آمدن احمدی نژاد؛ شایعه با طعم تبلیغ

روزنامه شهروند - نفیسه صباغی: با نزدیک‌شدن به زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، شایعات و گمانه‌زنی‌های زیادی برای حضور یا عدم‌حضور برخی از رجال سیاسی به عرصه انتخابات شکل می‌گیرد. هرچند این شایعات با اهداف سیاسی شکل می‌گیرند اما گاهی‌اوقات نیز به صورتی هدفمند با انتشار در فضای مجازی، انحراف اذهان عمومی را به‌دنبال دارد.

انتخابات‌ سال آینده نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از حالا شایعات زیادی مبنی بر ردصلاحیت برخی از چهره‌های شناخته‌شده شکل گرفته است. در این راستا طی ماه‌های اخیر با توجه به افزایش فعالیت سیاسی محمود احمدی‌نژاد، برخی ناظران و تحلیلگران معتقدند وی قصد دارد برای انتخابات ‌سال ٩٦ کاندیدا شود. این درحالی‌که هنوز اخبار دقیقی مبنی بر شرکت احمدی‌نژاد در انتخابات ٩٦ منتشر نشده اما این‌روزها خبر ردصلاحیت وی توسط شورای نگهبان در صدر اخبار فضای مجازی (اینستاگرام و تلگرام) قرار گرفته است.

اما در عین حال محمود احمدی‌نژاد، برخی گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال ردصلاحیتش توسط شورای نگهبان برای حضور در انتخابات آینده ریاست‌جمهوری را رد کرده و گفته است شورای نگهبان دلیلی برای ردصلاحیت وی ندارد. به گزارش انتخاب، احمدی‌نژاد انتشار این گمانه‌زنی‌ها را «خبرسازی» و «عملیات روانی» مخالفان برای ناامیدکردن طرفدارانش عنوان کرده و گفته است: واقعا چه دلیلی دارد که شورای نگهبان بنده را رد کند؟

فعلا گمانه‌زنی برای ردصلاحیت‌ها زود است

این درحالی است که سخنگوی جدید شورای نگهبان به برخی اظهارنظرها درباره احتمال ردصلاحیت محمود احمدی‌نژاد برای انتخابات ریاست‌جمهوری‌ سال آینده واکنش نشان داد و گفت: «فعلا برای گمانه‌زنی درباره تصمیم شورای نگهبان در مورد تأیید یا ردصلاحیت کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری زود است و مبنای درستی ندارد؛ هر چند هرکس می‌تواند نظر خود را مطرح کند اما هیچ‌کدام نباید منتسب به شورای نگهبان شود.»

اما قوانین در این زمینه چگونه است؟

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظارت بر انتخابات در ایران برعهده شورای نگهبان است. مطابق اصل ٩٩ این قانون، شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست‌جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همه‏پرسی را برعهده دارد. علاوه بر این، براساس اصل ۹۸ قانون اساسی نیز تفسیر قانون اساسی بر عهده شورای نگهبان است که با تصویب سه‌چهارم آنان انجام می‌شود. اما نظارت‌ مذكور در اصل‌٩٩ قانون‌ اساسي‌ استصوابي‌ است‌ و شامل‌ تمام‌ مراحل‌ اجرايي‌ انتخابات‌ ازجمله تأييد و ردصلاحيت‌ كانديداها مي‌شود.»

اما در مورد نظارت استصوابی شورای نگهبان باید گفت این نظارت بدین معناست که شورای نگهبان اولا در تمامی مراحل انتخابات ازجمله مراحل اجرایی، احراز صلاحیت‌ها و... حق نظارت دارد و ثانیا نظارت شورای نگهبان، نظارتی موثر است و با وجود شرایط قانونی، حق ورود به موضوع را دارد، برای مثال مطابق ماده١٠ قانون انتخابات مجلس، شورای نگهبان می‌تواند انتخابات را ابطال یا متوقف سازد. در مقابل نظارت استصوابی، نظارت اطلاعی قرار دارد که مقام ناظر صرفا از کارهای انجام‌شده اطلاع پیدا می‌کند و حق ورود به موضوع و دخل‌وتصرف در آن را ندارد. به عبارت دیگر نظارت اطلاعی نظارتی موثر نیست و در عمل فایده‌ای برای نظارت بر حسن جریان امور نخواهد داشت. البته نظارت بر انتخابات، نظارت استصوابی است که شورای نگهبان بر تمامی مراحل انتخابات از شروع تا پایان انتخابات دارد. در این راستا این شورا هم بر احراز صلاحیت کاندیداها نظارت دارد و هم بر روند اجرای انتخابات (برای درست برگزارشدن). حال این سوال مطرح است که آیا شورای نگهبان می‌تواند قبل از ثبت‌نام نامزدهای انتخابات فردی را ردصلاحیت کند؟

اظهارنظر شورای نگهبان پس از ثبت‌نام کاندیداها

دکتر‌ هاشمی حقوقدان و استاد دانشگاه در رابطه با اخبار منتشرشده در فضای مجازی به «شهروند» گفت: به‌هرحال از نظر حقوقی و براساس اصل ٩٩ قانون اساسی، شورای نگهبان در مقام نظارت بر انتخابات است، بنابراین از یک سو نظارت بر صلاحیت داوطلبان و از سوی دیگر نظارت بر صحت و سقم انتخابات برعهده شورای نگهبان است، تا هم افراد با شرایط کامل وارد عرصه رقابت در انتخابات شوند و هم مشکلی در جریان انتخابات به وجود نیاید و انتخابات به‌درستی برگزار شود.

این حقوقدان با اشاره به خبر ردصلاحیت احمدی‌نژاد توسط شورای نگهبان نیز توضیح داد: البته ممکن است احمدی‌نژاد در طول دوران ریاست‌جمهوری خود اشکالاتی داشته که بسیاری افراد با وی موافق نباشند، اما نکته مهم این است که باید دید این فرد مرتکب جرم شده است یا خیر؟ در صورتی که وی مرتکب جرم هم شده باشد باید در این زمینه دستگاه قضائی اظهارنظر کند. اما این‌که شورای نگهبان قبل از ثبت‌نام فرد، وی را ردصلاحیت کند، درست نیست، زیرا این شورا پس از ثبت‌نام افراد و زمانی که آنها نامزد انتخابات شدند می‌تواند در مورد صلاحیت و سوءپیشینه آنها اظهارنظر کند.

وی افزود: باید گفت شورای نگهبان یک نظارت پیشینی دارد که آیا مثلا این فرد صلاحیت کاندیداتوری دارد یا خیر و اگر این صلاحیت را داشت، بعد نامزد انتخابات شود اما زمان آن مشخص نیست و باید قبل از انتخابات باشد.

در ادامه، این استاد دانشگاه در مورد اخبار منتشرشده در فضای مجازی نیز خاطرنشان کرد: البته ممکن است برخی از اخباری که در فضاهای مجازی منتشر می‌شود، صحت نداشته باشد و آنچه مهم است این‌که انتخابات توسط وزارت کشور انجام می‌شود و وزرات کشو لیست افراد را به شورای نگهبان برای احراز صلاحیت آنها می‌فرستد، در این هنگام است که شورای نگهبان می‌تواند نامزدها را احراز صلاحیت کند.

هدف شایعات توجه اذهان عمومی به مسأله است

در این راستا، حسین رحمت‌الهی حقوقدان و استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا طی این سال‌ها مرسوم بوده فردی قبل از اعلام کاندیداتوری، نظر شورای نگهبان را در مورد خود جویا شود به «شهروند» گفت: خیر، تا به حال چنین موردی نبوده که فرد قبل از ثبت‌نام نظر شورای نگهبان را در مورد صلاحیت خودش بگیرد.

این حقوقدان با اشاره به فضاسازی‌های ایجادشده در فضای مجازی نیز توضیح داد: شاید برخی افراد با این فضاسازی‌ها می‌خواهند نبض جامعه و اذهان عمومی را در دست بگیرند یا شاید هم اذهان عمومی را به سوی این مسأله جلب کنند. رحمت‌الهی در خاتمه در مورد روند احراز صلاحیت‌ها تصریح کرد: پس از ثبت‌نام افراد و اعلام ‌نظر هیأت‌های اجرایی، شورای نگهبان این اختیار را دارد که در مورد صلاحیت افراد نظر خود را اعلام کند که در این راستا برخی افراد رد یا برخی دیگر با نظر این شورا تأیید صلاحیت می‌شوند اما آنچه مهم است طبق قانون، شورای نگهبان پس از ثبت‌نام و اعلام کاندیداتوری افراد می‌تواند افراد را احراز صلاحیت کند.

آثار و تبعات شایعات در فضای مجازی

«طی سال‌های اخیر و با پیشرفت تکنولوژی و اینترنت و دسترسی آسان همگان به فضای مجازی مطالب گوناگونی در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... در این فضا منتشر می‌شود که البته برخی واقعی و برخی نیز در حد شایعه هستند. شایعاتی که گاهی ممکن است در جهت تخریب چهره سیاسی یا... باشد. اما بسیار شاهدیم که مطالب منتشرشده در رسانه‌ها یا حتی فضای مجازی آثار و تبعاتی در پی داشته و به دنبال انتشار این مطالب اذهان عمومی و جامعه به سوی مسأله معطوف می‌شود. هنوز از یاد نبردیم که نخستین بار فیش حقوقی مدیرعامل بیمه‌مرکزی در فضای مجازی منتشر و نظرات همگان به آن جلب شد.

هرچند اگر منتشر نمی‌شد شاید هنوز این مسائل ادامه داشت. اما انتشار آنها باعث التهاب در جامعه شد و اذهان عمومی را درگیر کرد و همگان منتظر تعقیب کیفری این افراد و بازگرداندن اموال به بیت‌المال هستند. از سوی دیگر انتشار اخبار ردصلاحیت جز بار تبلیغی برای فرد که نامش رسانه‌ای می‌شود، تخریب چهره شورای نگهبان را نیز به همراه دارد. حال در مورد اخیر نیز باید دید مطالب منتشره در مورد برخی افراد با چه اهدافی صورت می‌گیرد؟ ثانیا این فضاسازی‌ها چه آثار و تبعاتی در جامعه خواهد داشت؟

حمید جنتی حقوقدان در رابطه با آثار و تبعات شایعات و فضاسازی‌های ایجادشده در جامعه به «شهروند» گفت: این شایعات در سطح گسترده منتشر می‌شود و با توجه به نوع مطالب می‌تواند اثرات مثبت یا منفی در جامعه داشته باشد.

این حقوقدان با اشاره به برخی از شایعات مبنی بر فیش‌های حقوقی یا املاک شهرداری نیز خاطرنشان کرد: حال اگر به صورت کامل به این فیش‌های حقوقی رسیدگی شود، مشاهده می‌کنیم منطبق بر قوانین و مقرراتی بوده که قبلا تصویب شده و باید این قوانین تغییر کند. اما نکته مهم این است که مطرح‌شدن این مسائل (فیش‌های حقوقی یا املاک شهرداری) اثرات خود را در جامعه و اذهان عمومی خواهد داشت.

وی ادامه داد: حال با توجه به این‌که کمتر از یک‌سال به انتخابات مانده، به هرحال جنبه سیاسی این شایعات بیشتر است و در این زمینه اثراتی نیز خواهد داشت، البته باید گفت این شایعات و فضاسازی‌ها در تمام دنیا مرسوم است و حتی در انتخابات آمریکا و اروپا این مسائل وجود داشته است. اما درصورتی که مطالب منتشره مبتنی بر جرم یا انتساب جرم یا تخلف به فردی باشد، جنبه جزایی داشته و به‌عنوان نشر اکاذیب و افترا تحت‌تعقیب خواهد بود.

جنتی در پاسخ به این سوال که افرادی که این مطالب را منتشر می‌کنند قابل تعقیب کیفری خواهند بود، تصریح کرد: البته در این موارد گاهی‌اوقات بحث سوءمدیریت مطرح است، گاهی نیز بحث انتساب جرم یا بحث کیفری و مطالب خلاف قانون است که این موارد قابل تعقیب است. در این راستا طبق قانون مطبوعات اگر روزنامه‌ای مطالب خلاف واقعی علیه فردی منتشر کند باید در همان اندازه جوابیه فرد باشد اما در فضاهای مجازی ممکن است انتشار اولیه را با رسیدگی بعدی دایر بر کذب موضوع نتوان در حد اولیه پوشش داد و متاسفانه به هرحال این شایعات در جامعه اثرگذار بوده و نتوان وضع را به حالت اولیه بازگرداند. نکته مهم این است که افراد نباید به این شایعات دامن زده، فضای جامعه را مسموم کنند و اجازه دهند مسائل آن‌گونه که واقعیت دارد، مطرح شود.

تبلیغات پیش از موعد در فضای مجازی

براساس این گزارش باید گفت شورای نگهبان اختیاری چون تأیید یا رد صلاحیت پیش از موعد انتخابات ندارد. طبق قانون با ثبت‌نام نامزد‌ها در وزارت کشور و ارسال اسامی به شورای نگهبان پروسه تعیین صلاحیت‌ها کلید خواهد خورد. بعد از دریافت استعلامات و انجام تحقیقات درنهایت شورای نگهبان نظر نهایی خود را اعلام می‌کند. زمانی هم برای اعتراض افرادی که ردصلاحیت شده‌اند وجود خواهد داشت، بنابراین این‌که اکنون قبل از هرگونه ثبت‌نام و اعلام حضوری، خبر ردصلاحیت منتشر شود جز تخریب چهره شورای نگهبان و تبلیغ پیش از موعد برای محمود احمدی‌نژاد نتیجه‌ای دربرنداشته و به نوعی بهره‌مندی از فضای آشفته مجازی برای نامزدهایی از این دست است.