خبرگزاری ایرنا: واکاوی علل بازماندگی برخی کودکان از تحصیل نشان از آن دارد که این معضل نمی تواند تک بعدی باشد بلکه مجموعه ای ازعوامل در این زمینه نقش دارند که آنها را می شود براساس هرم نیازهای مازلو تبیین کرد.
«رضوان حکیم زاده» معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش اردیبهشت ماه امسال اعلام کرد که بیش از۱۶۱ هزار کودک بازمانده از تحصیل در کشور وجود دارد که تا سال تحصیلی ۹۶- ۹۵ بیش از ۱۰۹هزار نفر از آنان به کلاس درس برگردانده شده اند.
امسال و بر اساس آخرین آمار از وضعیت ثبت‌نام دانش‌آموزان۱۲ میلیون و ۶۲۴ هزار و ۲۵۷ نفر در مدارس کشور ثبت‌نام کرده‌اند.
بازماندگان از تحصیل، گروهی از دانش آموزانی هستند که در سن مدرسه یعنی ۶ تا ۱۸ سال بوده اما در کلاس درس حضور ندارند. این کودکان یا وارد چرخه آموزش نشده اند یا پس از مدتی چرخه آموزش را ترک کرده اند.
آمارها در شرایطی بر تعداد این دانش آموزان بازمانده از تحصیل صحه می گذارند که بر اساس اصل ۳۰ قانون اساسی دولت وظیفه دارد تا وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای تمامی اعضا تا پایان دوره ی متوسطه فراهم کند و بسترهای تحصیلات عالی را تا اندازه ی خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
برخی از کارشناسان مدعی هستند فقر و نابرابری اجتماعی مهمترین دلیل افزایش آمار کودکان بازماننده از تحصیل است.برای تبیین نقش فقر و نابرابری اجتماعی لازم است که نگاهی به مهمترین مولفه های هرم نیازهای «آبراهام هَرولد مَزلو» و نقش آنها در ترک تحصیل دانش آموزان داشته باشیم.
** هرم نیازهای مازلو و تحصیل در فقر
براساس مولفه های هرم مازلو تا وقتی که نیازهای فیزیولوژیکی که نخستین نیازهای هر فردی محسوب می شود برآورده نشود، نمی توان فرد به نیازهای بالاتر در هرم مازلو برای رشد و تعالی فکر کند.
حال با بررسی دلایل اجتماعی و نابرابری رفاهی محرک بازماندگی از تحصیل، به این نتیجه می رسیم کودکانی که در خانواده های بی سرپرست، تک والدینی و بد سرپرست زندگی می کنند و برای تامین نیازهای نخستین خود مانند خوراک و پوشاک مشکل دارند، نمی توانند به راحتی به تحصیل فکر کنند.
فرد برای رسیدن به کمال گرایی باید از نیازهای امنیتی مانند داشتن شغل ثابت، همسایگان بی‌خطر و سرپناهی در مقابل محیط اطمینان داشته باشد تا بتواند به راحتی به زندگی ادامه دهد.
کودکان بازمانده از تحصیل در پله دوم جدول مازلو نیز دچار مشکلات فراوانی هستند. در این پله فرد برای رسیدن به تکامل نیاز به امنیت ذهنی و اجتماعی دارد که لازمه آن اطمینان از آینده شغلی به عنوان امنیت ذهنی و اطمینان از جغرافیای زندگی به عنوان امنیت اجتماعی است.
بیشتر کودکان بازمانده از تحصیل در مناطقی زندگی می کنند که فقر مطلق، حرف نخست در آن می زند و کودکان با مشاهده الگوهای مرجع خود در این مناطق راهی غیر از مدرسه و کلاس درس را در پیش می گیرند.
فقر موجود در خانواده کودکان بازمانده از تحصیل موجب شده کودکان در سنین پایین وارد مشاغل کاذب و در برخی موارد مشاغل آسیب زا مانند تکدی گری، مواد فروشی و فروش مواد محترقه دست ساز روی آورند که این خود ناشی از تامین نشدن نیازهای موجود در پله اول هرم مازلو است.
در پله سوم نیازهای، مازلو مساله عاطفی و پرورش شخصیت فرد را در خانواده مورد بررسی قرار می دهد. نگاهی به مولفه های این هرم نشان از آن دارد که کودکان کار به طور معمول در خانواده هایی به دنیا می آیند که طلاق عاطفی نه تنها بین والدین شکل گرفته بلکه سردی این طلاق در زندگی نیز به کودکان منتقل می شود.
مهمترین عامل ایجاد بی عاطفگی در خانواده را باید در دو معضل اعتیاد و طلاق بررسی کرد زیرا در این خانواده ها کودک ناچار است برای رفع مشکلات اقتصادی روی به کار آورده و بیشترین وقت خود را در دستفروشی صرف کند.
در کنار این کار مشکل، کمبود عاطفه ناشی از مصرف اعتیاد و جدایی والدین خود عاملی می شود کودک دچار خلا عاطفی شود. این خلع عاطفی زمانی می تواند بیش از پیش آشکار شود که ازدواج مجدد شکل گرفته و کودک باید زیر سایه ناپدری و نامادری بماند.
در این شرایط است که کودک سرخورده از خلاء عاطفی خانواده دچار کمبود اعتماد به نفس می شود و در جامعه نمی تواند آنچنان پایگاه لازم را در بین همکلاسی ها و همسالان خود کسب کند تا در پله چهارم هرم مازلو قرار گیرد.
نوک هرم نیازهای مازلو نیاز به کمالگرایی و درک مسائل مختلف دنیا است که می تواند از طریق آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی شکل گیرد.کودکِ سرخورده از فقر اقتصادی در پله اول، ناامید از آینده شغلی در پله دوم و فقر عاطفی در پله سوم هیچ گاه به کمال مطلوب جامعه در پله آخر نخواهد رسید.
حس نبود ترغیب برای کمالگرایی براساس هرم نیازهای مازلو زمانی شکل خواهد گرفت که کودک یا نوجوان کمال مطلوب زندگی را در تامین حداقل خوراک، پوشاک و خواب کافی تعریف کند.
به عبارتی کودکان در خلاء نیازهای زندگی موجود در هرم مازلو نه تنها به کمال گرایی موجود در جامعه فکر نمی کنند بلکه سعی دارند با تلاش و کوشش فراوان کاستی نیازهای عاطفی و اقتصادی خود را جبران کنند.
**کاستی های کمالگرایی و آسیب های پیش رو
در شرایطی که برخی کودکان با محرومیت از نیازهای ابتدایی موجود در هرم مازلو درگیر هستند روند کمالگرایی مانند برخی از همسالان خود طی به درستی طی نمی کنند و برای رفع کاستی های زودتر از سن اشتغال وارد بازار کار می شوند.
وارد شدن به بازار کار و دوری از کانون خانواده موجب شکل گیری آسیب های فراوانی می شود. یکی از این مشکلات سوء استفاده های است که از این کودکان می شود و این سوء استفاده ها در برخی مواقع جنسی است.
افزون بر این آسیب اجتماعی، جولان کودکان کار در چهارراه ها و یادگیری شگردهای مختلف برای به دست آوردن پول ممکن است آنان را در مسیری متفاوت تر از هم نسل های خود قرار دهد.
در این شرایط است که کودک تحت تاثیر برخی از پیشنهادهای فریبنده قرار می گیرد و روی به کارهایی آورد که در آینده نتیجه آن جز تن فروشی و فروش مواد مخدر نیست.رخداد چنین آسیب هایی کودک و نوجوان بازمانده از تحصیل را دچار بزه اجتماعی می کند و تجربه بزه در کودکی آثار مخربی را بر فرد در دوران جوانی و نوجوانی دارد که در صورت عدم التیام به صورت عقده‌های روانی در وجود شخص انباشت شده و در اولین فرصت به شکل جنایتی دردناک تخلیه می‌شود.
**چه باید کرد؟
بازماندگان از تحصیل یکی از مهمترین دغدغه های نظام آموزشی کشور است زیرا براساس سند چشم انداز توسعه ایران در کمتر از یک دهه دیگر باید در زمینه های علمی به قدرت نخست منطقه تبدیل شود.
هر چند برای ریشه کن کردن بی سوادی در جامعه پس از انقلاب اسلامی گام های مهمی برداشته شده است اما هنوز در نقطه هایی از کشور مشاهده می شود که مدرسه های گِلی، کپری و سوله ای مکان های علم آموزی دانش آموزان هستند.
برای رفع چنین مشکلی دولت دوازدهم باید در چهار سال آینده برنامه جامع تری برای رفع نابرابری اجتمماعی در دستور کار قرار دهد تا بتوان به کمک آن برابری آموزشی را در نخستین نیازهای کودکان فراهم کرد.
البته در کنار رفع محرومیت، دولت و سازمان های خیریه و مردم نهاد باید تلاش بیشتری برای جلوگیری از تباهی این سرمایه های انسانی به کلاس های درس داشته باشند؛ چرا که بین کودکانی که به دلیل فقر یا شرایط بد اجتماعی ترک تحصیل کرده اند، ممکن است نخبگانی باشند که در برخی زمینه ها در آینده به عنوان یک سرمایه برای نظام به شمار روند.
ارسال نظر