنی در سال ۱۳۹۳، ۳۰ میلیارد تومان، در سال ۱۳۹۴، ۳۰ میلیارد تومان، در سال ۱۳۹۵، ۳۳ میلیارد تومان، در سال ۱۳۹۶، ۷۸ میلیارد، در سال ۱۳۹۷ هم ۷۸ میلیارد تومان برای بیمه معتادان در نظر گرفته شد. اما باز هم بودجه‌ها به درستی جذب نشد. البته در سال ۱۳۹۶ و سال ۱۳۹۷ وضعیت جذب بودجه نسبت به سالهای قبل بهتر بود و به گفته مسئولان بیمه سلامت حدود ۲۵ درصد اعتبارات جذب شد. هر چند که این میزان جذب اعتبار هم رضایت بخش و قابل قبول نیست اما حذف این ردیف اعتباری از بودجه سال آینده به معنای توقف همین حرکت لاک پشتی و پایان کار اجرایی شدن بیمه درمان اعتیاد است.

سازمان بیمه سلامت چه می گوید؟

با وجود اینکه به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی حذف ردیف بودجه بیمه درمان اعتیاد، همین جذب نشدن بودجه‌های تخصیص یافته توسط سازمان بیمه سلامت برای کمک به معتادان بی بضاعت بوده است، معاون بیمه خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران می‌گوید بیمه سلامت با حذف بیمه درمان اعتیاد از لایحه بودجه مخالف است.

مرتضی ادیانی در گفت‌وگو با ایرناپلاس دو اشکال و ایراد را بر این مسئله وارد می‌داند. او در مورد ایراد اول می‌گوید از زمان برنامه پنجم توسعه، نظام سلامت دائما از تجمیع منابع سخن گفته و سیاست گذاری‌اش را بر این حوزه متمرکز کرده و معتقد است مشکل بیمه‌ای مردم از این طریق قابل حل است در حالی که حذف بیمه درمان اعتیاد، مغایر با این حرکت و روند است.

او در مورد ایراد دوم می گوید: اگر قرار باشد این بودجه در اختیار ارگان‌های دیگر هم قرار داده شود، در مسیر صحیح هزینه نخواهد نشد و این اقدام به نوعی پاک کردن صورت مسئله است. چون دستگاه‌های مرتبط دیگر هیچ کدام ساز و کار لازم را برای هزینه کرد این بودجه ندارند و احتمال اینکه این بودجه در جایی به غیر از درمان بیماران بی‌‍بضاعت هزینه شود زیاد است.

معاون بیمه خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران می‌گوید ما هم می‌توانستیم هزینه ایجاد کنیم یعنی هزینه درست کردن کار سختی نیست؛ اما ما تمام تلاش خود را کردیم تا این بودجه‌ها هدر نرود و در جای دیگری هزینه نشود.

به گفته ادیانی یکی از دلایل اصلی جذب نشدن بودجه توسط بیمه سلامت نبود ساز و کار درست و زیر ساخت بوده که البته به تدریج این ساز و کارها در حال شکل‌دهی بود.

با حذف بیمه، هزینه کردها سیستماتیک، نظام‌مند و قابل نظارت نخواهد بود

معاون بیمه خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران بر این اعتقاد است که اگر این بودجه به جای سازمان بیمه سلامت به هر جای دیگری پرداخت شود، هزینه کردها دیگر سیستماتیک، نظام‌مند و قابل نظارت نخواهد بود.

به گفته او مدت‌هاست که در همه جای دنیا از ساز و کار بیمه‌ای برای هزینه کرد در حوزه درمان بهره می‌برند، بنابراین حذف بیمه درمان اعتیاد از بودجه، نوعی عقب‌گرد در درمان اعتیاد محسوب می‌شود.

ادیانی توضیح می‌دهد که اگر کلینیک‌های درمان اعتیاد با بیمه طرف قرارداد شوند، هم تعرفه‌ها مشخص است و هم بیماران می‌دانند که برای دریافت خدمات درمانی باید به کجا مراجعه کنند.

به گفته ادیانی امسال حدود ۲۵ درصد بودجه بیمه درمان اعتیاد جذب شده است. او می‌گوید این روند که مدتی طول بکشد تا بیمه شدگان برای دریافت خدمات بیمه درمان مراجعه کنند غیرطبیعی نیست. به گفته او روند بیمه درمان اعتیاد طی سال گذشته از رشد خوبی برخوردار بوده و اگر این فرایند ادامه پیدا می‌کرد در سال‌های آینده فرهنگ استفاده از این بیمه برای درمان اعتیاد در بین مردم جا می‌افتاد.

به گفته او سازمان بیمه سلامت ایران تا اول شهریورماه امسال با ۴۷۶ مرکز درمان اعتیاد در سراسر کشور طرف قرارداد بوده که از این میان ۲۸۹ مرکز خصوصی و ۱۸۷ مرکز دولتی بوده اند.

او در پاسخ به این سوال که تاکنون چه تعداد بیمار توانسته‌اند از خدمات بیمه‌ای برای درمان اعتیاد بهره ببرند، می‌گوید: سال گذشته حدود ۲۰ هزار نفر با استفاده از خدمت بیمه‌ای برای درمان اعتیاد اقدام کرده‌اند.

او می‌گوید اگر ردیف بودجه‌ای بیمه درمان اعتیاد از لایحه بودجه سال آینده حذف نشود، می توان امیدوار بود که از یک طرف با خدمات رسانی بهتر به مراکز درمان اعتیاد تعداد بیشتری از آنها را برای قرارداد با بیمه ترغیب کنیم. از طرف دیگر هم با اطلاع رسانی به مردم در مورد مراکز درمان اعتیادی که طرف قرارداد با بیمه هستند، به معتادان بی بضاعت بیشتری خدمات بیمه ای ارائه کنیم. البته اگر تصمیم دولت و مجلس این نباشد که مسیر آمده را به عقب برگردند.

مهم‌ترین مزیت بیمه درمان اعتیاد، پوشش گسترده و نظام مند خدمات درمانی

یک کارشناس اعتیاد هم با حذف بیمه اعتیاد از بودجه سال جاری دولت به شدت مخالف است. او بر اين اعتقاد است که این اتفاق می‌تواند منجر به ادامه انزواي بیمار مصرف کننده مواد در نظام سلامت شود ضمن اینکه جايگزين‌هاي بيمه، زمينه را برای فساد مالی فراهم می‌کند. به گفته او مهم‌ترین مزیت بیمه درمان اعتیاد پوشش گسترده و نظام‌مند خدمات درمانی به بیماران مبتلا به اعتیاد است.

علی شفیعی در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: اعتیاد هم باید مانند بقیه بیماری‌ها و نه جدای از آنها در نظر گرفته شود اما با حذف بيمه، بيماران اعتياد همچنان در نظام سلامت مطرود خواهند ماند. به گفته او اگر مصرف کنندگان مواد بتوانند با استفاده از دفترچه بیمه به مراکز درمانی مراجعه کنند و با استفاده از خدمات بیمه‌ای برای درمان بیماری‌شان اقدام کنند، اعتیاد هم به مرور زمان هم ردیف بیماری های دیگر قرار می‌گیرد.

شفیعی با تاکید بر اینکه نفس وجود بیمه درمان اعتیاد می‌تواند به عادی سازی این بیماری نزد افکار عمومی و حتی مسئولان و انگ‌زدایی از بیماران کمک کند، می‌گوید: در حال حاضر مراکز درمان اعتیاد ایزوله هستند و بیماران اعتیاد هم برچسب می‌خورند و مورد بی‌مهری نظام سلامت هستند.

به گفته شفيعي اجرای بیمه درمان اعتیاد یک الزام قانونی است و با انتقال سازمان بيمه‌گر مجری آن يعنی بيمه سلامت به وزارت بهداشت، اين انتظار وجود داشت كه اين خدمت با سرعت و سهولت بيشتری ارائه شود ولی در كمال تعجب شاهد حذف بودجه آن هستیم.

بودجه بیمه درمان اعتیاد را کجا حذف کرده است؟

او مي‌گويد بيمه به مدیریت منابع و هدفمند شدن حمایت‌های مالی کمک می‌کند و با نظارت بر خدمات درمانی هم به هدفمند و شفاف شدن بودجه‌هايی حمايتی كمك می‌كند و موجب استاندارد شدن اين خدمات می‌شود. بنابراين باور كردنی نيست كه سازمان برنامه و بودجه بدون توجه به اين قابليت‌های مهم بيمه، در فرايندی غيرشفاف و كارشناسی نشده بودجه آن را حذف كند.

اختصاص بودجه‌های حمایتی به صورت فله‌ای فسادآور است

اين كارشناس اعتياد مي‌گويد: اگرچه سوءمديريت و ناتوانی بيمه‌سلامت و دستگاه‌های اجرايی ذيربط براي جذب منابع تخصيصی بيمه اعتياد در سالهای قبل دراين تصميم نقش داشته و بهانه لازم را فراهم كرده است، اما دستگاه‌های اجرایی از اینکه بودجه‌های حمایتی به صورت فله‌ای در اختیار آنها قرار داده شود استقبال می‌کنند. چون در این صورت شخص ثالثی روی فرایند تخصیص و هزینه کرد این بودجه‌ها نظارت نمی‌کند و تجربه گذشته نشان داده است کم نبوده مواردی که این حمایت‌های مالی به افراد و حتي مراکزی تعلق گرفته که حتی وجود خارجی نداشته و به صورت صوری ثبت شده بودند و يا بودجه اعتياد در موارد ديگري غير از درمان معتادان بي بضاعت هزينه شده.

او می‌گوید: با توجه به اینکه ۸۰ درصد مراکز درمان اعتیاد توسط بخش خصوصی اداره می‌شود حمایت‌های مالی فله‌ای عملا به سمت مراکز دولتی یا مراکز خصوصی خاصی كه با دستگاه‌های دولتي ارتباط ويژه دارند سوق داده می‌شود که ضمن اینکه فساد قابل توجهی ایجاد می‌کند، دسترسی بیماران را هم به درمان اعتياد محدود می‌کند در حالی که اگر همه مراکز کشور به صورت مساوی امکان داشته باشند که این خدمات را ارائه کنند و همه بیماران در سراسر کشور بتوانند از این خدمات استفاده کنند، پوشش خدمات درمان اعتيادافزایش پیدا می‌کند.

حذف بودجه بیمه درمان اعتیاد یک قدم بزرگ رو به عقب است

به گفته او ارائه «خدمات درمان اعتیاد» با پوشش بیمه یکی از افتخارات کشور است و حذف آن شکست بزرگی هم برای نظام سلامت و هم نظام حمایت اجتماعی محسوب مي‌شود. امیدوارم دست اندرکاران دولت و نمایندگان مجلس اجازه ندهند که بیمه درمان اعتیاد از بودجه سال آتی حذف شود و مديريت درمان اعتياد يك گام بزرگ به عقب بردارد.

حذف بیمه درمان اعتیاد از لایحه بودجه را می‌توان به فال نیک گرفت

مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره البته نظر دیگری دارد. عباس دیلمی زاده در گفت‌وگو با ایرنا پلاس می‌گوید که حذف بیمه درمان اعتیاد از لایحه بودجه سال ۹۸ را می‌توان به فال نیک گرفت. البته به شرط اینکه بودجه‌ای که برای معتادان بی‌بضاعت و کم‌بضاعت در نظر گرفته شده بود به سازمان متولی آن یعنی سازمان بهزیستی واگذار شود و به سرفصل های بودجه ای این سازمان اضافه شود.

او برای این گفته خود دلیل هم ارائه می‌کند. دیلمی‌زاده توضیح می‌دهد که هیچ وقت بیمه درمان اعتیاد در کشور به درستی اجرایی نشده است. در سال‌های اولی که بیمه درمان اعتیاد در قانون مبارزه با مواد مخدر گنجانده شد، اصلا بودجه‌ای به این امر اختصاص داده نمی‌شد و بعد هم که بودجه تخصیص داده شد، وزارت بهداشت و بعد هم سازمان بیمه سلامت نتوانستند این بودجه را در جای مناسب هزینه و آن را جذب کنند. یکی از دلایل اصلی هم که باعث شد بیمه درمان اعتیاد به سرانجام نرسد شیوه و مدلی بود که وزارت بهداشت برای اجرایی کردن آن طراحی کرد.

بودجه درمان معتادان بی بضاعت به بهزیستی واگذار شود

مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره بر این اعتقاد است حالا که بیمه درمان اعتیاد شکست خورده بهتر است به جای پاک کردن صورت مسئله، این بودجه در اختیار سازمان بهزیستی قرار داده شود تا این سازمان آن را برای معتادان بی‌بضاعت و کم‌بضاعت هزینه کند.

او در مورد مدلی که این سازمان می‌تواند این بودجه را هزینه کند، می‌گوید: بهزیستی می‌تواند این بودجه را به همان شیوه سنتی‌اش هزینه کند. یعنی یارانه‌ای برای درمان اعتیاد بیماران تحت پوشش سازمان بهزیستی، کمیته امداد و سایر بی‌بضاعت‌هایی که به این سازمان مراجعه می‌کند، در نظر بگیرد و در قالب یاری برگ به مددجویان خدمات رسانی کند.

می توان بودجه بیمه درمان اعتیاد را در زمینه کاهش آسیب هزینه کرد

البته دیلمی زاده شیوه دیگری هم برای هزینه کرد این بودجه پیشنهاد می کند، او می‌گوید: مدل دیگری هم می‌توان این بودجه را هزینه کرد که دقیقا گروه هدف یعنی معتادان بی بضاعت را شامل می شود و آن هزینه کرد در حوزه کاهش آسیب اعتیاد است که شواهد زیادی هم مبنی بر اثربخشی این شیوه وجود دارد.

او در پاسخ به این سوال که تعدادی از کارشناسان اعتیاد بر این اعتقاد هستند که با حذف بیمه درمان اعتیاد و پرداخت فله‌ای بودجه به سازمان‌های حمایتی دیگر امکان نظارت بر آن وجود ندارد و ممکن است بودجه در جای درست خود هزینه نشود، می‌گوید: اینکه گفته می‌شود بودجه به صورت فله‌ای هزینه می‌شود، به هیچ عنوان درست نیست. از یک طرف هر یاری برگ دارای نام، مشخصات و کد ملی است.

از طرف دیگر ذی‌حسابان و دیوان محاسبات معمولا روی رسیدن این پول‌ها به ذی‌نفعان بسیار حساسند و مبالغ و نحوه هزینه کرد با دقت مورد ممیزی و بازرسی کامل قرار می‌گیرد و اگر لیست‌ها کامل و درست نباشد، قابل کشف است. با این شیوه کاملا مشخص می‌شود که چه میزان بودجه به کدام مرکز درمان اعتیاد اختصاص داده شده است و چه فردی با چه مشخصاتی از این بودجه در قالب یارانه درمان استفاده کرده است.

مدیرعامل جمعیت خیریه تولد دوباره می‌گوید: اگر قرار باشد این بودجه در حوزه کاهش آسیب هم هزینه شود باز هم به خوبی قابل رهگیری است. به این شکل که اگر بودجه‌ای برای تاسیس و راه‌اندازی مرکز کاهش آسیبی در استان یا شهرستانی هزینه شده باشد، کاملا مشخص است.

برنامه‌های کاهش آسیب نیاز به توجه ویژه دارد

به گفته دیلمی‌زاده شرایط سال ۹۸ به گونه‌‍ای است که باید به برنامه‌های کاهش آسیب در حوزه اعتیاد به طور ویژه توجه کرد و چه خوب است که دولت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اقدامی خلاقانه و هوشمندانه برنامه‌های کاهش آسیب را در اولویت قرار دهند و بودجه بیمه درمان اعتیاد را به سمت گسترش برنامه‌های کاهش آسیب که اثربخشی‌اش اثبات شده و گروه هدف آن هم معتادان بی بضاعت هستند، سوق دهند.