خشم ریاض از نزدیک شدن تهران و قاهره

روزنامه دنیای اقتصاد: ملاقات وزرای خارجه ایران و مصر در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد که به گفته سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران می‌تواند پایه‌ای برای تماس‌های بیشتر بین تهران و قاهره باشد، خشم عربستان سعودی را برانگیخته است. موضوعی که واکنش وزیر خارجه مصر را به‌دنبال داشت، آنجا که از اختلاف‌نظر با ریاض بر سر سوریه سخن به میان آورد.

به گفته یکی از دیپلمات‌های بلندپایه وزارت امور خارجه مصر که قبلا در ایران مامور بوده است، مقامات سعودی اعتراض خود را به این دیدار طی تماس تلفنی با «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهوری مصر بیان و حتی در این تماس مصر را تهدید به قطع کمک‌های مالی خود کرده‌اند. طبق اظهارنظر این دیپلمات، مقامات سعودی از علاقه مصر به نزدیکی با ایران بسیار ناخشنود هستند و در مورد اخباری مرتبط با اظهارنظر سامح شکری وزیر خارجه مصر مبنی بر اینکه قاهره بر عکس عربستان سعودی با رفتن بشار اسد و از بین رفتن ساختار حکومتی سوریه مخالف است منتشر شده، توضیح خواسته‌اند.

به گزارش وبگاه «الیوم السابع»، سخنگوی وزارت خارجه مصر در ارتباط با دیدار محمدجواد ظریف و سامح شکری وزرای خارجه ایران و مصر، گفت که دو طرف در این دیدار در مورد فعالیت‌های مربوط به جنبش عدم تعهد و مواضع اعضای این جنبش در قبال مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی خاورمیانه از جمله اوضاع سوریه در چارچوب عضویت هر دو کشور در گروه دوستان سوریه گفت‌وگو و بر توقف فوری درگیری‌ها در سوریه و پایبندی طرفین درگیر به توافق آتش‌بس تاکید کردند. وزیر خارجه مصر طی این دیدار تاکید کرد که حفظ امنیت ملی کشورهای عربی در مقابله با هرگونه چالشی اولویت مصر است.

پایه‌ای برای تماس‌های بیشتر

این دیدار که مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها قرار گرفت، واکنش سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز را به دنبال داشت. بهرام قاسمی دیروز در نشست مطبوعاتی خود در پاسخ به سوالی درخصوص ملاقات وزرای خارجه ایران و مصر گفت: «دیدار وزرای خارجه دو کشور در حاشیه نشست مجمع عمومی در چارچوب تماس‌ها و رایزنی‌های ایران با کشورهای منطقه است و پیرامون آخرین تحولات و وضعیت منطقه می‌تواند پایه و اساسی برای تماس‌ها و گفت‌وگوهای بیشتر بین تهران و قاهره باشد.» قاسمی درباره واکنش ریاض افزود: «متاسفانه عربستان به سیاست‌های کارشکنانه خود در منطقه علیه ایران ادامه می‌دهد و شواهدی مبنی بر عقب‌نشینی آنها از مواضع غیرمسوولانه خودشان وجود ندارد.» او افزود: «آنها سعی زیادی برای تحدید روابط ایران با کشورهای منطقه و همسایه دارند و از دولت عربستان طبیعی است که در این خصوص دست به اقداماتی بزند و کارشکنی‌هایی داشته باشد.»

موضوع سوریه

«سامح شکری» وزیر خارجه مصر روز جمعه اعتراف کرد که بین کشورش و سعودی درباره سوریه به‌ویژه درباره «ضرورت تغییر نظام یا رهبری سوریه» اختلاف نظر وجود دارد. روزنامه السفیر روز شنبه نوشت که شکری در یک نشست خبری در نیویورک در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل تاکید کرد که «اوضاع در سوریه به دلیل ادغام شدن برخی مخالفان نظام سوریه با گروه‌های مسلح تروریستی مانند جبهه النصره مبهم و پیچیده شده است.» او تاکید کرد: «سعودی بر ضرورت تغییر نظام یا رهبری سوریه متمرکز است، اما مصر این شیوه و مشی را انتخاب نکرده است.» وزیر خارجه مصر تصریح کرد: «قاهره همه تحولات را ارزیابی می‌کند، اما چاره‌ای نیست باید یک سوریه جدید که همه طرف‌های سوری با آن موافقت کنند، ایجاد شود.» مصر همواره و در طول ۵ سالی که از بحران در سوریه می‌گذرد، نقش بی‌طرفانه‌ای اتخاذ کرده و به راه‌حل سیاسی و پرهیز از اقدامات نظامی تاکید کرده است. سامح شکری همچنین در پاسخ به سوالی درباره آینده بشار اسد رئیس‌جمهوری سوریه نیز گفت: «این موضوع به اراده ملت سوریه باز می‌گردد، نباید فرصت‌ها را از دست داد باید همه تلاش‌ها روی توافق درخصوص نقشه‌ای خاص برای حل سیاسی بحران سوریه متمرکز شود.»

تهدید مصر از سوی عربستان

دیدار وزرای خارجه ایران و مصر به شدت موجب خشم مقامات عربستان سعودی شده است. به گزارش اسپوتنیک، مقامات سعودی اعتراض خود را به این دیدار طی تماس تلفنی با «عبدالفتاح السیسی» رئیس‌جمهوری مصر بیان و حتی در این تماس مصر را تهدید به قطع کمک‌های مالی خود کرده‌اند. عربستان یکی از حامیان سیاسی و مالی دولت نظامی عبدالفتاح السیسی است که تاکنون میلیاردها دلار به این کشور کمک کرده است. در واقع مصر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای جهان عرب به دلیل مشکلات مالی، وابستگی شدید به کمک‌های مالی عربستان سعودی و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس دارد و بسیاری از اتباع آن در کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس مشغول به کار هستند. روابط ایران و مصر پس از انقلاب اسلامی در ایران به دلیل امضای توافق‌نامه کمپ دیوید قطع شد. به‌رغم تلاش‌های زیاد برای بهبود روابط ایران و مصر، اما همه این تلاش‌ها به دلیل سنگ‌اندازی‌های عربستان سعودی و فشار بر مصر به ناکامی انجامیده است. به دلیل روابط دیرینه ملت‌های ایران و مصر دو ملت دیدگاه‌های بسیار مثبتی نسبت به یکدیگر دارند. در مقابل درون مصر نوعی نفرت نسبت به سیاست‌های عربستان سعودی وجود دارد که پس از واگذاری دو جزیره مصری تیران و صنافیر به این کشور شدیدا فضای منفی علیه عربستان سعودی در مصر اوج گرفته است،مصر طی روزهای ۲۵ - ۱۵ آوریل ۲۰۱۶ شاهد تظاهرات اعتراض‌آمیز به تصمیم دولت درخصوص اعطای دو جزیره تیران و صنافیر (شمال شرقی دریای سرخ) به عربستان سعودی بود که در جریان آن برای بیش از ۱۵۰ نفر حکم حبس و پرداخت جریمه صادر شده است. توافق‌نامه اعطای این دو جزیره به عربستان سعودی در جریان سفر اخیر ملک سلمان به قاهره امضا شد، امری که برخی نهادهای معارض و احزاب سیاسی آن را امتیازدهی و فروش اراضی مصر برشمردند.

اختلافات مصر و عربستان

از زمان انقلاب مردم مصر علیه حسنی مبارک در سال ۲۰۱۱ شاهد آن بودیم که مردم مصر به سمت سفارتخانه عربستان سعودی حمله کردند. ریشه این خصومت به دهه‌های پیش بر می‌گردد که در دوران به قدرت رسیدن جمال عبدالناصر اختلاف دیدگاه میان رهبران ناسیونالیست عرب و رهبران سلفی سعودی منجر به یک جنگ تمام عیار در یمن شد. این موضوع باعث شده به گفته تحلیلگران و ناظران، به دلیل وزن و جایگاه سیاسی مصر در جهان عرب، این کشور راه خود را از عربستان سعودی متمایز کند. اگرچه به دلیل ضعف‌های اقتصادی محتاج کمک‌های مالی عربستان است. نمونه این جایگاه مصر را در عدم تبعیت این کشور از همراهی با عربستان برای حمله به یمن دیدیم.

زمانی که عربستان سعودی تصمیم خود برای حمله به یمن را اعلام کرد، لیستی از کشورهای عربی و اسلامی تابع و پیرو را به‌عنوان ائتلاف حمله به یمن عنوان کرد، اما بلافاصله مصر و پاکستان اعلام کردند که به هیچ‌وجه در جریان چنین ائتلافی نبودند و در آن شرکت نخواهند کرد و همین امر منجر به آن شد تا ائتلاف عربی نتواند با قدرت و مشروعیت بیشتر حملات خود به یمن را توجیه کند. مرجعیت مصر بر الازهر و نقش علمای مصری در رهبری جریانات فکری در جهان عرب و به‌خصوص نقش جریان اخوان‌المسلمین در مصر باعث شده تا دو کشور در این حوزه نیز دارای اختلاف‌نظر باشند.

مصر همواره خود را رهبر سیاسی و معنوی جهان عرب دانسته و در مقطع کنونی که به دلیل ضعف‌های اقتصادی نمی‌تواند نقش تاریخی خود را ایفا کند، عربستان فرصت را برای بسط نفوذ خود در جهان عرب فراهم دیده است. بنابراین به همین دلیل است که سعودی‌ها از برقراری رابطه ایران و مصر بسیار بیمناکند. در صورتی که روابط ایران و مصر برقرار شود و همچنین روند فعلی همکاری‌های ایران و روسیه با ترکیه نتیجه دهد، عربستان سعودی بیم آن دارد که تلاش‌ها و هزینه‌هایش نتیجه منفی دهد و نتواند راهبرد جدید خود برای جهان عرب ضعیف و چندپاره را عملی سازد.