بحران فقر و آسیب های اجتماعی در مشهد
عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نهادهای قدرت در مشهد هرکدام نظام منحصر به خود را دارند و این شرایط باعث موازی‌کاری در کار دستگاه‌ها و ایجاد ساختاری ملوک‌الطوایفی می‌شود.
ایسنا نوشت: عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نهادهای قدرت در مشهد هرکدام نظام منحصر به خود را دارند و این شرایط باعث موازی‌کاری در کار دستگاه‌ها و ایجاد ساختاری ملوک‌الطوایفی می‌شود.
حسین اکبری با بیان اینکه فرهنگ چندتکه مشهد، نتیجه مدیریت چندپاره است، تصریح کرد: به دلیل وجود مدیریت چندپاره در شهر، هر سازمانی حوزه نفوذ ویژه خود را دارد، بنابراین هیچ نوع همکاری و هم‌افزایی وجود ندارد. این شرایط باعث می‌شود که در مقابله با آسیب‌های اجتماعی، عملاً هیچ همکاری یک‌پارچه‌ای نباشد. در حاشیه شهر یک ستاد حمایتی وابسته به امام‌جمعه، ستادی دیگر وابسته به شهرداری، ستادی وابسته به آستان‌قدس و... در حال فعالیت است که باعث بروز موازی‌کاری برای حمایت از نیازمندان می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: عدم اتفاق نخبگانی باعث شده که عملاً طرح‌هایی که در زمینه آسیب‌های اجتماعی و توسعه شهری وجود دارد، هیچ تأثیری در شهر نداشته باشند. متأسفانه استراتژی وجود ندارد. شهرداری، استانداری، آستان قدس هرکدام مجوزهایی برای ساخت‌وسازهای خودشان صادر می‌کنند. باید دانست که این اقدامات، سرمایه‌ها و منابع مالی را هدر می‌دهد و هیچ‌گاه برنامه منسجمی برای رفع مشکلات حاشیه شهر تدوین نشده است.
اکبری اظهار کرد: از جمله طرح‌های دولتی که هزینه‌های بسیاری را در برداشته و نتیجه‌ای نداشته است، تقسیم کار بین سازمان‌های گوناگون دولتی از جمله، شورای هماهنگی موادمخدر، سازمان تربیت بدنی جوانان و سیستم‌های سپاه و... مشهد برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی است که تقریباً هماهنگی مناسبی بینشان وجود ندارد.
هویت فرهنگی‌مذهبی مشهد از بین رفته است
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: مشهد شهری مذهبی- فرهنگی قلمداد می‌شود و شهرهای دیگر، چون تهران، شهری مدرن با مراکز خرید و جای تفریحی به حساب می‌آید، بنابراین کسی انتظاری ندارد تا در تهران محیط و فضای شهری فرهنگی ببیند. زمانی که زائران وارد مشهد می‌شوند در جستجوی محیطی مذهبی-فرهنگی هستند. این فضاهای شهری معرفی‌کننده هویت شهر مشهد است. متأسفانه امروزه مشهد به جز حرم، هویت فرهنگی دیگری ندارد. امروز یکی از فضاهایی که به مشهد هویت می‌بخشد موج‌های آبی است که بسیار ناامیدکننده است.
وی با بیان اینکه «با بررسی گذران وقت زائران مشهد، به این نتیجه رسیدیم که در شلوغ‌ترین ساعت‌های روز که قبل از ظهر است تنها ۳۰ درصد از زائران، در حرم بوده و ۷۰ درصد دیگر، در شهر هستند، گفت: پژوهش‌ها نشان داده که میزان ماندگاری افراد در حرم در حال کاهش است. در گذشته، سه یا چهار ساعت روز را زیارت می‌کرند و امروز تنها یک ساعت در حرم حضور دارند، بر همین اساس، مفهوم زیارت در حال تغییر است.
اکبری با اشاره به اینکه تعریفی که هر شهر از فرهنگ خود و گویشش می‌سازد، در رابطه با معرفی هویت فرهنگی آن شهر بسیار بااهمیت است، اظهار کرد: به لحاظ تاریخی، پیشینه‌ای که در مشهد و حواشی زیارت شکل گرفته، برای زائران تجربه خوبی نبوده است. ما با گذشت سال‌ها نتوانستیم، حتی بازاریان پیرامون حرم را آماده برای بروز رفتار دینی کنیم تا در فروش اجناس خود به ضرر زائران عمل نکنند و این پیش‌زمینه برای مسافرانی که به مشهد سفر می‌کنند، ایجاد شده که مشهدی‌ها در فروش خود عدالت را رعایت نمی‌کنند.
وی با بیان اینکه باید توجه داشت که نباید بازاریان پیرامون حرم، با هر سود و شرایطی تجارت کنند، تصریح کرد: نوع بافت اطراف حرم به‌گونه‌ای است که لذت زیارت را برای زائران از بین می‌برد. در واقع مشهد، استراتژی فرهنگی، برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های مذهبی خود در جهت بهبود شرایط فرهنگی ندارد و زیارت را تبدیل به یک امر اقتصادی کرده و به دنبال آن زائر نیز تبدیل به یک موجود اقتصادی شده است.
رتبه خراسان رضوی در آسیب‌های اجتماعی
اکبری با اشاره به اینکه مهم‌ترین راهکار برای مقابله با جرایم اجتماعی شهر مشهد، استراتژی مقابله و تعیین جایگاه هر کدام از سازمان‌های دولتی و هماهنگی میان آن‌هاست، افزود: آمارهای به دست آمده در طول سال‌های ۹۱-۹۵ نشان‌دهنده این است که استان خراسان‌رضوی در زمینه آسیب‌های اجتماعی چون طلاق، اعتیاد، حاشیه‌نشینی و درگیری جزو ۵ استان نخست کشور است. حدود ۸ درصد جمعیت کشور در استان خراسان‌رضوی سکونت دارند، بنابراین هرچه میزان جمعیت افزایش پیدا کند، به همان نسبت میزان جرایم و آسیب‌های اجتماعی رشد می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: باید توجه داشت که نوع آسیب‌های اجتماعی در بالای شهر و پایین شهر متفاوت است؛ برای نمونه اعتیاد. در پایین‌شهر، معتادان، کارتن‌خواب هستند، درحالی که در بالای شهر چنین نیست، چراکه افراد معتاد را جمع‌آوری می‌کنند. همچنین افراد، وضعیت مالی مناسبی دارند و به‌راحتی مصرف می‌کنند. برای مثال در پارک‌های منطقه گلشهر، افراد در فاصله اندکی از هم مواد مصرف می‌کنند و سرنگ‌های تزریق در همه‌جا ریخته است، این درحالیست که چنین شرایطی در بالای شهر وجود ندارد.
وی با بیان اینکه یکی از مواردی که در ایجاد جرایم اجتماعی تأثیر دارد، فقر شهری و بیکاری است، اضافه کرد: از عواملی که باعث گرایش افراد به اعتیاد می‌شود، بیکاری و فشارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی است. زمانی که کار و تفریح در شهر وجود داشته باشد، درواقع جایی که افراد بتوانند انرژی‌های خود را تخلیه کنند، به سراغ جرم نمی‌روند. یکی از راه‌های خلاصی افراد از فشارهای اقتصادی مالی، مصرف مواد مخدر است.
آمار درگیری و نزاع در مشهد رو به افزایش است
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه آمارهای نزاع و درگیری در شهر مشهد بسیار نگران‌کننده است، عنوان کرد: میزان درگیری هر ساله نسبت به سال گذشته، جهش خاصی داشته است که افزایش این پدیده، نشان‌دهنده تأثیر ناکامی‌های اجتماعی در مشهد است. باید توجه کرد که شهر مشهد به‌سرعت به سمت مدرن‌شدن می‌رود، این درحالیست که بیشتر شهروندان مشهدی از این فرایند توسعه هیچ بهره‌ای نبرده‌اند که نشان‌دهنده دوتکه‌شدن شهر است.
وی ادامه داد: بروز خشونت افراد، انواع گوناگونی دارد. نزاع و درگیری، وندالیسم و... که راهکارهایی برای رهاشدن از فشار ناشی از ناکامی هستند. افرادی که دچار غضب اجتماعی می‌شوند، برای نمونه زمانی که شاخه درختی را می‌شکنند یا روی ماشین مدل بالا خط می‌کشند، احساس قدرت می‌کنند. به همین دلیل است که انواع خشونت‌های فردی و تخریب اموال عمومی در مشهد گسترش پیدا کرده و مشهد مستعد رفتارهای شورشی شهری است.
اکبری با بیان اینکه «اگر بخواهیم افراد را از احساس ناکامی خارج کنیم، نیازمند یک رویکرد علمی و اجرایی هستیم»، توضیح داد: اگر رویکرد مورد نظر علمی نباشد، مشکلات بسیاری را به بار می‌آورد. برای نمونه، بهزیستی به معتادان ترزیقی، سرنگ در تعداد بالا می‌دهد تا از سرنگ مشترک استفاده نکنند. این اقدام گرایش معتادان را به تزریق بیشتر می‌کند؛ درنتیجه عملی که برای بهبود شرایط اعتیاد انجام شده، وضعیت را بدتر می‌کند.
مسائل اجتماعی، شبکه‌ای متصل هستند
این استاد دانشگاه گفت: شهروندان مشهدی پتانسیل لازم برای بروز رفتارهای شورشی را دارا هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه «بررسی‌های انجام‌شده، نشان‌دهنده این است که پراکندگی جرایم هم‌پوشانی دارند»، افزود: اعتیاد، فساد و درگیری در شهر، بسیار بالاست. درواقع مسائل اجتماعی، شبکه‌ای متصل هستند و هم‌بستگی بالایی دارند. براساس همین بررسی‌ها، مردم مشهد دیدگاهی از محل زندگی خود دارند که شهر را به دو بخش تقسیم می‌کند؛ یک بخش کم‌برخوردار و سرشار از آسیب و بخشی سراسر برخوردار.
وی خاطرنشان کرد: شهر مشهد شهری یک‌پارچه نیست؛ درنتیجه برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در هر محدوده به یک برنامه خاص نیازمندیم که متناسب با پتانسیل‌ها و فرصت‌های منطقه باشند. باید دانست که یک نسخه برای رفع جرایم اجتماعی شهر مشهد فاجعه‌بار است.
عوامل افزایش‌دهنده آسیب‌های اجتماعی در مشهد
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مراکز استان‌ها خاصیت هنجارفرستی دارند، بیان کرد: چندپارگی یا به عبارتی دیگر نبود فرهنگی یک‌سان، ساختار اجتماعی، اقتصادی مشابه و شکاف طبقاتی بسیار زیاد، بین دهک‌های بالا و پایین جامعه از جمله عواملی هستند که باعث افزایش سطح آسیب‌های اجتماعی در شهر مشهد شده‌اند.
اکبری با اشاره به این که طیف گسترده‌ای از مردم مشهد و نواحی استان، در سه یا چهار دهک پایین درآمدی قرار دارند، عنوان کرد: براساس بررسی‌های انجام شده روی ۷۰۰۰ نمونه در شهر مشهد، حدود ۶۴ درصد از جمعیت در سه دهک پایین درآمدی قرار دارند و در فقر به سر می‌برند، این درحالیست که هزینه و درآمد دهک بالای جامعه ۱۹ تا ۲۰ برابر، بیشتر از دهک پایین است، درنتیجه شاهد شکاف درآمدی بسیار زیاد در شهر مشهد هستیم.
وی با بیان اینکه مشهد از لحاظ فرهنگی، کاملاً چندتکه است، خاطرنشان کرد: این شرایط، امکان تضاد، درگیری و وقوع جرایم اجتماعی را افزایش می‌دهد. در این شهر، انسجام و پیوستگی اجتماعی پایین است و یک‌سری خرده‌فرهنگ‌های متفاوتی وجود دارد که به سلیقه خود عمل می‌کنند. باید توجه داشت که یک‌سانی فرهنگ، می‌تواند حالت کنترلی روی رفتار افراد داشته باشد.
وی ادامه داد: نابرابری اجتماعی و شکاف طبقاتی پدیده‌ای به نام احساس محرومیت نسبی را در افراد طبقات پایین جامعه و مناطق حاشیه شهر به وجود می‌آورد و همین احساس محرومیت نسبی از دلایل اصلی وقوع انواع جرایم اجتماعی است، به‌گونه‌ای که افراد، دچار ناکامی می‌شوند و سطح نزاع و درگیری افزایش می‌یابد.
حاشیه شهر شامل چه مناطقی می‌شود؟
اکبری تصریح کرد: حاشیه شهر، از سمت غرب، شامل منطقه ۱۲، ۲، ۳، ۵، ۶ و ۷ است. ساکنان این مناطق عموماً سطح درآمدی و تحصیلی پایینی دارند که تجمع انواع آسیب‌ها در همین مناطق است. براساس الگوی به دست آمده از آسیب‌های شهری مشهد، عموماً حاشیه‌نشینی و فقر یکی از دلایل ایجاد آسیب‌هاست. حاشیه شهر مشهد به لحاظ مساحت شهری، دارای مساحت کمتری است، این درحالیست که جمعیت بسیاری را در خود جای داده است.
وی با بیان اینکه مهاجرت‌ها عموماً پلکانی است، تشریح کرد: مشهد بیشترین شهر مهاجرپذیر در استان خراسان‌رضوی است، درواقع روند مهاجرت به این شکل است که در مرحله نخست از روستاها به شهرهای کوچک و پس از یک یا دو نسل به مشهد مهاجرت می‌کنند. امروزه الگوی مهاجرت نسبت به گذشته تغییر کرده است. در گذشته این مهاجرت‌ها، برای رفع نیازهای اولیه چون خوراک و پوشاک و... بود و امروزه برای بهبود کیفیت زندگی خود، آموزش بهتر و خدماتِ بیشتر است.
اکبری توضیح داد: با توجه به نقشه توسعه کالبدی شهر، مشهد هر ۱۰ سال، یک‌بار توسعه خاصی را پیدا می‌کند. درواقع لایه‌هایی در آن به وجود آمده است که جزو بافت شهری مشهد نیست. براساس بررسی‌های صورت‌گرفته بر روی ۷۰۰۰ نمونه، حدود ۴۰ درصد آنان متولد مشهد نبوده‌اند و این درحالیست که میزان این آمار در حاشیه‌های شهر، به ۵۰-۶۰ درصد می‌رسد. بر این اساس، شهرهای مهاجرپذیری چون مشهد، باید توانایی ادغام مهاجران را به لحاظ فرهنگی و اجتماعی داشته باشند که متأسفانه شهر، فاقد این توانایی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه مهاجران، با شرایط نامناسب مالی در حاشیه‌ها سکونت می‌کنند، تصریح کرد: همه مهاجرانی که در وضعیت بد مالی هستند، ساکن حاشیه‌های شهر می‌شوند که باعث تشدید حاشیه‌نشینی است، این درحالیست که بسیاری از افراد زاده شهر مشهد، به دلیل ناتوانی مالی در حاشیه‌ها ساکن شده‌اند.
سطح بالای بیکاری در مشهد با وجود سرمایه‌های فراوان شهری
وی ادامه داد: یکی از دلایل فقر شهری، مهاجرت‌های افراد سطح پایین درآمدی است. هنگامی که جمعیت زیاد مهاجر، با سطح درآمدی پایین به شهر داریم، باید بدانیم که لایه‌های شهر مشهد تشکیل‌شده از افراد کم‌برخوردار اقتصادی است، این درحالیست که مشهد هر ساله حدود ۳۰ میلیون زائر دارد و بسیار شگفت‌انگیز است که فرصت‌های اشتغال شهر، اندک باشد و سطح بیکاری بالا. پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا مدیران شهری نمی‌توانند از این فرصت‌ها، در ایجاد اشتغال، کارآفرینی، تولید و ثروت، استفاده کنند؟
اکبری اظهار کرد: این مهاجران در موج نخست مهاجرت که به شهر می‌آمدند، در مسیرهای شهر یا روستای خود ساکن می‌شدند تا در کنار دیگر نزدیکانِ مهاجرت‌کرده خود باشند و بتوانند یک‌دیگر را پشتیبانی کنند، این درحالیست که امروز و در موج دوم مهاجرت، در مناطق دیگری چون منطقه ۹ و ۱۰ سکونت می‌کنند و تلاش دارند تا ارتباطی با نزدیکان و هم‌روستایی‌های خود نداشته باشند و در جستجوی گم‌نامی هستند.
وی با بیان اینکه هر منطقه‌ای که در آن، تراکم اخلاقی زیاد باشد، آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد، افزود: در این مناطق، ریزدانگی و فقرجمعی، محیط مناسبی را برای انواع آسیب‌ها فراهم می‌کند. گم‌نامی و مهاجرت باعث شده، که آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد و طلاق در نواحی کم‌برخوردار بیشتر شود؛ به‌ویژه زنان این قشر، عموماً برای گرفتن نفقه درخواست طلاق می‌دهند.
اکبری ادامه داد: از آن‌جایی که در مناطق حاشیه‌ای، شهرداری خدماتی ارائه نمی‌دهد، موجب فراهم‌شدن یک وضعیت خاص شده و بسترهای وقوع جرم را ایجاد می‌کند، چرا که کودکان این مناطق، ترزیق‌کردن مواد را می‌آموزند؛ درواقع یادگیری رفتارهای اجتماعی آن‌ها افزایش می‌یابد و خرده‌فرهنگ بزه‌کاری را می‌آموزند. هنگامی که ارتکاب به جرمی در یک منطقه بیشتر باشد، یادگیری بیشتر می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه هرجا که جمعیت بیشتر باشد، روسپی‌گری افزایش می‌یابد، تصریح کرد: در حاشیه شهر، جمعیت بالاست، درنتیجه شرایط اجتماعی روسپی‌گری در آن، بیشتر می‌شود. بسیاری از این دختران فراری، ساکن حاشیه شهر می‌شوند؛ به‌ویژه در منطقه ۱۲ که خانه‌ها، ۴۰-۵۰ متری است و تراکم جمعیت بالاست. در برخی از مدارس مناطق ۱۲، بیش از ۵۰ درصد بچه‌ها، بچه‌های طلاق هستند که مادرانشان در این منطقه خانه گرفته‌اند.
اکبری با اشاره به اینکه قشر کم‌برخوردار سطح تحصیلات پایینی دارند، توضیح داد: بررسی‌ها نشان داده که قسمت کم‌برخودار سطح تحصیلات پایینی دارد. میانگین تحصیلیشان حدود کلاس ششم و هفتم است، این درحالیست که در نواحی برخوردار، میانگین سواد تا دیپلم و فوق‌دیپلم است. باید توجه داشت که شکاف درآمدی باعث شکاف تحصیلی می‌شود. قاعده کلی این است که دختران سواد پایین‌تری دارند.
صداوسیما مروّج تجمل‌گرایی است
وی با بیان اینکه «فاصله طبقاتی میان اقشار جامعه بالاست»، خاطرنشان کرد: نسل جوانی که در حاشیه شهر بزرگ می‌شوند، خودشان را با شرایط اجتماعی و اقتصادی بالای شهر، مقایسه می‌کنند. این اتفاق باعث ایجاد احساس غضب اخلاقی فرد با جامعه و مردم می‌شود و نوعی حس دشمنی نسبت به آن‌ها پیدا می‌کند. صدا و سیما همواره در فیلم و سریال‌های خود تجمل را نشان می‌دهد. این عمل به‌شدت روی قشرهای گوناگون جامعه تأثیرگذار است، درنتیجه برای رفع این مشکل باید به‌درستی از مهندسی پیام رسانه‌ها و صداوسیما بهره برد.
اکبری بیان کرد: نظم اجتماعی زمانی به وجود می‌آید که ثبات اجتماعی باشد؛ در شهری که ۳۰ هزار نفر هر ساله در آن، رفت‌وآمد می‌کنند، سیالیت جمعیت را به وجود می‌آورد. مشهد پیوسته در حال تغییر است، درنتیجه زمانی که ثبات نباشد، نظم نیست.
آگاه‌سازی مرم راهکار مقابله با آسیب‌ها
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: از مهم‌ترین اقدامات برای مقابله با این پدیده‌ها آگاه‌سازی مردم است. درواقع باید در مسجدها و... از این آسیب‌ها سخن گفت، درنتیجه این امر باعث علاقه‌مندی مردم برای کنترل و مقابله با آن می‌شود. باید دانست که رهیافت حل و جلوگیری از آسیب‌ها از بالا به پایین است.
اکبری با اشاره به اینکه «برای رفع و مقابله با جرایم اجتماعی هیچ‌گاه از مردم یا سازمان‌های مردم‌نهاد و... استفاده نکرده‌ایم»، افزود: همواره یک‌سری برنامه‌ها و طرح‌ها به وسیله دستگاه‌های دولتی تدوین می‌شود که هزینه‌های بسیاری را دربرمی‌گیرد و نتیجه‌ای نیز دربر نخواهد داشت، درنتیجه باید سیستم یک‌پارچه مدیریتی در این زمینه داشته باشیم تا بتوانیم هم‌افزایی میان افراد جامعه را افزایش دهیم. درواقع نیازمند ایجاد شرایطی هستیم تا مردم به صورت یک تسهیل‌گر اجتماعی شوند.
نظر کاربران
تو هم معلومه زیاد حالت خوش نیست خخخخخخخ
هرجا افغانی باش خرابی وبیکاری فقروجرم جنایت بیشنر
فقر فقط تو مشهد نیس، سراسر ایران را فقر فرا گرفته، کی هست که به داد این ملت برسه، زاغه نشینی و کپر نشینی در کشور بیداد میکنه، خدایا خودت فقط کمک کن
افغانیارو بندازین بیرون کار بهتر میشه