آزادی آکادمیک دانشگاه‌ها را به رسمیت بشناسید

هدی هاشمی در روزنامه ایران نوشت: چندی پیش رئیس جمهوری درهمایش حقوق شهروندی خطاب به وزیرعلوم گفت: «ما نباید دانشجوی ستاره دارداشته باشیم. طرف می‌خواهد درس بخواند شما به‌ زندگی‌اش چه کار دارید؟

حراست از همسایه‌اش سؤال می‌کند که آیا این جوان، جوان خوبی است؟ آنکه در خانه‌اش زندگی می‌کند همسرش است؟ به تو چه ربطی دارد؟ این غلط‌ ها چیست؟» این سخنان رئیس جمهوری با استقبال و واکنش‌های زیادی روبه‌رو شد.

جامعه دانشگاهی اعلام کردند موضوعی که رئیس جمهوری بر آن تأکید داشته خواسته اصلی دانشجویان است. البته این نخستین باری نیست که حسن روحانی درباره آزادی بیان در دانشگاه‌ها صحبت می‌کند. او در روز ۱۶ آذر مصادف با روز دانشجو در دانشگاه سیستان و بلوچستان هم تأکید کرد: «نباید فضا به شکلی باشد که دانشجو وقتی می‌خواهد سخنی به میان آورد، مراقب باشد که کسی اسم او را یادداشت می‌کند یا نه. ستاره جایش در آسمان است نه در دانشگاه. دانشجو آمده در دانشگاه آزادانه سخن بگوید و نظراتش را مطرح کند و نسبت به آنچه احساس می‌کند صحیح نیست، آزادانه انتقاد کند.»

همین سخنان شفاف رئیس جمهوری موجب شد برخی از دانشگاهیان هم اعلام کنند که گرچه در سال‌های اخیر آزادی‌های نسبی بیشتر از قبل شده اما هنوز سایه سنگینی بر فضای دانشگاه‌ها وجود دارد که نه دانشجو و نه استاد هیچ کدام نتوانسته‌اند نقش خود را بخوبی ایفا کنند. آن طور که دانشگاهیان می‌گویند مشکل دانشگاه‌ها و دانشگاهیان در باب حقوق شهروندی بیشتر از آن است که به سادگی حل شود.

علی نجفی توانا حقوقدان درباره این موضوع به «ایران» می‌گوید: نقش دانشگاه‌ها و استادان به‌عنوان افراد فرهیخته در اداره کشور بسیارمهم است. بر این اساس بسیاری از دولت‌ها از نظرات دانشگاهیان برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کنند. برهمین مبنا ما هم سعی کرده‌ایم که فضای دانشجویی را آزاد، دانش محور و درعین حال فارغ از تهدید فشارهای امنیتی و پلیسی نگهداریم. چرا که ما دانشگاهیان بر این باوریم، دانشگاهی که زیر فشار نیروهای امنیتی و پلیسی بخواهد رشد کند قطعاً به مسیر قهقرایی خواهد رفت. با این حال در سال های اخیر اتفاقات بسیاری در دانشگاه افتاد و برخی از دانشجویان حقوق شان در دانشگاه از بین رفت.

حالا رئیس جمهوری در هر فرصتی سعی می‌کند در حد توصیه و نصیحت به نیروها و نهادهای مرتبط، آنها را هدایت کند که دانشجو و دانشگاه را متفاوت نگاه کنند و فضای مناسبی برای فعالیت اجتماعی آنها فراهم کنند. حالا هم شاهدیم برخی از دانشجویان اعتراض‌هایی داشته‌اند و از ادامه تحصیل محروم شده‌اند. این نقض حقوق شهروندی دانشجویان است و معمولاً در دنیا کمتر اتفاق می‌افتد که دولت‌ها واکنش سلبی و قهری نسبت به نظرات دانشجویان داشته باشند.

وی گفت: این موضوع در دنیا هم یک اصل است که اگر دانشجو و دانشگاهی مبادرت به اقدامات مجرمانه کند مورد تعقیب قرار خواهد گرفت اما همین تعقیب هم مانع تحصیل نیست و گرفتن حق تحصیل از دانشجو یعنی سلب حقوق اجتماعی و شهروندی او و دولت‌ها هیچ گاه حقوق اجتماعی دانشجویان معترض را نادیده نمی‌گیرند.

او با اشاره به اینکه درباره دانشجویان ستاره دار رئیس جمهوری نمی‌تواند مداخله‌ای انجام دهد، اظهار داشت: مطمئناً دولت می‌خواهد همه در دانشگاه‌ها تحصیل کنند چرا که حق تحصیل طبق قانون برای همگان است. با این حال وزیر علوم هم نمی‌داند که درباره این موضوع چه برنامه‌ای داشته باشد چرا که دولت تصمیم گیر درباره این دانشجویان نیست. رئیس جمهوری درباره اجرای حقوق شهروندی در دانشگاه‌ها فقط می‌تواند به سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها توصیه و نصیحت کند.

وی با اشاره به اینکه در قانون محرومیت از تحصیل وجود ندارد اعلام کرد: محرومیت از تحصیل کاملاً سلیقه‌ای از سوی برخی نهادها اجرا می‌شود. در قانون اساسی هم آمده است که اگر دانشجو اقدام مجرمانه نکند می‌تواند اعتراض خود را در دانشگاه به گوش مسئولان برساند چرا که دانشجویان خود را نماینده مردم می‌دانند و در دنیا هم صدای دانشجو و انتقادات او را می‌شنوند.

در سوی دیگر برخی از حقوقدان‌ها هم بر این باورند که در این سال‌ها دولت بسیار تلاش کرده تا حقوق شهروندی را در دانشگاه‌ها اجرا کند اما متأسفانه دخالت برخی از دستگاه‌ها این اجازه را به وزیر علوم نمی‌دهد. محمد هاشمی در این باره به «ایران»، گفت:«دانشجویان بازوی فکری نظام هستند و در تمام دنیا محیط‌های دانشگاهی را به لحاظ فکری و بیان آزاد می‌گذارند تا دانشجویان درباره مسائل مختلف گفت‌و‌گو کنند. در قانون اساسی هم آزادی بیان آمده است اما متأسفانه این حقوق اصلی و شهروندی دانشجویان چند سالی است که نادیده گرفته شده است. گرچه با آمدن دولت تدبیر گشایشی در این آزادی بیان در بین استادان و دانشجویان داشتیم اما هنوز با آنچه دانشجویان می‌خواهند فاصله داریم.»

وی تأکید کرد: آزادی بیان جزو حقوق بنیادین بشر است و با مقررات پلیسی نمی‌شود دانشگاه که محیطی علمی است را کنترل کرد.

دانشگاه محل فکر است و ما از دانشجو و دانشگاهی می‌خواهیم که نظر بدهد. فکر کند و نقاد باشد. باید بدانیم اگر دانشجو اعتصاب می‌کند و اعتراضی دارد پشت تمام واکنش‌هایش فکری است. محروم کردن دانشجویان از حق ادامه تحصیل نقض اصول متعدد قانون اساسی است. همین طور قانون به صراحت می‌گوید که تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مؤاخذه قرار داد.

علاوه بر این محمد فاضلی استاد دانشگاه هم درباره وضعیت حقوق شهروندی استادان و دانشجویان بر این باور است: «آن چیزی که می‌دانم این است که در دنیا دانشگاهیان را به رسمیت می‌شناسند و به فکر و اندیشه آنها بها می‌دهند. دانشگاه‌ها استقلال دارند، اداره امور دانشگاه در اختیار خودشان است. اعضای هیأت علمی درباره همه موضوعات در کلاس درس بحث و گفت‌و‌گو می‌کنند بدون آنکه بخواهند به کسی پاسخی دهند. برنامه‌ریزی درسی بر عهده دانشگاه است و دانشگاهیان دانشجویان را به لحاظ علمی گزینش می‌کنند.

حال باید دید این موضوعات که حقوق اولیه دانشگاه است چقدر در دانشگاه‌های ایران رعایت می‌شود.» وی تأکید کرد: اگر بخواهیم دانشگاه آزادی آکادمیک داشته باشد باید بپذیریم دانشجو و دانشگاه فکر کند و مشخصات آزادی آکادمیک را هم به رسمیت بشناسیم. اما هم‌اکنون این موضوعات در دانشگاه اجرایی نمی‌شود. سیاست در گزینش استاد وجود دارد و حتی در تدوین برنامه درسی هم نهادهای دیگر دخالت می‌کنند. ما برای رسیدن به‌حقوق شهروندی در دانشگاه‌ها کار بسیاری داریم.