منشا انجماد در بازار بورس تهران

بورس تهران معاملات روز سه‌شنبه را با افزایش ۱۱۷ واحدی شاخص کل سپری کرد. هر‌چند بازدهی بورس تهران از ابتدای سال تا‌کنون به بیش از ۸/ ۱۳درصد رسیده است، اما همچنان کمبود نقدینگی بر معاملات سهام سایه افکنده است.شاهد مدعی آنکه ارزش معاملات خرد سهام در جریان معاملات دیروز به کمترین میزان خود در یک ماه گذشته رسید.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که میانگین نسبت گردش نقدینگی در بورس تهران برای ۹ فصل اخیر حدود ۶۲ درصد بوده است (از پاییز ۹۴)، این در حالی است که نسبت مزبور در بورس‌های پیشرفته دنیا بیش از ۱۰۰ درصد است. این موضوع بر فضای رکودی بازارسهام تاکید می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین نسبت گردش نقدینگی از ابتدای پاییز سال جاری تا‌کنون حدود ۴۰ درصد بوده است.تغییر مسیر فعالیت بازیگران بازار از سهام شرکت‌های کوچک‌تر و با سهام شناور بالاتر به سوی شرکت‌های بزرگ که معامله‌گران حقیقی فعال کمتری دارند و همچنین سیطره نگرانی‌های سیاسی از هفته‌های نخست مهرماه، دو ریشه انجماد معاملاتی در بورس تهران ارزیابی می‌شود. به عبارت دقیق‌تر این دو عامل اصلی سبب پایین بودن نسبت گردش نقدینگی در حدود دو ماه اخیر بوده است.

یکی از مهم‌ترین‌ مزایای بازار سهام نقدشوندگی بالا است. در این راستا برای سنجش میزان نقدشوندگی نسبت‌های گوناگونی محاسبه می‌شود. در این میان نسبت گردش نقدینگی (turnover ratio) یکی از معروف‌ترین نسبت‌های مزبور است. نسبتی که توضیح‌دهنده توانایی بازار در جذب معاملات بزرگ بدون ایجاد نوسان شدید در قیمت‌ها است.این نسبت را می‌توان با تقسیم جمع ارزش معاملات یک بازار بر متوسط ارزش کل آن بازار در یک دوره زمانی خاص محاسبه کرد. در این میان «دنیای‌اقتصاد» اقدام به محاسبه این نسبت برای ۹ فصل متوالی در بازار سهام کرده است. نسبت مزبور برای بورس تهران با فرض سهام شناور آزاد ۲۰ درصدی محاسبه شده است. به عبارت دقیق‌تر در مخرج این کسر، ۲۰ درصد از ارزش کل بازار سهام لحاظ شده است. این رقم به دلیل میانگین سهام شناور آزاد ۲۰ درصدی در بورس تهران درنظر گرفته شده است. به عبارت دیگر باید توجه داشت که تنها حدود ۲۰ درصد از سهام شرکت‌های فعال در بازار سهام، معامله می‌شوند. چنانچه این نسبت با ارزش کل بازار بورس تهران محاسبه می‌شد، این رقم را به مراتب کمتر از ۶۲ درصد کنونی نشان می‌داد (سهم شناور آزاد در کشور ما فاصله زیادی با معیارهای جهانی دارد. آخرین آمارهای رسمی از دیگر بورس‌های پیشرفته دنیا نشان می‌دهد که متوسط سهام شناور در این بازارها به بیش از ۸۰ درصد نیز می‌رسد).

تفسیر نسبت گردش نقدینگی از این قرار است. چنانچه این رقم ۱۰۰ درصد باشد، یعنی در بازه مشخص مورد بررسی، تمامی سهام معامله شده در بازار حداقل یک‌بار دست به دست شده‌اند.مقایسه نسبت گردش نقدینگی در بازارهای مختلف سهام دنیا نشان می‌دهد که بورس تهران فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد، به‌طوری که میانگین این نسبت طی ۹ فصل اخیر یعنی از ابتدای پاییز سال ۹۴ حدود ۶۲ درصد بوده است.

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از نسبت مزبور در بورس تهران نشان می‌دهد با وجود میانگین ۶۲ درصدی نسبت گردش مالی در این بازار در ۹ فصل اخیر، در بازه‌های زمانی متفاوت این نسبت تغییراتی داشته است. به‌عنوان مثال این نسبت در پاییز سال ۹۴ و پیش از برجام، در کمترین میزان خود قرار داشته است. میانگین این نسبت در آن مقطع به حدود ۳۰ درصد می‌رسد. اما نسبت مزبور پس از برجام و دقیقا از دی‌ماه همان سال با جهش چشمگیری روبه‌رو‌ شده است. امری که تحت‌تاثیر رونق چشمگیر معاملات در آن بازه زمانی با پیشتازی گروه خودرویی رقم خورد. نسبت مزبور در بورس تهران در این مقطع زمانی (زمستان ۹۴) از بورس‌های معتبر جهانی نیز سبقت گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بهمن ۹۴، این نسبت از ۱۸۰ درصد نیز فراتر رفته است.بررسی‌ها نشان می‌دهد نسبت گردش نقدینگی همگام با دوران رونق بازار تداوم داشته است. به‌طور مثال در فروردین ماه سال ۹۵ نیز نسبت مزبور بیش از ۱۰۰ درصد بوده است. با این حال این نسبت در ماه‌های اخیر به زحمت به ۵۰ می‌رسد. این امر حاکی از ضعف نقدینگی در بورس تهران است.همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌کنید نسبت گردش نقدینگی بورس تهران در پنج ماه اخیر، کمتر از ۵۰ درصد بوده است. این امر در شرایطی رخ می‌دهد که سهامداران شاهد رشد شاخص کل بورس و ثبت بازدهی نسبتا مناسب در این بازار هستند. این موضوع حاکی از ناهماهنگی ارزش معاملات با شاخص سهام است. نسبت گردش مالی بورس تهران در آبان ماه به حدود ۴۰ درصد رسیده است.

بررسی نسبت گردش نقدینگی بورس تهران در مقایسه با دیگر بورس‌های معتبر جهانی نشان می‌دهد که این نسبت در بورس تهران حدود یک‌پنجم بورس‌های معتبر دنیا است. این امر بیانگر آن است که معاملات بازار سهام کشور بر خلاف بورس‌های معتبر دنیا دچار نوعی انجماد معاملاتی است. این موضوع جدا از وجود چالش‌های ساختاری این بازار، از دو عامل نشات می‌گیرد. عواملی که به‌ویژه در مدت اخیرتاثیر زیادی بر این روند داشته‌اند؛ ابهامات موجود درخصوص وضعیت سیاسی کشور و همچنین تغییر مسیر فعالیت بازیگران بازار سهام به‌عنوان دو ریشه اصلی این انجماد مطرح می‌شوند. به عبارت دقیق‌تر این دو عامل سبب کاهش میانگین نسبت گردش نقدینگی در بازار سهام شده‌اند.

بازیگران بورس تهران بعد از هیجانات ناشی از برجام در دی ماه ۹۴، به سمت خرید سهام شرکت‌های با سهام شناور بالا روی آوردند. به این ترتیب سهامداران خرد بازار با ورود به این صنایع، نه تنها رشد این گروه‌ها را رقم زدند، بلکه دست به دست شدن معاملات در این گروه‌ها را افزایش دادند. امری که افزایش تعداد معاملات را به همراه داشت. این موضوع سبب شد تا نسبت گردش نقدینگی بورس تهران با جهش چشمگیری روبه‌رو‌ شود به‌طوری که در بهمن ۹۴، این نسبت با جهشی فوق‌العاده به بیش از ۱۸۰ درصد رسید.نسبت مزبور به تدریج در مسیر نزولی قرار گرفت.بورس تهران در ماه‌های اخیر با چرخش نقدینگی به سمت گروه‌های بزرگ بازار (به‌خصوص گروه فلزی- معدنی) همراه شد؛ این عامل کاهش چشمگیر نسبت گردش نقدینگی بورس تهران را به دنبال داشت. بر این اساس بازیگران بازار پول خود را از سهام کوچک و با سهم شناور بالا خارج کردند و به سمت سهام بنیادی‌تر هدایت کردند. این نمادها به دلیل تعداد کمتر سهامدار حقیقی، چرخش نقدینگی چندانی ندارند و به همین دلیل نسبت مزبور در سطح پایینی قرار گرفته است.دیگر دلیل مهم این موضوع، ابهامات موجود درخصوص وضعیت سیاسی کشور بود. از اوایل مهرماه و پس از صحبت‌های ترامپ درخصوص وضعیت برجام، موجی از عدم اطمینان به بازارهای سرمایه‌گذاری و به ویژه بازار سهام منتقل شد. در ادامه تنش‌های منطقه‌ای نیز به نگرانی‌های سیاسی افزود. این موضوع نیز به‌عنوان دیگر نقطه انجماد بورس مطرح شد.

بورس تهران معاملات روز گذشته را با افزایش ۱۱۷ واحدی شاخص کل سپری کرد. بر این اساس نماگر بازار با توقف در سطح ۸۷ هزار و ۹۵۰ واحدی، برای سیزدهمین روز متوالی در رسیدن به کانال ۸۸ هزار واحدی ناکام ماند.در این میان ارزش معاملات خرد سهام و حق تقدم در معاملات دیروز نسبت به روزهای قبل نیز با کاهش همراه شد. ارزش معاملات خرد سهام دیروز به زحمت به ۸۰ میلیارد تومان می‌رسید. این متغیر در مقایسه با مبادلات روز دوشنبه، کاهش بیش از ۱۴ درصدی را تجربه کرد.در این میان روز گذشته تحرکاتی در برخی صنایع بورسی شکل گرفت. اقبال به گروه خاکستری بورس با احتمال افزایش تقاضای سیمان در مناطق زلزله زده به منظور نوسازی این مناطق شکل گرفت. علاوه بر این خودرویی‌ها تحت تاثیر تحلیل‌های تکنیکال بار دیگر در مرکز توجه سهامداران قرار گرفتند.گروه پالایشی نیز‌ تحت تاثیر تداوم افزایش بهای نفت، از صنایع مورد توجه سهامداران در بازار دیروز بود. بخشی از معامله‌گران نیز به خرید سهام گروه فلزی اشتیاق نشان دادند. رشد قیمت‌ در بازارهای جهانی، تقاضا در میان فلزی‌ها را افزایش داد.

گروه سیمانی معاملات قابل‌توجه و بعضا همراه با صف خرید را در بازار دیروز تجربه کرد. در این میان هیجانات مهم‌ترین‌ عامل در چرخش اقبال به این گروه بود. در حالی هنوز برآورد دقیقی از خرابی‌های ناشی از زلزله غرب کشور وجود ندارد و نه تنها میزان مصالح مورد نیاز برای این بازسازی و همچنین زمان این موضوع در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد که سهامداران به امید این موضوع به سمت خریدهای این شرکت اقبال نشان دادند. این موضوع، رفتاری‌های هیجانی در زمان آزادسازی موصل را به یاد می‌آورد. زمانی که سرمایه‌گذاران بیشتر به قصد سفته‌بازی اقدام به خرید سهام شرکت‌های سیمانی داشتند.

شرایط کم‌رمق معاملات در روزهای اخیر نیز مزید بر علت شده که سهامداران به محض دریافت هر گونه اخباری، به ورود به آن شرکت و خرید سهام مزبور اقدام می‌کنند. این امر در گروه‌های کوچک که نوسان‌پذیری بالایی دارند، با نمود بیشتری همراه است. باید توجه کرد دل‌بستن به چنین اخباری تنها بهانه‌ای برای نوسان‌گیران است و بر این اساس کوچک‌ترین سیگنال منفی در روند قیمت سهام این گروه، احتمالا ریزش پرشتاب را به دنبال خواهد داشت. البته در این راستا برای رصد هرگونه عوامل بنیادی باید در انتظار گزارش‌های ماهانه شرکت‌های سیمانی در ماه‌های آتی بود.

گروه فلزی و در صدر آنها نماد فولاد مبارکه اصفهان نیز از جمله تاثیرگذارترین نمادها در رشد شاخص کل در معاملات روز گذشته بود. در حالی بسیاری از کارشناسان این گروه را از جمله صنایع جذاب می‌دانند که در بازارهای جهانی نیز سطوح قیمتی مناسبی برای آن شناسایی شده است. از سوی دیگر افزایش نرخ دلار نیز می‌تواند از دیگر عوامل تاثیرگذار بر سودآوری این گروه باشد. اما در حال حاضر به دلیل کمبود نقدینگی در بازار، رشد پرشتاب این گروه مشاهده نمی‌شود. از طرف دیگر نبود بازیگران خرد در این صنعت، نوسان قیمتی این نمادها را محدود کرده است.

در جریان معاملات روز گذشته نمادهای پالایشی مجددا در کانون توجه معامله‌گران قرار گرفتند؛ البته در این میان فضای مبهم موجود در این گروه و ریسک‌های مزبور، مانع از رشد قیمت پرشتاب این نمادها شده است. هنوز اخبار دقیقی از نرخ‌‌های مصوب از سوی شرکت ملی پالایش و پخش برای تعیین نرخ این گروه حاصل نشده است. این مساله سبب شده تا پس از گذشت ۳ هفته از پایان مهلت قانونی ارسال گزارش‌های ۶ ماهه شرکت‌ها بر سایت اطلاع‌رسانی کدال، همچنان گزارشی از شرکت‌های مزبور نداشته باشیم.