روز کوروش و نشانه های او در قرآن

مردم سالاری: هفتم آبان برابر با ۲۹ اکتبر همزمان با روز ورود کوروش پادشاه هخامنشي به بابل و صدور منشور حقوق بشر کوروش که نخستين منشور حقوق بشر در جهان محسوب مي‌شود به پيشنهاد سازمان بين‌المللي نجات پاسارگاد، به عنوان روز کوروش نامگذاري شده است.

به گزارش پايگاه خبري فريادگر، اين روز به مناسبت پايان تصرف امپراتوري بابل به دست سپاه هخامنشيان (۲۹ اکتبر سال ۵۳۹ پيش از ميلاد) و پايان دوران ستمگري در جهان باستان انتخاب شده ‌است. در اين روز اعلاميه تاريخي کوروش در زمينه حقوق افراد و ملل انتشار يافته بود که نخستين سنگ بناي يک دولت جهاني با منافع مشترک به شمار مي‌آيد.

نکات مطرح در اعلاميه حقوق بشر کوروش از بين بردن تبعيضات نژادي و ملي، آزادي انتخاب محل اقامت، برهم زدن برده داري، آزادي دين و مذهب و تلاش براي صلح پايدار ميان ملت‌هاست. هرچند که اين روز تاکنون بطور رسمي در تقويم ايران ثبت نشده است اما توجه مردم به اين روز در حال افزايش است؛ به طوريکه نه تنها در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي، بلکه در پيامک‌هاي ارسالي از سوي مردم به يکديگر، توجه به اين مساله تبلور يافته است.

افزايش پيامک‌هاي مرتبط با هفتم آبان روز کوروش که بسياري از ايرانيان طي روزهاي گذشته از يکديگر دريافت کرده‌اند، نکته‌اي است که بيش از پيش بايد به آن توجه و دلايل آن را ريشه يابي کرد. البته اين پيامک‌ها گاه به اشتباه، روز هفتم آبان يا روز ۲۹ اکتبر را روز تولد کوروش مي‌دانند در حاليکه اين روز، روز تولد کوروش نيست، بلکه روزي است که در تقويم‌هاي جهاني کوروش به بابل وارد مي‌شود و منشور استثنايي خود را به عنوان يک فرمان صادر مي‌کند.

سال گذشته در همايشي که در مورد منشور حقوق بشر کوروش در دانشگاه تهران برگزار شد جمعي از دانشجويان باستان شناسي در خواست کردند روز کوروش به طور رسمي‌در تقويم ايران ثبت شود. درخواست کنندگان، که تعدادي از بزرگترين اساتيد باستان شناسي ايران نيز از آنها حمايت مي‌کردند، از جمله دلايل طرح اين موضوع را باقي ماندن نام نيک از کوروش در تاريخ به عنوان پادشاهي دادگستر که بر خلاف پادشاهان آن دوره، به يکتاپرستي اعتقاد داشت ذکر کردند.

علامه طباطبايي در تفسير بي بديل الميزان، پس از بررسي نظريه ابوالکلام آزاد که اثبات مي‌کند کوروش، پادشاه هخامنشي، همان ذوالقرنينِ ستوده شده در قرآن است، مي‌نويسد: «هر چند بعضي از موارد گفته شده خالي از اعتراض نيست، لکن از هر گفتار ديگري انطباقش با آيات قرآني روشن‌تر و قابل قبول‌تر است». آيت الله مکارم شيرازي هم مي‌نويسد:«درست است که در اين نظريه نيز نقطه‌هاي ابهامي وجود دارد، ولي فعلاً مي‌توان از آن به عنوان بهترين نظر درباره تطبيق ذوالقرنين بر رجال معروف تاريخي نام برد.»

اين نظرات در باب ذکر نام کوروش به عنوان ذوالقرنين در قرآن، در کتاب «ايران پيش از اسلام» تاليف علي اکبر ولايتي که توسط انتشارات اميرکبير منتشر شده نيز ذکر شده است. به گفته مفسر بزرگ قرآن کريم، علامه طباطبايي، آنچه نظريه ذوالقرنين بودن کوروش را تأييد مي‌کند اوصاف اخلاقي است که در تاريخ براي کوروش نوشته‌اند.

کوروش، هم طبق تاريخ و هم عهد عتيق و هم نظر مورخان قديم، پادشاهي با مروت و جوانمرد و با سخاوت و کريم بوده است؛ چنان که از تاريخ زندگي او و برخوردش با ياغيان و جباراني که با او مي‌جنگيدند يا او با ايشان جنگيده است نيز مبين آن است؛ و با صفات يادشده از ذوالقرنين در قرآن کريم مطابقت دارد. ذوالقرنين از طرف خداوند داراي توانايي‌ها و امکانات فراواني، ‌مانند عقل و تدبير و فضايل اخلاقي و ثروت و شوکت ظاهري، بوده است.

از ديگر ويژگي‌هاي ذوالقرنين سفرهاي او در مسيرهاي چندگانه است که شرح آن در آيات قرآني آمده است. کوروش نيز به غرب و شرق و شمال سفر کرد که شرح آن در تاريخ زندگاني‌اش آمده است و با سفرهاي سه‌گانه‌اي که در قرآن براي ذوالقرنين ذکر شده منطبق است.

نخستين لشکرکشي کوروش به کشور همسايه غربي، ليدي، بود که در شمال آسياي صغير قرار داشت. در قرآن آمده است که ذوالقرنين در سفر غربي‌اش احساس کرد خورشيد در چشمه گل آلودي فرو مي‌رود؛ مشابه همان صحنه‌اي که کوروش به هنگام فرورفتن قرص آفتاب (در نظر بيننده) در خليجک‌هاي ساحل ليدي مشاهده کرده است.

لشکرکشي دوم کوروش به جانب شرق بود. از تاريخ زندگي کوروش درمي‌يابيم که اين لشکرکشي چندي پس از فتح ليدي روي داد و کوروش طي آن به آرام سازي طغيان بعضي از قبايل وحشي بياباني مستقر در شرق کشور پرداخت. شايد بتوان تعبير قرآن طبق آيه زير را در اشاره به سفرهاي ذوالقرنين، با سفرهاي جنگي کوروش به منتهاي شرق براي مقابله با اقوام بيابانگرد و صحرانورد مطابقت داد که مشاهده کرد خورشيد بر قومي طلوع مي‌کند که در برابر تابش آن سايباني ندارد.

«حَتّي اِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَها تَطْلُعُ عَلي قومٍ لَمْ نَجْعَلُ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً: تا گاهي که رسيد به محل برآمدن خورشيد يافتش برمي‌آيد بر گروهي نگذارده‌ايم براي ايشان جز آن پوششي را» (کهف: ۹۰) موضوع ديگر در انطباق کوروش و ذوالقرنين تناسب نام ذوالقرنين با کوروش است. کهن‌ترين اشاره به موضوع ذوالقرنين را بايد در کتاب دانيال نبي، از متون عهد عتيق يهود، جست‌وجو کرد. آنجا که در رؤياي وي، لوقرائيم در هيئت قوچ ظاهر مي‌شود. لوقرائيم به زبان عبري همان ذوالقرنين عربي است.

اين واژه در تورات فقط يک مرتبه آمده است و آن هم در سفر دانيال (کتاب دانيال) است. درباره نام ذوالقرنين و تناسب آن با کوروش گفته‌اند: ذوالقرنين را از آن جهت ذوالقرنين، صاحب دو قرن (شاخ)، مي‌نامند که داراي تاج يا کلاه خودي با دو شاخ بوده است. جالب اين‌که در نقش برجسته هخامنشي دشت مرغاب، کوروش با تاجي بر سر تصوير شده که دو شاخ همانند شاخ‌هاي قوچ بر آن ديده مي‌شود.»

با عنايت به تمامي اين تفسيرها که رنگ و بوي ديني دارد و توسط بزرگترين مفسران و مراجع شيعه نيز تاييد شده است، مي‌توان از استقبال روزافزون مردم نسبت به روز کوروش در جهت تقويت همبستگي ملي و خودباوري استفاده کرد. به همين دليل مي‌توان افزايش پيامک‌هاي مردم به يکديگر در مورد روز کوروش را تلاشي در جهت بارور ساختن روح اتحاد ملي در بين ايرانيان قلمداد کرد که در شرايط کنوني بيش از هر زمان ديگري با تهديدهاي بين‌المللي مواجه هستند.

ناديده انگاشتن اين پتانسيل بزرگ براي تقويت همبستگي ملي بين مردم کشورمان، آن هم در شرايطي که نه تنها هيچ نکته منفي در مورد زندگي کوروش وجود ندارد بلکه براساس مستندات فوق، از نظر مذهبي نيز اين نکات تاييد شده است، محروم ساختن مردم از اين پتانسيل ملي و تاريخي است.