قاچاق تجهیزات پزشکی، ویروس نظام سلامت

هفته نامه جامعه پویا - سعید زاهدی: بازار ۷۰۰ میلیون دلاری قاچاق تجهیزات پزشکی اقتصاد ملی و سلامت بیماران را نشانه رفته است.

خودتان را جای مدیر بیمارستانی بگذارید که چندین میلیارد تومان از بیمه های درمانی طلبکار است و به مرحله ای از ورشکستگی رسیده که حتی برای تهیه غذای بیماران هم دچار مشکل جدی شده است. حالا اگر همین مدیر بیمارستان بخواهد تجهیزات پزشکی ضروری را برای بیمارستان تهیه کند و دو انتخاب شامل خرید تجهیزات گران قیمت دولتی یا خرید تجهیزات ارزان و قاچاق پیش رویش باشد اصلا دور از انتظار نیست که قید تجهیزات پزشکی گران قیمت را بزند و ترجیح بدهد.

نیازهای ضروری بیمارستان را با خرید همان تجهیزات قاچاق و ارزان قیمت مرتفع کند. البته این تخلف بیمارستانی، به هر دلیلی که اتفاق بیفتد، محکوم است؛ اما وقتی ریشه ای تر به موضوع نگاه شود، می بینیم مطالبات سنگین مراکز درمانی از بیمه ها موجب شده حتی مراکز رسمی نیز ابایی از خرید تجهیزات پزشکی قاچاق نداشته باشند.

اکنون بر اساس آمارهای رسمی، بدهی بیمه های درمانی به مراکز درمانی کشور، به حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. خیلی از مراکز درمانی، حدود ۱۰ ماه می شود که مطالبات شان را از بیمه های درمانی دریافت نکرده اند و صورت شان را با سیلی سرخ نگه داشته اند. این بدهی های سنگین، شرایطی را پیش آورده که بیمارستان ها برای رفع ابتدایی ترین نیازهای هر مرکز درمانی، به هر راهی متوسل شوند.

در این اوضاع نابسامان، خرید تجهیزات پزشکی ضروری از مبادی رسمی، می تواند هزینه های مضاعفی را بر بیمارستان ها تحمیل کند که همین مسئله به عنوان یکی از دلایل مهم خرید تجهیزات پزشکی قاچاق از سوی بیمارستان ها شناخته می شود. حتی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت نیز این بی قانونی را کتمان نمی کند. چندی قبل رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو، با صراحت به رسانه ها اعلام کرد در بازرسی از برخی بیمارستان های دولتی، تجهیزات مصرفی قاچاق در این مراکز درمانی مشاهده شده است.

دیناروند انتقاد کرده بر خلاف بازار دارویی ایران که شرکت های قانونی موظف به توزیع دارو هستند، برای تجهیزات پزشکی چنین شرکت هایی نداریم؛ طوری که هم اکنون صدها عمده فروش و بنکدار به توزیع تجهیزات مصرفی بیمارستان ها اقدام می کنند که گاه برخی از این اقلام توزیعی، به صورت قاچاق وارد کشور می شود. این که بیمارستان دولتی، خودش مشتری جنس قاچاق باشد، نوبری است که در نظام سلامت ایران متولد شده. درست است که تامین اعتبارات مورد نیاز بیمارستان های دولتی، می تواند جلوی بسیاری از این تخلفات را بگیرد؛ اما در این بین افزایش نظارت ها می تواند با این بی قانونی ها مقابله کند.

نباید از خاطر برد که تجهیزات پزشکی قاچاق می تواند برای خریداران بیمارستانی هم آب و نان داشته باشد. در واقع جدای از این که برخی بیمارستان ها از سر ناچاری به تجهیزات پزشکی قاچاق روی آورده اند. برخی دلالان هم که ممکن است در خود بیمارستان ها شاغل باشند، از خرید و فروش تجهیزات پزشکی قاچاق بهره می برد.

نظارت های ضعیف قاچاقچی پرورش می دهد

هیچ مرکز درمانی نمی تواند بدون تجهیزات پزشکی به حیات خود ادامه دهد. حاذق ترین نیروهای انسانی در حوزه درمان هم بدون در اختیار داشتن تجهیزات پزشکی، کاری از پیش نخواهد برد. دامنه تجهیزات پزشکی مورد استفاده در بیمارستان ها و سایر مراکز درمانی، بسیار گسترده است.

دستگاه فشارسنج جیوه ای، دماسنج طبی، گوشی پزشکی، برانکارد، آنژوکت، باند گچی، آتل، باندها و ست سرم از جمله تجهیزات پزشکی ارزان قیمت و بحث معاینه، مامایی، تجهیزات پرتوپزشکی، تجهیزات پزشکی هسته ای، شنوایی سنج، سی تی اسکن، دستگاه سانتریفوژ، دستگاه شمارنده گلبول های خون، تجهیزات اتاق عمل، مونیتور علائم حیاتی، تجهیزات سنگ شکن، یونیت دندانپزشکی و تجهیزات بیمارستان سیار، از تجهیزات پزشکی پیشرفته و گران قیمت است که نبود هر کدام از این تجهیزات ساده و پیشرفته، می تواند چرخه درمان را با اختلالی جدی مواجه کند.

مدل های تجهیزات پزشکی بسیار متنوع است و هر گروه از قاچاقچیان معمولا روی وارد کردن چند مدل خاص از این تجهیزات کار می کنند. وقتی می گوییم قاچاقچیان تجهیزات پزشکی، نباید تصور کرد. آنها افرادی شرور و مشابه تصاویری سینمایی هستند که از قاچاقچیان در ذهن مان حک کرده اند؛ بیشتر آنها آدم هایی معمولی هستند که حتی ممکن است به شکل رسمی هم در حوزه سلامت، به مردم خدمت درمانی ارائه کنند. خلأ نظارت های قوی، موجب شده برخی از افراد عادی در جامعه نیز وسوسه شوند و تلاش کنند حتی با روش «قاچاق چمدانی» هم که شده از این آب گل آلود ماهی بگیرند و از خوان گسترده قاچاق تجهیزات پزشکی، لقمه ای ببرند.

آمارهای اورژانسی از قاچاق تجهیزات پزشکی

هیچ نهاد رسمی و غیررسمی نمی تواند به طور دقیق بگوید آمار تجهیزات پزشکی قاچاق در کشور ما چه رقمی است. همه اعداد و ارقامی که در این حوزه اعلام می شود، بر اساس حدس و گمان است؛ زیرا بدیهی است که هیچ مرجعی وجود ندارد که تجهیزات پزشکی قاچاق را ثبت کند. حدس و گمان هایی هم درباره آمار و ارقام تجهیزات پزشکی اعلام می کنند، معمولا به این شکل محاسبه می شود که آمار تجهیزات پزشکی مورد نیاز و مصرفی کشور را تخمین می زنند و سپس این آمار کلی را از میزان تجهیزات پزشکی تولیدی و واردات قانونی کم می کنند، سپس نتیجه، هر چه که باشد، آمار تخمینی قاچاق تجهیزات پزشکی است.

چند هفته قبل، دکتر محمد نعیم امینی فرد، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، در اظهارنظری تأمل برانگیز، اعلام کرد: 15 میلیارد دلار کالای قاچاق به کشور وارد می شود که حدود 600 تا 700 میلیون دلار آن مربوط به تجهیزات پزشکی است.

این نماینده مجلس اظهار کرد: برای مبارزه با قاچاق کالاهای سلامت محور، باید برخوردهای سختگیرانه تری صورت گیرد؛ از این رو تا زمانی که بر مراکز درمانی نظارتی نشود و پایش جدی نشوند و تا زمانی که کالاهای سلامت محور، شناسه نداشته باشند، نمی توان در مبارزه با قاچاق تجهیزات پزشکی، توفیق لازم را کسب کرد. به همین دلیل، باید گمرگ، وزارت امور اقتصاد و دارایی، سازمان مبارزه با قاچاق کالا و ارز و سازمان تعزیرات حکومتی، نظارت بیشتری برای مقابله با قاچاق کالا داشته باشند.

البته مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخ گویی به شکایات و امور حقوقی سازمان غذا و دارو، رقم ۷۰۰ میلیون دلار قاچاق و تجهیزات پزشکی را رد کرد و در واکنش به اظهارات این نماینده مجلس عنوان کرد. در آماری که سازمان غذا و دارو به صورت رسمی در سال گذشته منتشر کرد، آمار مربوط به قاچاق تجهیزات پزشکی به کشور حدود ۳۵۰ میلیون دلار برآورد شد.

آمار ۳۵۰ میلیون دلار قاچاق تجهیزات پزشکی در سال، با آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز منطبق است؛ طوری که از کل بازار قاچاق، حدود دو میلیارد دلار آن به دارو، مکمل و تجهیزات پزشکی اختصاص دارد و البته اینها جدای از قاچاق فرآورده های غذایی محاسبه شده است. به اعتقاد این مقام مسئول، حذف قاچاق تجهیزات پزشکی، نیاز به همکاری گسترده نهادهای مختلف دارد و باید همه دستگاه های مسئول، وظیفه خود را به درستی انجام دهند.

به هر حال، چه قاچاق تجهیزات پزشکی به کشور را ۷۰۰ میلیون دلاری بدانیم که امینی فرد عنوان کرده و چه ۳۵۰ میلیون دلاری بدانیم که مقام مسئول سازمان غذا و دارو به آن اشاره کرده، در هر دو صورت، این رقم های میلیاردی می تواند کشتی «اقتصاد سلامت» را به گِل بنشاند. بر اساس گفته های حسن هاشمی، وزیر بهداشت، همه بودجه ای که برای اجرای طرح تحول سلامت به عنوان بزرگ ترین طرح اجتماعی دولت به وزارت بهداشت تخصیص داده شده، حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است.

حال تصور کنید وقتی سالانه ۷۰۰ میلیارد تومان، تجهیزات پزشکی قاچاق به شکور وارد می شود، این رقم نزدیک به یک چهارم بودجه طرح تحول سلامت است؛ طرحی که از آن به عنوان یکی از دو دستاورد مهم دولت یازدهم نام برده می شود.

سیر صعودی پرونده های قاچاق تجهیزات پزشکی

تجهیزات پزشکی قاچاق، از زمین و آسمان و دریا به کشور سرازیر می شود. این تجهیزات قاچاق علاوه بر این که اقتصاد ملی را به ورطه نابودی می کشاند، سلامت مردم را هم بر باد خواهد داد؛ چون اصلا معلوم نیست تجهیزات پزشکی قاچاق در چه شرایطی تولید، نگهداری و توزیع شده است.

حتی استانداردترین تجهیزات پزشکی هم اگر در شرایط ناسالم نگهداری شود، می تواند به ضد سلامتی تبدیل شود. دقیقا به همین علت است که کارشناسان بر خطرناک بودن تجهیزات پزشکی تاکید دارند و بر لزوم امحای این تجهیزات اصرار می کنند.

حسین صفوی، مدیرکل سابق اداره نظارت و ارزیابی تجهیزات و ملزومات پزشکی سازمان غذا و دارو می گوید برخی شرکت های قانونی تولید کننده تجهیزات پزشکی هم بر رونق بازار تجهیزات پزشکی قاچاق افزوده اند.

به گفته صفوی، برخی از شرکت های تولید کننده تجهیزات پزشکی در داخل کشور از شگردهای مختلفی برای کاهش هزینه تولید خود بهره می برند. مثلا برخی از این شرکت ها، مواد اولیه تولید تجهیزات پزشکی را به شکل قاچاق به کشور وارد می کنند. سپس همان مواد اولیه را به شکل محصول در می آورند و در نهایت به عنوان تجهیزات پزشکی قانونی به بازار عرضه می کنند.

دکتر حسین سلمان زاده، عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، نیز از تجهیزات پزشکی کوچک به ع۸نوان محبوب ترین تجهیزات قاچاقچیان یاد می کند و می گوید میزان قاچاق تجهیزات پزشکی کوچک، بیشتر از تجهیزات پزشکی بزرگ است؛ زیرا راحت تر از سوی قاچاقچیان حمل می شود.

به باور این فعال صنعت تجهیزات پزشکی، تا وقتی تقاضا برای خرید تجهیزات پزشکی قاچاق داغ است، عرضه قاچاق این تجهیزات هم ادامه خواهد داشت؛ اما اگر مراکز درمانی موظف باشند، نیازهای شان را فقط از شرکت های قانونی توزیع کننده تجهیزات پزشکی تأمین کنند. در آن صورت، خود به خود بازار قاچاقچیان کساد می شود.

سلمان زاده به یک چشمه دیگر از شگردهای قاچاقچیان تجهیزات پزشکی، اشاره می کند و می گوید: «برخی اوقات تجهیزات پزشکی قاچاق را به عنوان وسیله ای دیگر مثل یخچال از مبادی رسمی وارد کشور می کنند که در این بین، بیشترین حجم قاچاق این تجهیزات از هند، چین، افغانستان و عراق به کشور ما وارد می شود.»

محمود بیگلر، مدیرکل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم این شگرد قاچاقچیان را تایید کرده و عنوان می کند: «تجهیزات پزشکی قاچاق، اغلب از مسیر کوله بری و گمرک وارد می شوند و گاهی از گمرک، تجهیزات پزشکی را با نام لوازم خانگی و الکترونیکی مثل ماشین لباسشویی و کمپرسور وارد می کنند. مثلا یک دستگاه سونوگرافی را به عنوان ماشین لباسشویی از طریق گمرک وارد کشور کرده بودند یا موردی داشتیم که یونیت های دندانپزشکی را به نام کمپرسور وارد کشور کرده بودند.

اگرچه این مقام مسئول معتقد است که میزان قاچاق تجهیزات پزشکی، افزایش پیدا نکرده؛ اما آمارهای رسمی گواه این است که تعداد پرونده های قاچاق تجهیزات پزشکی، از حدود ۹ هزار پرونده در سال ۹۴ به حدود ۱۲ هزار پرونده در سال ۹۵ رسیده است. آمارهای سال ۹۶ هم که هنوز معلوم نیست و آخر سال مشخص می شود؛ اما اگر آمار پرونده های قاچاق با همین شیب صعودی همراه باشد، می توان تخمین زد که در سال ۹۶ هم آمار پرونده های قاچاق تجهیزات پزشکی از سال ۹۵ بیشتر شود.