جنتی رفتنی است؟

روزنامه شرق - محمدحسن نجمي: دهمین وزیر ارشاد جمهوری اسلامی این روزها بیش از قبل زیر فشار است؛ از یک سو شایعات مربوط به استعفا یا به نقل‌های دیگر برکناری، از سوی دیگر فشارهای منتقدان دولت. «علی جنتی» که از ابتدای شروع به کار دولت یازدهم نفر اول ساختمان خیابان «کمال‌الملک» است، چندهفته‌ای می‌شود که هم‌زمان، انتقادات و شایعات استعفایش اوج گرفته. وزیری که برای شرکت در اجلاس وزرای مجمع جهانی فرهنگ به «بالی» اندونزی رفته بود و پنجشنبه‌شب به تهران بازگشت.

همین سفر شایعات عقب‌افتادن قبول استعفا یا برکناری از سوی رئیس‌جمهوری را مطرح کرد تا اتفاق احمدی‌نژاد و متکی وزیر خارجه‌اش تکرار نشود. از سوی دیگر گویا آنچه از آن به عنوان «ترمیم کابینه» یاد می‌شود، از سوی دولت در حال پیگیری است. این در حالی است که اگر «ترمیم کابینه» دامن وزارت ارشاد به عنوان متولی اصلی فرهنگ را در دولت بگیرد، سایر وزارتخانه‌هایی هم که در فرهنگ نقش دارند، باید انتظار «ترمیم» را بکشند؛ وزارتخانه‌هایی مانند «ورزش و جوانان»، «علوم و تحقیقات» و «آموزش‌وپرورش». شایعات مربوط به «استعفا»، «برکناری» یا «ترمیم» وزارت ارشاد، همچنان در فضای مجازی با قوت می‌چرخد و سخنگوی این وزارتخانه می‌گوید استعفایی تقدیم رئیس‌جمهوری نشده و بحثی هم درباره برکناری نبوده است.

اما درعین‌حال «حسام‌الدین آشنا» مشاور فرهنگی رئیس‌جمهوری روز پنجشنبه استعفای «جنتی» را از وزارت ارشاد «نه تأیید و نه تکذیب» کرد. او که در شایعات نامش به عنوان یکی از جایگزین‌های «جنتی» به چشم می‌خورد، این شایعه را هم «تأیید و تکذیب» نکرد. او در پاسخ به این پرسش «تسنیم» که «گفته شده متن استعفای آقای جنتی روی میز رئیس‌جمهوری است»، گفت: «قطعا اگر چنین باشد با شروع هفته به این موضوع رسیدگی می‌شود و رئیس‌جمهور نیز به‌تازگی از سفر بازگشته است». این‌گونه واکنش‌ نشان‌دادن از سوی «آشنا» مسبوق به سابقه است؛ زمانی که شایعات استعفای «محمد سرافراز» از ریاست صداوسیما مطرح شده بود، «آشنا» به عنوان نماینده رئیس‌جمهوری در شورای نظارت بر صداوسیما، آن را «نه تأیید» کرده بود و «نه تکذیب»؛ که سرانجام چند روز بعد «سرافراز» از «جام جم» رفت.

استعفایی به طور «رسمی» تقدیم نشده است

«حسین نوش‌آبادی» سخنگوی وزارت ارشاد در این مورد به «شرق» می‌گوید: «تا پنجشنبه‌شب که آقای جنتی از سفر اندونزی بازگشتند، استعفایی داده نشده و امروز (جمعه) هم خبر چنین چیزی مطرح نشده است. از سوی دیگر دولت هم تصمیمی دراین‌باره نگرفته است و نوع تصمیم شخص رئیس‌جمهوری در آینده این موضوع را روشن خواهد کرد». او بازهم تأکید می‌کند که «استعفایی به طور «رسمی» تقدیم نشده است». او در پاسخ به اینکه مشاور رئیس‌جمهوری این موضوع را نه تأیید کرده و نه تکذیب، گفت: «ما در جریان موضوع نیستیم و براساس اتفاقاتی که تا الان افتاده، نمی‌توان هفته آینده را پیش‌بینی کرد».

او در پاسخ به اینکه گفته می‌شود مطرح‌شدن موضوع استعفای جنتی به پذیرش استعفای مدیرکل ارشاد قم مربوط می‌شود، گفت: «این موضوع ارتباط مستقیمی با بحث قم ندارد. خود مدیرکل تشخیص دادند که با توجه به موضوعاتی که پیش آمد و اینکه در ادامه کار احتمالا مشکلاتی پیش خواهد آمد، استعفا دادند». او ادامه داد: «آقای جنتی نهایت تلاش خود را برای پیشبرد برنامه‌های فرهنگی دولت و تأمین نگاه مقام معظم رهبری در مقوله فرهنگ می‌کند».

سخنگوی وزارت ارشاد افزود: «سعی بر این است که با رعایت قوانین و برنامه‌های دولت و نگاه راهبردی و استراتژیک نظام و مقام معظم رهبری و همچنین احترام به علما و مراجع را دنبال کنند که کار سختی است. ایشان با توجه به تجربه‌های سیاسی و فرهنگی و همچنین با توجه به شخصیت خودشان که تربیت‌یافته بیت علما و حوزه هستند، بدون هرگونه شائبه حزبی و جناحی، برای اعتلای فرهنگ کشور تلاش کرده است». «نوش‌آبادی» ادامه داد: «ممکن است عده‌ای منتقد باشند و به برخی حوادث پیش‌بینی‌ناپذیر انتقاد شده باشد، ولی بیشتر این انتقادات به خاطر حواشی برنامه‌هایی بوده که ایشان در آنها نقشی نداشته است». او افزود: «آقای جنتی با تمام توان و اعتقاد زحمت می‌کشند و امیدوارم بتوانند ادامه مسیر بدهند و دولت یکی از بهترین وزرای خود را از دست ندهد».

فشار از دولت یا منتقدان؟

اگر شایعات اخیر درباره رفتن «جنتی» از وزارت ارشاد به واقعیت تبدیل شود، دو احتمال را برای علت آن می‌توان در نظر گرفت؛ یکی فشارهای منتقدان دولت و دیگری نارضایتی رئیس‌جمهوری؛ دو طرفی که گویا هر دو ناراضی هستند و همین امر باعث شده که انگار وزیر ارشاد بین دو لبه قیچی قرار گرفته باشد. اما نارضایتی‌های دو طرف از دو جنس متفاوت است؛ یکی منتقد به عملکرد وزارتخانه و دیگری منتقد به کوتاه‌آمدن مقابل منتقدان.

انتقادات از «علی جنتی» فرزند آیت‌الله «احمد جنتی» دبیر شورای نگهبان، مدتی پس از استقرار در وزارت ارشاد شروع شد؛ طیف غالب آنها منتقدان جناح اصولگرا و همچنین روحانیون ارشد قم بودند ولی در سال ٩٥ این انتقادات وارد فاز جدیدی شد. نخستین حواشی آبان ماه ١٣٩٢ ایجاد شد؛ زمانی که برخی در فضای مجازی مدعی حضور وزیر ارشاد در یک کنسرت با تک‌خوانی خواننده «زن» شدند. این خبرسازی با تکذیب جنتی روبه‌رو شد. اما پیش از تکذیب، واکنش‌ها به این شایعه شروع شده بود. اسفند ماه ٩٢ بود که جنتی در جمع خبرنگاران گفت «برخی تلاش می‌کنند همه دغدغه‌ها را متوجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کنند در‌حالی‌که شما می‌دانید وزارت ارشاد به عنوان یکی از دستگاه‌های متولی فرهنگی در کشور مشغول به فعالیت‌ است... ما تمام تلاش خود را به کار می‌بریم که این نگرانی‌ها‌ و دغدغه‌ها برطرف شود و فرمایشات ایشان (مقام معظم رهبری) را سرلوحه کار خود قرار دهیم.

در یکی از ملاقات‌هایی که با ایشان داشتم، گفتم نه وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی گذشته توانستند به‌طورکامل انتظارات حضرت‌عالی را برآورده کنند و نه من می‌توانم انتظارات شما را به‌طورکامل برآورده کنم». همین سخنان کافی بود تا انتقادات تندی روانه فرزند آیت‌الله جنتی شود؛ حجت‌الاسلام «سیداحمد علم‌الهدی»، امام‌جمعه مشهد، در خطبه‌های نماز جمعه در واکنش به این سخنان جنتی، گفت: «اگر یک وزیری بیاید بگوید من قدرت برطرف‌کردن دغدغه‌های فرهنگی رهبری را ندارم باید در مقابل این طرح چه کار کرد، در انتخابات اگر آقایی بیاید بگوید من توان ندارم آیا مردم به وی رأی می‌دهند. آقای رئیس‌جمهور روز اول می‌گفت من آمده‌ام در خدمت رهبری باشم؛ چشم رئیس‌جمهور و مجلسی‌ها روشن با یک چنین وزیر فرهنگی که بیاید بگوید من نمی‌توانم مطالبات فرهنگی رهبری را اجرا کنم».

حواشی دیگری از جنس اعطای مجوز آلبوم به تک‌خوانی زنان دامن‌گیر وزیر ارشاد می‌شد، اما «جنتی» این موضوعات را رد می‌کرد؛ البته بازهم تا قبل از واکنش وزیر ارشاد، انتقادات تندی از عملکرد این وزارتخانه مطرح شد. جنتی در واکنش به انتقادات تندی که به او و وزارتخانه‌اش شده، گفته بود: «عده‌ای با دادن اطلاعات غلط به برخی مراجع و نمایندگان مجلس، وزارت ارشاد را متهم به صدور مجوز تک‌خوانی برای زنان کرده‌اند. اصل خبر «مجوز تک‌خوانی به بانوان» نادرست و کذب است و یک جریان خاص با تکرار فراوان، چنین موضوعی را به جامعه القا کرده است». او نظراتی هم مانند لزوم «رفع فیلتر» فیس‌بوک دارد؛ اما مرجع تصمیم‌گیرنده دراین‌باره می‌گوید برنامه‌ای برای آن نداریم.

کنسرت؛ اوج انتقادات

این‌گونه حاشیه‌ها جنتی را رها نمی‌کرد تا اینکه بحث لغو کنسرت‌ها مطرح شد؛ کنسرت‌هایی که از سوی ارشاد به آنها مجوز داده می‌شد؛ اما از سوی نهادهای دیگر لغو می‌شدند. اوج این مباحث، مربوط می‌شود به لغو یک کنسرت در «سبزوار». پس از آن بود که «غلامعلی صادقی»، دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان خراسان رضوی، از برگزارنشدن کنسرت نه‌تنها در مشهد، بلکه در سراسر استان خبر داد؛ آن‌هم به علت مشخص‌نبودن چارچوب‌ها؛ اما بیشترین انتقادات در این بحث را حجت‌الاسلام «علم‌الهدی» در خطبه‌های نماز جمعه مشهد و سایر سخنرانی‌هایش مطرح کرد؛ او در یکی از خطبه‌های نماز جمعه کسانی را که خواهان برگزاری کنسرت در مشهد هستند، خطاب قرار می‌دهد و به آنها پیشنهاد می‌کند: «اگر کنسرت می‌خواهید، از مشهد بروید».

او گفته بود: «نباید برای لغو یک کنسرت در مشهد لازم باشد با مسئولان و مردم چانه بزنیم. پول آستان قدس پیش از انقلاب اسلامی در اختیار عیاشی درباریان بود. تو کنسرت می‌خواهی؟ خب برو جای دیگر زندگی کن، چرا اینجا داد و فریاد راه می‌اندازی و چانه‌ می‌زنی؟... چرا هر فکری که به ذهن یک مدیر یا دولت می‌رسد، برای جذب توریست، آن‌هم توریست فاسق و فاجر و خوش‌گذران، می‌خواهد آن را در شهر امام رضا پیاده کند؟ مشهد جزیره کیش نیست».

او برای پیشنهاد خود مبنی بر مستثنا‌شدن مشهد از برگزاری کنسرت، مثال «واتیکان» را آورده بود: «در همه دنیا هم ما نمونه‌اش را داریم؛ مگر شهر واتیکان ایتالیا، دارای یک شرایط، حدود و دارای مقیاس‌های فرهنگی نیست؟ در همه دنیا، یک شهر مقدس به‌عنوان شهر زیارت، شرایط قداست خودش را دارد و همه افراد و جریان‌ها، هویت قداست آن شهر را حفظ می‌کنند، این شهر هم شهر زیارت است و قداست دارد». این در حالی است که هرچند «واتیکان» در «رُم» قرار گرفته؛ اما از شهرهای ایتالیا نیست و کشوری مستقل است و در سازمان ملل نماینده هم دارد.

دعوت به رعایت قانون با صدای بلند

اما این سخنان واکنش رئیس‌جمهوری را به‌همراه داشت؛ «حسن روحانی» در یک سخنرانی گفت: «یک‌جا می‌خواهد کنسرتی برگزار شود، مجلس قانون‌گذاری شکل می‌گیرد، درحالی‌که ما مجلس شورای اسلامی داریم و هرکسی که صبح بیدار می‌شود و یک تریبون پیدا می‌کند، نمی‌تواند قانون‌گذاری کند و وزیر نيز نباید تبعیت کند، چراکه وزیر باید تابع قانون باشد». روحانی جمله آخر این قسمت از سخنانش را با صدایی بلندتر بیان کرد. او ادامه داد که «از نظر من هیچ وزیری در برابر هیچ فشاری نباید کوتاه بیاید و عقب‌نشینی کند».

رئیس‌جمهوری تأکید کرده بود هیچ وزیری نباید برابر فشارها عقب‌نشینی کند؛ اما همان روز «حسین نوش‌آبادی»، سخنگوی وزارت ارشاد، در نشستی خبري دراین‌باره گفت: «نظر وزیر درباره برگزارنشدن کنسرت‌ها در مشهد به‌دلیل حفظ حرمت بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) بوده است و در این زمینه اظهارات برخی از مقام‌های مذهبی دلیل اصلی لغو کنسرت‌ها نیست. موضوع لغو کنسرت‌ها تنها به مشهد اختصاص دارد و به شهرهای دیگر هم‌جوار مربوط نمی‌شود و همچنین در این راستا برگزاری کنسرت‌ها در چارچوب‌های شرعی و قانونی ادامه پیدا می‌کند». چند روز پس از آن، «جنتی» عامل اصلی لغو کنسرت‌ها در مشهد را امام‌جمعه این شهر خواند و گفت: «جالب است بعد از ١١ سال لغو کنسرت‌ها در مشهد حتی امام‌جمعه این شهر اجازه نمی‌دهد در سایر شهرهای خـــراســان رضوی مانند سبزوار، نیشابور و چناران کنسرت‌ها برگزار شود. با رئیس قوه قضائیه مکاتباتی را انجام دادیم تا موانع هرچه‌سریع‌تر از پیش‌‌رو برداشته شود».

هرچند «جنتی» گفته بود قصد عقب‌نشینی در این زمینه را نداریم؛ اما چندی بعد درباره «قم» هم رویه «مشهد» را پیش گرفت. اواسط مهر «نوش‌آبادی» دراین‌باره گفت: «سیاست این دولت نیز همانند دولت‌های گذشته بر مبنای برگزارنشدن کنسرت موسیقی در دو شهر قم و مشهد بوده و این سیاست تداوم خواهد داشت». حالا با این اوصاف تصور می‌شود جنتی بین «منتقدان» و «رئیس‌جمهوری» گیر کرده است؛ یک طرف می‌خواهد فعالیت‌ها و کنسرت‌ها را محدود کند، طرف دیگر می‌خواهد براساس قانون رفتار شود. اگر رفتن جنتی بر اثر فشارهای منتقدان باشد، می‌توان آن را عقب‌نشینی دولت تصور کرد و اگر براساس اجرای سیاست‌های دولت مانند آنچه روحانی در آن مراسم گفت، باشد، می‌توان آن را امری رو به جلو دانست. اما این‌گونه رفتارها در قبال وزیر ارشاد بی‌سابقه نیست؛ «سیدمحمد خاتمی» در دولت اول «اکبر هاشمی‌رفسنجانی» و «عطاءالله مهاجرانی» در دولت اول «سیدمحمد خاتمی». این وزرای ارشاد هر دو بر اثر فشارهای منتقدان بر دولت خودشان کنار رفتند.

«سیدمحمد خاتمی» از اواخر سال ١٣٧٠ سعی در استعفا داشته که با مخالفت «هاشمی‌رفسنجانی» روبه‌رو می‌شده؛ ولی نهایتا ٢٧ تیرماه ١٣٧١ با پذیرش آن از سوی رئیس‌جمهوری وقت، برای همیشه از این وزارتخانه خداحافظی کرد. در آن زمان هم شایعه استعفای ايشان از چند هفته قبل مطرح بود و متن استعفای او تاریخ سوم خرداد ۱۳۷۱ را نشان می‌داد. وي در استعفانامه خود، خطاب به هاشمی‌رفسنجانی نوشته بود: «مجموعه شرایط چنان بوده و هست که من را در موقعیتی قرار می‌دهد که از ادامه خدمت در سمت فعلی عذرخواهی کنم و حضرت‌عالی مستحضرید که این موضع و نظر ماه‌ها پیش پیدا و ابراز شده است...». چند روز پس از استعفا، مراسم تودیع برگزار شد و «علی لاریجانی» که تا سال ١٣٧٢ جانشین او شد، در این مراسم گفت: «آقای خاتمی به‌حق بنیان‌گذار بنای فرهنگی کشور است و این همه حاصل تلاش این روحانی فرزانه و دانشمند عزیز است».

اما زمانی که وزیر ارشاد مستعفی «هاشمی‌رفسنجانی» رئیس‌جمهوری شد، «عطاءالله مهاجرانی» را به تصدی وزارت ارشاد برگزید. انتقادات از او به حدی بالا گرفت که تابستان ١٣٧٧ پس از حضور «مهاجرانی» و «عبدالله نوری»، وزیر کشور برکنارشده، در نماز جمعه مورد هجوم تندروها قرار گرفتند. مهاجرانی حتی یک بار هم در سال ١٣٧٨ از سوی مجلس پنجم استیضاح شد که توانست اعتماد مجلس محافظه‌کار را جلب کند؛ اما دیگر انتقادات از او اوج گرفته بود؛ نهایتا این اوج‌گیری باعث شد تا پاییز ١٣٧٩ از این وزارتخانه برود. شاید این جمله «عبدالمجید محتشم» دبیرکل انصار حزب‌الله که گفته بود «جنتی‌‌ همان مهاجرانی است»، خبر از سرنوشتی مشابه «مهاجرانی» را برای «جنتی» خبر بدهد.

علی جنتی کیست؟

علی جنتی، فرزند ارشد آیت‌الله «احمد جنتی»، دبیر شورای نگهبان و متولد ١٣٢٨ در شهر قم است. پس از وزارت در دولت «حسن روحانی» او به سبب نسبتش با آیت‌الله جنتی بیش‌ازپیش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. پدر از منتقدان دولت و پسر وزیر همان دولت. او را می‌توان از چهره‌های نزدیک به «هاشمی‌رفسنجانی» دانست. کمااینکه خودش به روزنامه «اعتماد» گفته بود: «از لحاظ سیاسی به جناب آقای هاشمی‌رفسنجانی نزدیک‌تر از پدرم هستم». او در گفت‌وگو با «شرق» نیز درباره رابطه‌اش با پدرش گفته بود: «روابط عاطفی‌مان بسیار خوب و مبتنی بر احترام است. بنده سعی می‌کنم مباحثی را که وجود دارد در محیط بسیار صمیمانه و همراه با احترام و بدون چالش با ایشان مطرح کنم. خوشبختانه ایشان هم این باور را دارند که اختلاف نظر و دیدگاه فقط یک اختلاف سلیقه است، نه اینکه احساس کنند انحرافی در کار وجود دارد». او همچنین درباره عکس‌هایی که در کنار هاشمی‌رفسنجانی قرار دارد، گفته که «ممکن است (پدرم) از این امر ناراحت باشند؛ اما تابه‌حال این ناراحتی را به بنده ابراز نکرده‌اند».

جنتی در گفت‌وگویی تلویزیونی از برخی صحبت‌ها درباره پدرش ابراز ناراحتی کرده بود. علی جنتی در سال ١٣٥٩، رئیس صداوسیمای استان خوزستان و پس از آن عضو شورای سرپرستی صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بود. درسال ٦٣ برای استانداری خوزستان راهی اهواز شد و از سال ١٣٦٨ هم استاندار خراسان شد. پس از کناررفتن از استانداری خراسان، سمت‌هایی مانند «معاون بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» را از سال ١٣٧١ تا ١٣٧٧و سفارت ایران در کویت را عهده‌دار شد. از سال ١٣٨١ تا ١٣٨٤ معاون سیاسی وزیر کشور و سپس مشاور وزیر امور خارجه شد. پس از آن در سال ١٣٨٥ دوباره سفیر ایران در کویت شد. از سال ١٣٨٩ هم تا وزارتش در دولت روحانی پژوهشگر سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.

همه وزيران ارشاد

نخستین وزیر ارشاد در جمهوری اسلامی مرحوم «ناصر میناچی» است؛ از یاران و همراهان علی شریعتی و از مؤسسان حسینیه ارشاد. او در دولت موقت مهدی بازرگان به‌عنوان وزیر «اطلاعات و تبلیغات» مشغول به کار شد و پیشنهاد داد نام این وزارتخانه به «ارشاد ملی» تغییر کند. پس از او «عباس دوزدوزانی» از پایه‌گذاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در دولت موقت مهدی بازرگان و کابینه شهيد رجایی، وزیر ارشاد بود. «عبدالمجید معادیخواه» که در سالهای نخست پس از انقلاب اسلامی، قاضی شرع دادگاه انقلاب بود، در کابینه شهید «محمدجواد باهنر» و پس از آن مرحوم «محمدرضا مهدوی‌کنی» عهده‌دار وزارت ارشاد شد و در سال اول دولت «میرحسین موسوی» از کار کنار رفت. «سیدمحمد خاتمی» که سرپرستی مؤسسه مطبوعاتی «کیهان» را برعهده داشت، در سال ٦١ به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب شد و تا تابستان ١٣٧١ در دولت هاشمی‌رفسنجانی مشغول به کار بود و صاحب رکورد طولانی‌ترین حضور در این وزارتخانه است.

پس از استعفای خاتمی، «علی لاریجانی» به مجلس معرفی شد و رأی اعتماد گرفت و تا بهمن ۷۲ در این وزارتخانه حضور داشت. «مصطفی میرسلیم» وزیر ارشاد دولت هاشمی‌رفسنجانی شد. «سیدعطاءالله مهاجرانی» هم در دولت اول خاتمی تا سال ١٣٧٩ سکاندار ارشاد بود و پس از او «احمد مسجدجامعی» عهده‌دار این مسئولیت شد.

«محمدحسین صفارهرندی» و «سیدمحمد حسینی» دو وزیر ارشاد دو دولت محمود احمدی‌نژاد بودند. با تغییر دولت، «حسن روحانی»، علی جنتی را برای وزارت ارشاد به مجلس نهم معرفی کرد که از مجموع ٢٨٢ رأی مأخوذه، با ٢٣٤ رأی موافق راهی وزارت ارشاد شد.