بررسی فرصت‌های جدید در بازار قطر
همزمان با تحولات منطقه خلیج فارس و قطع روابط دیپلماتیک برخی از کشورهای عربی با قطری‌ها، این سوال مطرح است که آیا ایران می‌تواند به شریک مهم تجاری قطر تبدیل شود؟ «دنیای اقتصاد» در گزارشی با بررسی بخش‌های برگزیده و مهم اقتصادی قطر، فرصت‌های جدید این کشور برای ایران را شناسایی کرده است.
آیا ایران می‌تواند به شریک مهم تجاری قطر تبدیل شود؟ این سوال در حالی مطرح می‌شود که مناقشه قطر با ۵ کشور عربی شامل عربستان، امارات، بحرین، مصر و لیبی کلید خورده و البته کشورهای دیگر نیز به این ائتلاف علیه قطر پیوسته‌اند. با توجه به میزان واردات قطر و تامین نیاز این کشور از کشورهای نام برده به‌خصوص عربستان و امارات، فرصت‌های جدیدی برای ورود به بازار قطر در اختیار سایر شرکای تجاری آن قرار گرفته است. ایران نیز یکی از کشورهایی است که می‌تواند از این فرصت استفاده کند. البته مشابه این بحران را سال گذشته بین روسیه و ترکیه شاهد بودیم که حاصل آن گشوده شدن بازاری بزرگ به روی ایران بود. اما این فرصت به‌دلیل وجود برخی چالش‌ها از بین رفت و صادرکنندگان ایرانی نتوانستند از فرصت طلایی به‌دست‌آمده استفاده کنند.
حال با توجه به ائتلافی که علیه قطر در بین برخی از کشورها شکل گرفته، بازاری کوچک‌تر از بازار روسیه پیش روی ایرانی‌ها قرار دارد و فرصتی دیگر برای صادرکنندگان مهیا شده است. قطر چهاردهمین شریک تجاری ایران است. اما پتانسیل خوبی برای افزایش مراودات تجاری بین دو کشور موجود است. حال با توجه به بحران به‌وجود آمده، «دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی فرصت‌های تجاری با قطر پرداخته است.
تجارت قطر با کشورهای ائتلاف عربی
فرصت تجارت با قطر
همکاری‌های دوجانبه در حوزه «انرژی»، «سرمایه‌گذاری‌های مشترک»، «جذب سرمایه‌های سرمایه‌گذاران قطر»، «تعاملات دوجانبه بخش‌خصوصی»، «فعالیت در حوزه کشاورزی»، «توسعه تعاملات گردشگری» و «توسعه تبادلات غیرنفتی» از جمله مهم‌ترین زمینه‌های همکاری دو کشور همسایه ایران و قطر به‌شمار می‌روند. آمارهای جهانی نشان می‌دهد قطر با داشتن بالاترین درآمد سرانه در سطح جهان، ثروتمند‌ترین کشور دنیا محسوب می‌شود؛ این موضوع به معنای توان بالای فعالان اقتصادی این کشور در سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی است. در مقابل، ایران از یکسو توان بالایی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی، به‌ویژه سرمایه‌گذاران قطری دارد و از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین عرضه‌کنندگان محصولات کشاورزی از جمله سبزیجات، پسته و خرما است و توان بالقوه بالایی در تامین بخش قابل‌توجهی از نیاز بازارهای مصرفی قطر دارد.
همان‌طور که اشاره شد، در حالی‌که تعاملات اقتصادی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های موثر در گسترش روابط بین جوامع امروزی است، براساس آمارهای گمرک روابط تجاری بین ایران و قطر در سطح پایینی است. این موضوع در حالی است که دو کشور با استفاده از موقعیت‌ها و ویژگی‌های منحصربه فرد خود مانند کمی فاصله جغرافیایی یا موقعیت استراتژیکی آنها در دسترسی طرف مقابل به تولیدات دیگر سرزمین‌ها توان بالایی در توسعه تعاملات اقتصادی دوجانبه با یکدیگر دارند. در این راستا شناسایی مزیت‌های نسبی هر یک در تامین نیازهای بازار مقابل یکی از راه‌های مناسب توسعه تجارت ایران و قطر محسوب می‌شود و این مساله در حال حاضر و با توجه به شرایط ایجاد شده، ضرورت بیشتری دارد.
فعالان اقتصادی نیز این فرصت را برای ایران بی‌نظیر می‌دانند. محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران تاکید می‌کند: بازار خوبی پیش روی ایران قرار دارد. البته باید توجه داشت که این شرایط مادام‌العمر نیست و ممکن است در آینده نزدیک و دوره کوتاه‌مدت، اختلافات برطرف شود؛ بنابراین باید به سرعت، از این فرصت برای اقتصاد ایران بهره گرفت. قطر حدود ۴میلیارد دلار از عربستان و امارات متحده عربی، مواد غذایی وارد می‌کند. از سوی دیگر، ایران نیز پتانسیل‌های بسیاری در موضوع تامین مواد غذایی و مایحتاجی که کشور قطر نیاز داشته، دارد.
گرچه این حجم از مبادله اقتصادی بین دو کشور در مقایسه با حجم کل تجارت خارجی ایران بسیار ناچیز است، اما با توجه به قطع رابطه اقتصادی دو شریک اول تجاری قطر با این کشور، پتانسیل افزایش این مبادلات تا حدود ۵ میلیارد دلار هم وجود دارد. در واقع قطر ناگزیر است جایگزینی برای واردات مایحتاج خود از عربستان و امارات انتخاب کند و ایران با در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی، مذهبی و فرهنگی، بهترین جایگزین خواهد بود.اما جدا از اینکه مدت‌زمان تداوم تنش در روابط کشورهای نام برده با قطر مشخص نیست، ایران نیز برای دستیابی به بازار قطر رقبای نسبتا سرسختی مانند عمان، هند و چین خواهد داشت و ازاین‌رو در صورت اهمال ایران برای حضور پرقدرت، تکرار قضایای بازار روسیه پس از تنش این کشور با ترکیه، دور از تصور نخواهد بود.
از سوی دیگر، طبق اظهارنظر فعالان حوزه حمل‌ونقل دریایی، کالاهای موردنیاز قطر با شناورهای فلزی غیرکنوانسیونی به این کشور حمل خواهد شد که ظرفیت کمتری دارند و سریعا قادرند این کالاها را به مقصد برسانند. اما بالا بودن قیمت سوخت باعث می‌شود کرایه حمل این کالاها افزایش یابد و قیمت تمام‌شده آن برای مصرف‌کننده در بازار قطر بالا باشد.
ایران چه کالایی را به قطر صادر می‌کند؟
براساس داده‌های گمرک ایران، گروه کالایی «مصنوعات از چدن»، «آهن یا فولاد»، «حیوانات زنده»، «محصولات شیمیایی‌آلی»، «گچ»، «آهک»، «سیمان» و «چربی‌ها و روغن‌های حیوانی یا نباتی» بیش از ۷۳ درصد صادرات ایران به قطر را تشکیل می‌دهند که می‌توان گفت مزیت‌های صادرات غیرنفتی ایران به قطر محسوب می‌شوند. این در حالی است که براساس این گزارش برای توسعه بازار قطر نیاز است از دیگر سیاست‌های کاربردی برای توسعه صادرات غیرنفتی از جمله افزایش تنوع در اقلام صادرات غیرنفتی به بازارهای قطر استفاده کرد؛ در این راستا چند راهبرد قابلیت اجرا دارند. «تنظیم موافقت‌نامه‌های تجارت آزاد و ترجیحی بین دو کشور»، «توسعه تعاملات و همکاری‌های سیستم‌های بانکی»، «تشکیل صندوق مشترک تضمین صادرات برای تامین مالی صادرات»، «ایجاد مراکز تجاری ایرانی در قطر»، «ایجاد بستر مراودات دو سویه بین بازرگانان ایران و قطر»، «توسعه و تقویت خطوط دریایی و هوایی»، «نظارت و ارتقای کیفیت محصولات عرضه شده به بازارهای قطر مطابق با استانداردهای جهانی» و «توسعه هدفمند بازاریابی موثر در بازارهای قطر و شناساندن کالاهای ایرانی» از جمله راهبردهایی هستند که باید در جهت توسعه روابط
این دو کشور به کار گرفته شوند.
براساس گزارش موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، قطری‌ها دارای بالاترین درآمد سرانه و یکی از کمترین نرخ‌های بیکاری هستند و با حداقل مشکلات فقر مواجهند. به همین دلیل تمایل مصرفی کالاهای با کیفیت بالا و لوکس در سطح جامعه بسیار بالا است. در مقابل، قطر دارای اقتصادی وابسته به درآمد حاصل از صادرات انرژی است و به‌رغم تلاش‌های این کشور برای تنوع‌بخشی بیشتر به اقتصاد دور از نفت و گاز، بخش عمده درآمد کشور و دولت را صادرات انرژی پوشش می‌دهد. بنابراین در حالی‌که قطر به واردات کالاهای مصرفی بسیار وابسته است، در مقابل به جز انرژی، کالای دیگری برای عرضه به بازارهای بین‌المللی ندارد.
همان‌طور که پیش از این بیان شد، قطر دارای اقتصادی وابسته به نفت و گاز است و به‌رغم تلاش این کشور برای تنوع‌بخشی بیشتر به اقتصاد، به‌دلیل نبود فعالیت چشمگیر در سایر بخش‌های اقتصادی، در دهه گذشته، وابستگی قطر به واردات بیشتر شده و روند حجم و ارزش واردات این کشور در طول زمان افزایش یافته است؛ برای نمونه باید گفت براساس گزارش ITC trade، صددرصد خودروهای مورد تقاضای بازارهای داخلی قطر، وارداتی هستند. براساس این گزارش، ارزش دلاری کل واردات قطر به تفکیک واردات کالاها و واردات خدمات در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ روند افزایشی داشته و از ۶.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به ۱.۷۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رسیده است. این در حالی است که براساس پیش‌بینی‌های موسسه تحقیقاتی BMI، ارزش دلاری واردات کالاها و خدمات قطر در ۱۰ سال آتی افزایش خواهد یافت و به ۱۶۱.۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. بنابر داده‌های این موسسه تحقیقاتی، نسبت ارزش دلاری واردات قطر به تولید ناخالص داخلی این کشور در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ روند نوسانی داشته و متوسط این سهم در بازه زمانی یادشده حدود ۳/ ۲۹ درصد بوده است. براساس پیش‌بینی‌ها این نسبت در ۱۰ سال آینده
افزایش خواهد یافت و متوسط این نسبت به ۷/ ۳۷ درصد در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۵ خواهد رسید.
اما آمارهای منتشر شده حاکی از سهم عمده کالاها در بخش واردات این کشور است، چراکه به‌طور متوسط ۸/ ۶۳ درصد کل واردات قطر را به خود اختصاص داده‌اند. بنابر داده‌های موسسه تحقیقاتی BMI، سهم کالاها از کل واردات قطر از ۱/ ۶۴درصد در سال ۲۰۰۰ به ۱/ ۷۹ درصد در سال ۲۰۰۹ افزایش یافته، اما با داشتن روندی نزولی در سال‌های اخیر به ۹/ ۴۵درصد در سال ۲۰۱۵ رسیده است. براساس پیش‌بینی این موسسه، این نسبت در ۱۰ سال آینده تغییرات محسوسی نخواهد داشت، اما سهم متوسط یادشده به ۵/ ۴۸ درصد در بازه زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۵ تنزل خواهد کرد.
داده‌های بانک‌جهانی از نمایش کلی تنوع واردات کالایی قطر نشان می‌دهد، به‌طور متوسط ۸۷ درصد واردات کالایی دوره زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ میلادی را محصولات کارخانه‌ای پوشش داده‌اند. بنابر گزارش Factbook، عمده‌ترین کالاهای وارداتی قطر را ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل، موادغذایی و مواد شیمیایی تشکیل می‌دهند. براساس این گزارش بیش از ۳۱درصد از حجم کالاهای وارداتی قطر از طریق سه شریک تجاری عمده آمریکا، چین و امارات متحده عربی تامین می‌شوند. آلمان، ژاپن، انگلیس، ایتالیا و عربستان از دیگر طرف‌های تجاری قطر در بخش واردات کالا هستند.
روابط اقتصادی ایران و قطر
قطر همسایه جنوبی ایران است و ساختار اقتصادی مشابهی با ایران دارد. این دو همسایه دارای اقتصادی متکی به منابع عظیم سوختی خود هستند و از این رو، فرصت بارزی برای مبادلات برون‌مرزی بین دو کشور وجود نداشته است. روند مبادلات برون‌مرزی ایران و قطر در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ بیانگر تراز تجاری منفی است؛ به عبارت دیگر همواره ارزش دلاری واردات قطر از ایران بر ارزش دلاری صادرات این کشور به ایران غالب بوده است.
اما روند مبادلات برون‌مرزی غیرنفتی ایران با قطر در بازه زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که نه‌تنها در کل تبادلات، بلکه در تبادلات غیرنفتی هم تراز تجاری ایران با این کشور مثبت بوده و صادرات غیرنفتی ایران بر قطر غالب بر ارزش دلاری واردات ایران از این کشور بوده است. براساس این گزارش شکاف غیرقابل چشم‌پوشی بین ارزش دلاری هر تن کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران به قطر و واردات ایران از قطر در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴ وجود داشته است. آمار تجارت خارجی ایران و قطر در سال ۱۳۹۶ نیز معادل ۱۶۵ میلیون دلار برآورد شده است.
بنابر داده‌های گمرک ایران، کشورمان ۲۹۱ قلم کالای غیرنفتی با ارزش متوسط هر تن ۸۲ دلار به قطر صادر و ۵۱ نوع کالا با ارزش متوسط ۷۰۲۶ دلار از این کشور در سال ۱۳۹۴ وارد کرده است، اما ۱۰ قلم عمده کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران به قطر که حدود ۷۴ درصد کل ارزش صادرات غیرنفتی هستند، محصولاتی خام یا با حداقل ارزش‌افزوده (مانند سیمان) بوده‌اند که با ارزش متوسط هر تن ۷۶ دلار به این کشور عرضه شده است؛ بنابراین می‌توان گفت قدرت رقابتی ایران در مجموعه کالاهای صادرات غیرنفتی بسیار پایین است.
ارسال نظر