پاشنه آشیل برخورد با کودک‌ آزاری

روزنامه آرمان- آرزو ضیایی: لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان هنوز در مجلس تصویب نشده است و بسیاری از فعالان کودک و حقوقدانان امیدوارانه منتظر تصویب این لایحه بعد از حدود هفت‌سال هستند. این لایحه نقش حمایتی و نظارتی سازمان‌های مردم‌‌نهاد مرتبط با حقوق‌کودکان را در زمینه حمایت از کودکان در مقابل انواع کودک‌آزاری‌ را تقویت کرده است.

همچنین به این دلیل که مجازات‌های تعیین شده در قوانین فعلی بازدارندگی چندانی ندارند در لایحه جدید حقوق کودک و نوجوان جرم‌انگاری‌های بیشتری در زمینه حقوق کودکان انجام شده و این عامل میزان بازدارندگی مجازات‌ها را بالا برده است. در صورت تصویب این لایحه قانونی مترقی در زمینه انواع کودک‌آزاری در جامعه داریم که سبب نزدیکی عموم جامعه به این قانون و کاهش کودک‌آزاری به ویژه کودک‌آزاری جنسی می‌شود. مونیکا نادی، حقوقدان و فعال کودک در گفت‌وگو با «آرمان» درباره علل کودک‌آزاری در ایران می‌گوید: «اولین عامل کودک‌آزاری در ایران ضعف قوانین مرتبط با حقوق کودکان است، هرچند مهیا نبودن بستر فرهنگی مناسب نیز در شیوع این پدیده در ایران بی‌تاثیر نیست.»

مهم‌ترین علل کودک‌آزاری در ایران را چه می‌دانید؟

در بحث کودک آزاری عوامل بسیار زیادی دخیل هستند. اولین عامل ضعف قوانین است؛ قانون‌ موجود جامع و مانع نیست و جنبه پیشگیرانه و ضمانت اجرایی‌کافی و مناسب ندارد. در این قانون بحث آموزش دخیل نشده و به این دلیل پاسخگوی همه طیف‌های کودکان‌آسیب‌دیده نیست. قانون موجود حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۸۱ و نه ماده‌ای است.این قانون در زمان تصویب بسیار مفید و موثر بود و قدم مثبتی برای احقاق حقوق کودکان محسوب می‌شد. اما متاسفانه اکنون به دلیل جامع نبودن ضعیف عمل می‌کند. چندین سال است که لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس مانده و متاسفانه هیچ‌اتفاقی در مورد آن نیفتاده است. این لایحه در کمیسیون حقوقی مجلس نهم به نتایجی رسید. اما متاسفانه با آغاز کار مجلس دهم، دولت تمام اصلاحات مجلس نهم را حذف کرد و در مجلس دهم نیز کمیسیون حقوقی و قضائی در بررسی آن دچار مشکل شده است.

تصویب این لایحه کودکان و نوجوانان قطعا قدم بزرگی برای کودکانی است که مورد هرگونه آزار و اذیت قرار می‌گیرند. این لایحه بر جنبه بازدارند‌گی کودک‌آزاری و آموزش تاکید بسیاری کرده و اجرای مصوبات این لایحه سبب ایجاد فرهنگ بهتر جامعه در این زمینه می‌شود. اما عوامل دیگری نیز در کودک‌آزاری موثرند و فعالان حقوق‌کودک هیچ‌گاه مدعی نبودند که با تحول قوانین مرتبط با کودک‌آزاری تمام مشکلات حل می‌شوند. عوامل بسیار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زمینه‌ساز مشکلات هستند که عامل فرهنگی یکی از مهم‌ترین آنهاست. در صورت کامل و جامع بودن قوانین هنوز نیازمند ارتقای فرهنگ جامعه در این زمینه هستیم و نقش رسانه و آموزش نیز در ارتقای فرهنگ چشمگیر است.

آیا می‌توانید مصداق‌هایی از کودک‌آزاری به دلایل اقتصادی یا اجتماعی بیاورید؟

اینکه بگوییم کودک‌آزاری بیشتر به دلیل چه دلایل اقتصادی یا اجتماعی به وجود می‌آید طبقه‌بندی اشتباهی است؛ کودک‌آزاری انواع مختلف جسمی، جسمی و روحی دارد و نباید آن را به دلایل ضعف فرهنگی یا اجتماعی طبقه‌بندی کرد. آسیب‌های‌اجتماعی مانند اعتیاد یا فقر و... شرایطی هستند که حاصل آنها در نهایت به کودک‌آزاری منتهی می‌شوند. اما این واقعیت تنها یک روی سکه است. نکته قابل توجه آن است که در خانواده‌هایی که این مسائل وجود ندارند نمی‌دانند باید با فرزندان خود به چه گونه‌ای رفتار کنند و با بحث فرزندپروری آشنایی کافی ندارند؛ این موضوع به ضعف‌های فرهنگی می‌انجامد. بنابراین در خانواده‌ای ثروتمند که اعتیاد و مشکلات اجتماعی وجود ندارد به دلیل مسائل فرهنگی شاهد کودک‌آزاری هستیم. بسیاری از مصادیق ذیل کودک‌آزاری روانی قرار می‌گیرند. این نوع کودک‌آزاری‌ آسیب‌ مشخصی به جسم فرزند وارد نمی‌کنند اما او را از نظر روانی دچار آسیب می‌کند.

پنهان ماندن کودک‌آزاری به ویژه آزارهای جنسی چه تاثیراتی در روح و روان کودک باقی می‌گذارد؟

یکی از دلایل پنهان ماندن کودک‌آزاری عدم رعایت، ترویج و ناآگاهی افراد از حقوق کودک در جامعه است و واژه حقوق کودک در بین افراد جامعه ملموس نیست. به این دلیل باید اولین‌گام را آموزش حقوق کودکان در مدارس و مهدها به کودکان بدانیم. این کار مطالبه‌گری آنها را نسبت به حقوقشان بالا می‌برد و سبب پنهان نماندن انواع کودک آزاری می‌شود. هنگامی که کودک بداند در صورت کودک آزاری جنسی باید به چه فردی مراجعه کند و چه اقداماتی انجام دهد و در پاسخ جواب مناسبی از سوی پدر یا مادر دریافت کند ناخودآگاه کودک‌آزاری نیز پنهان نمی‌ماند. گاهی پدر یا مادر پاسخ مناسبی در این زمینه به کودک نمی‌دهند. برای مثال کودک‌آزاری جنسی کوچک یا بزرگ برای کودک اتفاق می‌افتد و او این موضوع را به والدین خود منعکس می‌کند، اما پدر یا مادر پاسخ مناسب به او نمی‌دهند.

این عدم پاسخ‌دهی سبب می‌شود دفعات بعدی کودک این موضوع را مخفی کند. بنابراین آموزش و فرهنگسازی دقیقا در این نقطه معنا پیدا می‌کند. اگر آموزش و فرهنگسازی همزمان انجام شوند کودک با حقوق و نحوه بیان آنها آشنا می‌شود و خانواده‌ها نیز برخورد با این موضوع را آموزش می‌بینند. گاهی علاوه بر خانواده‌ها مراجع قانونی جواب مناسبی به کودک آزاری نمی‌دهند. در این صورت کودک با این آسیب‌های‌روانی رشد می‌کند و آینده کودک را این آسیب‌ها تشکیل می‌دهند. بنابراین برخورد مناسب با حقوق کودک تنها مختص خانواده نیست و جامعه نیز باید نحوه برخورد با کودک‌آزاری را یاد بگیرد و در نهایت سیستم قضائی کشور نیز باید پاسخگوی این مساله باشد. یکی از دلایل ضرورت تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان آن است که تصویب این لایحه اختیار بسیار زیادی به دستگاه قضائی در مواجهه با تضییع حقوق کودکان می‌دهد.

علل عدم پاسخگویی والدین و جامعه به کودکان آزار جنسی دیده‌ چیست؟

اولین اصل عدم‌آگاهی است. والدین نمی‌دانند در این موارد باید به چگونه برخورد کنند و در هنگام بازگویی این موضوع از طرف کودک شوک می‌شوند. بحث دیگر بحث فرهنگ حاکم بر جامعه است. واژه‌ای به نام حیا در جامعه وجود دارد که مردم را از بازگویی این مسائل و ترس از آبروریزی می‌ترساند. فقدان آگاهی و تصورات اشتباه باعث عدم آگاهی در مورد برخورد مناسب با آزارجنسی کودک می‌شود. عدم برخورد نامناسب نیز به فرهنگ و عرف ناصحیح و عدم برخورد مناسب قانونی نیز به خلأ قانونی برمی‌گردد. اکنون اثبات کودک‌آزاری جنسی در مراجع قانونی بسیار مشکل و دردسرآفرین است و راه‌های قانونی بسیار پیچیده دارد و مجموع این دلایل اثبات کودک‌آزاری جنسی در مورد کودکان را سخت می‌کند. در موقعیتی که خانواده آگاهی موردنیاز را برای حمایت و دفاع از کودک و کودک نیز قصد دفاع از حق خود را دارد اگر پرونده در مراجع قضائی مطرح شود گاهی احتمال به نتیجه نرسیدن و رأی ندادن به نفع کودک می‌رود.

تا چه میزان افزایش فرهنگ فرزندسالاری را در کاهش میزان کودک‌آزاری در شهرهای بزرگ موثر می‌دانید؟

به‌طورکلی مقوله فرزندسالاری پدیده مثبتی از نظر حقوق کودک نیست. اگر حقوق کودک کاملا در کشور جریان داشته و رعایت شود ایران قطعا شاهد فرزندسالاری یا پدر و مادرسالاری در هیچ‌نقطه‌ای نیست. احقاق حقوق کودک سبب احقاق حقوق همه اعضای خانواده می‌شود و حقوق او منافاتی با حقوق دیگر اعضای خانواده ندارد. بنابراین اگر به سمتی حرکت کنیم که حقوق کودک یا والدین در خانواده اولویت داشته باشد در واقع حقوق کودک را نقض کرده‌ایم و فرزندسالاری در افزایش یا کاهش میزان کودک‌آزاری نیز موثر نیست.

عدم آگاهی کودکان از حقوق خود و خطراتی که با آن مواجهند چه اثرات منفی دارد؟