چالش بازار ارزان اوپک را گرد هم می آورد

شهروند: نورالدین بوطرفه، وزیر انرژی الجزایر به‌عنوان میزبان نشست بین‌المللی انرژی و محمد بارکیندو دبیرکل اوپک دو میهمان مهم این روزهای تهران هستند. آنها آمده‌اند تا ایران را ترغیب کنند که برای چاره جویی در بازار جهانی نفت همکاری کند. کشورهای تولیدکننده نفت که این روزها زمینگیر قیمت‌های نازل شده‌اند حدود چهار ماه پیش از این دور هم جمع شده بودند تا با کاهش توافقی میزان تولید نفت، قیمت‌ها را بالا ببرند.

در این میان ایران که تازه از بند تحریم آزاد شده و به بازار نفت دست پیدا کرده خود را استثنای این جمع می‌داند و معتقد است به دلیل تحریم و عدم حضور در بازار نقشی در کاهش قیمت‌ها نداشته است. این موضع ایران با کارشکنی عربستان مواجه شد و توافق قبلی به شکست انجامید. حالا تداوم نفت ارزان موجب شده است کشورهای عضو اوپک تصمیم بگیرند بار دیگر به یک توافق مشترک دست پیدا کنند. حالا دوباره بحث‌ها درباره موضع عربستان و ایران بالا گرفته است. با این حال روسیه از موضع ایران اعلام حمایت کرده است و عربستان دیروز در حاشیه نشست سران جی ٢٠ در چین بیانیه مشترکی با روسیه به امضا رسانده است که در طرح فریز نفتی همکاری می‌کند.

این اتفاق که می‌تواند عقب نشینی عربستان از مواضع پیشین خود تلقی شود، باز هم نتوانسته است کشورهای تولیدکننده نفت را چندان امیدوار کند. محمود خاقانی مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت هشتم و نهم دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: اعضای اوپک هنوز درک چندان درستی از واقعیت‌های بازار نفت ندارند و معتقدم این نشست نیز مانند نشست دوحه به شکست می‌رسد. او ادامه می‌دهد: روسیه درک درست تری از از بازار نفت دارد و به همین دلیل موضع واقع بینانه تری در پیش گرفته است. روسیه ناامید از افزایش قیمت‌ها در بازار نفت حالا موضعی در پیش گرفته است که به نوعی مشابه طرح اقتصاد مقاومتی ایران به شمار می‌آید.

حالا روسیه با تقویت اقتصاد داخلی و دلارزدایی از معاملاتش تلاش می‌کند آثار کاهش قیمت نفت بر اقتصاد خود را کاهش دهد. از این میان ایران که تازه توانسته است بخشی از عقب ماندگی‌های تولید خود در زمان تحریم را جبران کند، نه‌تنها معضل نفت ارزان را تجربه می‌کند که برای افزایش تولید نفتی خود نیازمند به روزرسانی فناوری و جذب سرمایه خارجی است. اصلاح مدل قراردادهای نفتی تلاش ایران برای ایجاد انگیزه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران بوده است اما این مسأله نیز با چالش مخالفت‌های داخلی و نگرانی‌هایی روبه‌رو شده است.

ورود دو میهمان تهران برای گره گشایی از بازار نفت

چالش بازار جهانی نفت و سقوط قیمت‌ها قرار است دوباره اعضای اوپک را دور هم بنشاند تا برای افزایش قیمت نفت چاره جویی کنند. این نشست پیش از این روز ٢٩ فروردین امسال در دوحه برگزار شده بود که با کارشکنی عربستان علیه ایران به شکست رسید. حالا دوباره اوپکی‌ها قرار است در حاشیه اجلاس بین‌المللی انرژی که از ٢٦ تا ٢٨ سپتامبر (٥ تا ٧) مهر در الجزایر برگزار می‌شود دوباره مسأله فریز نفتی را به مشورت بگذارند. حالا نورالدین بوطرفه وزیر انرژی الجزایر که کشورش میزبان این اجلاس است به ایران آمده تا پیش از شروع مذاکره با کشورمان رایزنی کند.

نورالدین بوطرفه وزیر انرژی الجزایر با حضور در ایران ضمن اعلام این‌که عرضه نفت ارزان‌تر از بشکه‌ای ۵۰ دلار سود ندارد، معتقد است نتیجه نشست بسیار مثبت خواهد بود. از طرف دیگر قرار بود محمد بارکیندو دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک) دیروز به تهران بیاید و با بیژن زنگنه وزیر نفت کشورمان گفت‌وگو کند. البته گویا بارکیندو موضع حمایتی ندارد و می‌خواهد ایران را به کاهش تولید ترغیب کند.

این موضوع درحالی رخ می‌دهد که روسیه موضع حمایتی از ایران در پیش گرفته است و ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه معتقد است ایران باید از طرح کاهش تولید مستثنی شود. این موضوع دیروز توسط الکساندر نوواک وزیر انرژی روسیه که در چین حضور دارد، شفاف‌تر اعلام شد و او به صراحت گفت: ایران باید این امکان را داشته باشد تا بتواند تولید نفت خود و عرضه آن را به میزان قبل از آغاز تحریم‌ها افزایش دهد. در این میان گویا عربستان با نرمش بیشتری وارد عمل شده است و دیروز در حاشیه نشست سران جی ٢٠ در چین بیانیه مشترکی با روسیه به امضا رسانده است که در طرح فریز نفتی همکاری می‌کند. در این میان ایران نیز اعلام کرده است از موضع منافع ملی خود با تصمیم اوپک برخورد می‌کند و بنا ندارد سطح تولید خود را کاهش دهد.

موضع ایران منافع ملی است

امیرحسین زمانی نیا معاون امور بین‌الملل وزیر نفت درباره پیوستن ایران به طرح فریز نفتی می‌گوید ایران با حفظ منافع ملی، از هر اقدامی برای احیای قیمت‌ها و برقراری ثبات در بازار نفت حمایت می‌کند. علی کاردر، معاون وزیر نفت نیز با بیان این‌که از نظر فنی و عملیاتی محدودیتی برای توقف افزایش تولید نفت در کشور وجود ندارد، گفت: وزیر نفت تصمیم نهایی برای پیوستن ایران به طرح «فریز» نفتی را می‌گیرد. او با تأکید بر این‌که هم اکنون تولید نفت خام ایران به حدود سه‌میلیون و ۸۵۰‌هزار بشکه در روز رسیده،گفت: تا پیش از پایان‌سال جاری چند طرح در میادین منطقه غرب کارون و مناطق نفت‌خیز جنوب در مدار بهره‌برداری و تولید قرار خواهند گرفت و البته بنا به گفته مدیران نفتی کشورایران تنها در صورتی با فریز نفتی موافقت می‌کند که میزان تولیدات نفتی‌اش در حد چهار‌میلیون بشکه در روز باقی بماند.

به نتیجه خوش بین نیستم

محمود خاقانی، کارشناس نفت و مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت هشتم و نهم درباره سرنوشت طرح تثبیت سطح تولید نفت (فریز نفتی) به «شهروند» می‌گوید: از نظر من نشست دوباره کشورهای عضو اوپک برای طرح تثبیت سطح تولید نفت، به شکست می‌رسد. درواقع نتیجه اجلاس دوحه دوباره تکرار می‌شود زیرا کشورهای عضو اوپک از واقعیت‌های بازار غافل هستند و هنوز نفت را به‌عنوان یک کالا می‌بینند تا فراهم آورنده خدمات. این نگاه آنها باعث می‌شود کشورهای عضو اوپک برای کاهش سطح تولید و کنترل بازار جهانی نفت به توافق نرسند.

او ادامه می‌دهد: این درحالی است که روسیه بهتر از بقیه به واقعیت‌های بازار واقف است و به همین دلیل روی به نتیجه رسیدن این نشست حساب نکرده است. به همین دلیل است که پوتین رئیس جمهوری روسیه مردم کشورش را آماده مواجهه با نفت ارزان می‌کند و شروع به دلارزدایی اقتصاد خود کرده است. درواقع آن چیزی که در ایران از آن به‌عنوان اقتصاد مقاومتی و در جهان به‌عنوان اقتصاد تاب آور یاد می‌شود در روسیه رخ داده است و این کشور خود را آماده ادامه چالش در بازار نفت کرده است.

خاقانی تأکید می‌کند: از طرفی عربستان که از هرگونه تلاشی برای شکست برجام در ایران فروگذار نمی‌کند، در باتلاق شیطنت‌های خود علیه ایران افتاده است و درواقع با بازی که در بازار نفت به راه انداخت اقتصاد خود را گرفتار کرد. حالا در این شرایط دست به دامان روسیه شده است و تلاش می‌کند با طناب روسیه از این باتلاق نجات پیدا کند.

احیای توان تولید، مسأله این است

مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت در دولت هشتم و نهم ادامه می‌دهد: اما این‌که در این شرایط سرانجام ایران چیست و آیا برنده بازی می‌شود یا خیر؟ باید بگویم ایران بیشتر از این‌که درگیر بازار جهانی نفت باشد و بخواهد با مستثنی شدن در طرح فریز نفتی درآمدهای خود را افزایش دهد، درگیر مسائل داخلی است. احیای دوباره توان تولید نفت در ایران بسیار دشوار است و این موضوع مستلزم واردات تکنولوژی روز و سرمایه خارجی است. خاقانی توضیح می‌دهد: اگر ایران بتواند ملزومات افزایش تولید یعنی تکنولوژی و سرمایه خارجی را جذب کند می‌تواند در بازار به چالش رسیده نفت درآمد خود را افزایش دهد اما اگر نتواند و سطح تولید در حد و حدود فعلی باقی بماند نمی‌تواند در منطقه و قیمت گذاری نفت تعیین‌کننده باشد و برگ برنده همچنان دست عربستان می‌ماند.

گره قراردادهای نفتی و نیاز به جذب سرمایه خارجی

این درحالی است جذابیت‌های منابع نفتی ایران و ریسک سرمایه‌گذاری در کشور دو وجه متضاد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است. ایران به تازگی مدل جدید قراردادهای نفتی را به تصویب رسانده به این امید که برای افزایش تولید و صادرات نفت خود سرمایه خارجی و تکنولوژی لازم را جذب کند اما برخی ابهامات در مورد ماهیت دقیق این نوع قراردادها همچنان باقی است و مخالفت‌ها با دولت درباره مدل جدید قراردادهای نفتی ادامه دارد. بزرگترین تغییر در این قراردادها، ظاهرا عبور از مدل بیع متقابل به مدل سهم بری از تولید است.

قراردادهای قبلی بیع متقابل ایران به هیچ عنوان در میان شرکت‌های خارجی محبوب نبودند و اغلب منجر به سود پایینی برای شرکت‌های سرمایه گذار می‌شدند. حداقل این گفته شرکت‌های اروپایی‌ای است که در دهه ١٩٩٠ در ایران فعال بوده‌اند.

قراردادهای سهم بری از تولید قراردادهایی هستند که در اکثر مناطق جهان بر سایر قراردادها ترجیح داده می‌شوند. اما این قراردادها تا حدی در ایران بحث برانگیز شده‌اند، و در طی ٢‌سال گذشته ١٥٠ اصلاح در این مدل قراردادی صورت گرفته است. با این حال ریسک بالای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به همراه اختلاف اعضای اوپک برای کنترل قیمت نفت، مهم‌ترین مسائلی هستند که نگرانی‌ها برای درآمد نفتی ایران را افزایش داده است.