تخت جمشید؛ هر روز بدتر از دیروز

روزنامه ایران: بخش قابل توجهی از نقش برجسته‌های «تخت جمشید» که شناخته شده‌ترین اثر تمدن ایرانی است در حال «خورده شدن» است. تاج درخت‌های «سرو» لابد خشک شده است. بال عقاب‌ها و شاهین‌های آن زخمی است. حیواناتی که روی دیوارهای این بنای ۲۵۰۰ ساله می‌غریدند، ناقص شده‌اند. سر برخی از کسانی که هدیه به دربار هخامنشی آورده‌اند کاملاً محو شده است. دیگر پوتین و کفشی پای بعضی از نقش برجسته‌ها نیست.

چیزی که «محمد حسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از آن به عنوان پوسیده شدن نقش‌ها یاد می کند و در گفت‌وگو با روزنامه ایران می‌گوید: «از بین رفتن پوسته نقش برجسته‌ها اتفاق تازه‌‌ای نیست و چند سالی است که در حال وقوع است.» «فرهاد عزیزی» مدیرکل امور پایگاه‌های میراث جهانی کشور هم وضعیت نقش برجسته‌های تخت جمشید را ناشی از عوامل انسانی و جوی می‌داند.

از برخی از نقش برجسته‌ها، تنها یک میان تنه باقی مانده است. بخشی از نقش برجسته‌ها هم با یک «ترک» و «شکاف» از هم جدا شده‌اند.طالبیان از انجام تست‌های مختلف روی نقش برجسته‌ها برای مرمت خبر می‌دهد ومی گوید: «از سال گذشته این برنامه شروع شده اما هنوز پاسخ دقیقی به دست نیاورده‌ایم.»او درباره مرمت نقش برجسته‌های تخریب شده هم می‌گوید: «ممکن است نشود همه نقش‌های برجسته تخریب شده را مرمت کرد.»معاون میراث فرهنگی کشور تخریب را جزئی از تاریخ یک بنا می‌داند و می گوید: «وقتی یک اثر را از دل خاک در می‌آورند بعد از سه هفته شروع به خورده شدن می‌کند. بنابراین زمان طولانی صرف شده تا این آثار به این وضعیت رسیده‌اند.»

کارشناسان تا الان موفق شده‌اند ۱۳ گونه جانوری را که یا در مرودشت زمان هخامنشی می‌زیسته‌اند یا برای شاه هخامنشی هدیه آورده‌اند در این نقش برجسته‌ها شناسایی کنند. نقش برجسته‌هایی که البته از پوسیده شدن و خورده شدن جان سالم به در نبرده‌اند.فرهاد عزیزی نگرانی‌ها در تخت جمشید را به دو دسته آسیب‌های «انسانی» و «جوی» تقسیم می‌کند و می‌گوید: «ما همیشه نگرانیم که گردشگران روی آثار دست بکشند یا کاری را انجام بدهند که به تخریب نقش برجسته‌ها منجر شود.

برای همین برای نزدیک شدن بازدیدکنندگان به آثار محدودیت‌هایی ایجادکرده‌ایم.»محدودیت‌هایی که او از آن یاد می‌کند مانعی زنجیری است بین اثر و بازدیدکنندگان. همچنین مسیر گردشگری برای توریست‌ها تعریف شده تا بنا از حضور توریست، آسیب نبیند. البته مشاهدات عینی خبرنگار ما نشان می‌دهد که برخی گردشگران روی بناها و پایه‌هایی که با خشت پوشانده شده راه می‌روند. با وجود این مأموران یگان حفاظت، نسبت به این مسأله اعتراضی ندارند.حیوانات آورده شده به منطقه مرودشت شامل شیر، اسب، گاو، شتر، آهو و زرافه هستند. این حیوانات هر یک از مناطق مختلفی به منطقه آورده شده‌اند.

به عنوان مثال شیر از خوزستان، اسب از آسیای میانه، گاو کوهان دار از عراق، گاو از مصر، زرافه از سودان. در این میان شتر و آهو نیز دیده می‌شود. این منطقه چند گونه حیوان اهلی نیز دارد. در بین این حیوانات بزکوهی، گوزن زرد، گوسفند و بز به چشم می‌خورند. فرهاد عزیزی بیش از هرچیز آسیب‌های جوی را مسئول وضعیت پیش آمده در تخت جمشید می‌داند و از بررسی عوامل آسیب زا روی نقش برجسته‌ها خبر می‌دهد.به گفته او بررسی‌ها از سال گذشته و با حضوراستادان دو دانشگاه از جمله دانشگاه صنعتی شریف روی نقش برجسته‌ها آغاز شده است.او می‌گوید: «به دنبال آن هستیم که آزمایشگاه‌هایی در تخت جمشید برای ساماندهی ومرمت نقش برجسته‌ها ایجاد کنیم.»

آنها به دنبال راه حل‌هایی برای از بین بردن عامل بیولوژیکی و محیطی مثل گل سنگ هستند. گل سنگ‌ها در شرایطی که مجال رشد پیدا کنند به از هم پاشیده شدن آثار منجر می‌شوند.

تأثیر عوامل جوی روی آثار به حدی است که برخی از نقش برجسته‌ها «زنگ زده اند» و لایه‌ای « نارنجی» روی آنها ایجاد شده است.

عزیزی ایجاد چنین آزمایشگاهی در تخت جمشید را باعث دفع آفات و پایش عوامل آسیب زا می‌داند و می‌گوید: «تخت جمشید یک سایت موزه رو بازاست و مدام در معرض عوامل جوی است. بنابراین یکسری آسیب به آن می‌رسد.»

تعداد نقش برجسته‌های تخت جمشید را بیش از ۳ هزار نقش برآورد می‌کنند.
به گفته عزیزی، کارشناسان هر جایی که بخشی از نقش برجسته کنده شده باشد را «مرمت» می‌کنند. او آسیب‌های وارده به «پاسارگاد» را بیشتر از تخت جمشید می‌داند ومی گوید: «در حال حاضر همکاران ایتالیایی ما در حال مرمت بنای پاسارگاد هستند.»
به گفته او، ایتالیایی‌ها در یک کارگاه تخصصی مشغول مرمت ستون‌ها و پایه‌های مقبره کوروش هستند.